Badania wątroby

Jest to narząd, który pełni w organizmie rozmaite funkcje, do których zaliczamy:

• Detoksykacyjną – bierze udział w neutralizowaniu toksyn (np. alkohol). Ponadto stanowi miejsce cyklu ornitynowego (przekształcając toksyczny amoniak w mocznik – usuwany przez nerki). Jest ro miejsce łączenia bilirubiny, sterydów oraz niektórych leków z kwasem glukuronowym, co umożliwia ich usunięcie z organizmu.
• Magazynująca -   jest miejscem magazynowaniu mikro i makroelementów takich jak glikogen (magazyn energii), witaminy A, D, K, C, B12 oraz żelaza.
• Metaboliczna – bierze udział w produkcji czynników krzepnięcia, białek, reguluje poziom cukru we krwi,
• Termoregulacyjną – produkuje ciepło

Wątroby, w przeciwieństwie do wielu innych narządów ludzkich, wykazuje duże zdolności regeneracyjne.

Do monitorowania wątroby możliwe jest wykorzystanie badań zarówno obrazowych jak i laboratoryjnych.

Badania laboratoryjne ukierunkowane na wątrobę obejmują:

• ALT (aminotransferaza alaninowa)
• AST (aminotransferaza asparaginianowa)
• ALP (fosfataza alkaliczna)
• bilirubina całkowita + bilirubina bezpośrednia
• GGTP (gamma-glutamylotranspeptydaza)
• HBs antygen
• Wskaźnik protrombinowy (PT)

W przypadku zarówno ALT i jak AST za wartość referencyjną uważa się <40 IU/l. Istotne z punktu klinicznego jest co najmniej pięciokrotny wzrost wartości. Dodatkowo każdorazowo należy określić tzw. Współczynnik de Ritisa (AST/ALT). W przypadku istotnie podniesionych wartości ALT, AST ze współczynnikiem <1 można podejrzewać:

• Przewlekłe WZW B, WZW C
• Ostre WZW
• Stłuszczeniowe zapalenie wątroby
• Hemochromatoza
• Uszkodzenie polekowe, toksyczne
• Autoimmunologiczne zapalenie wątroby

Najczęściej przebieg wtedy jest łagodny.

W przypadku współczynnika ALT/AST >1 należy podejrzewać:

• Alkoholową chorobę wątroby
• Stłuszczeniowe zapalenie wątroby
• Marskość wątroby
• A także schorzenia pozawątrobowe: zawał serca, choroby tarczycy, wysiłek fizyczny

Wskaźnik de Ritisa >2 świadczy o ciężkiej chorobie wątroby, włączenie z martwicą hepatocytów (komórek wątrobowych).

Ekstremalnie wysokie wartości ATL oraz AST (co najmniej 15-krotność górnej granicy) może wskazywać na:

• Ostrą postać wirusowego zapalenia wątroby
• Uszkodzenie polekowe, toksyny
• Ostre niedokrwienie wątroby
• Autoimmunologiczne zapalenie wątroby
• Zakrzepica żył wątrobowych

Fosfataza alkaiczna (ALP) – w warunkach prawidłowych wartość nie powinna przekraczać 270 IU/I. Podniesione jej wartości mogą wynikać z:

• Cholestazy (utrudniony przepływ żółci)
• Zapalenia wątroby
• Marskości wątroby
• Sarkoidozy wątroby
• Gruźlicy
• Amyloidozy
• Nowotworu pierwotnego wątroby (rak wątrobowokomórkowy)
• Przerzutów nowotworowych w wątrobie

Ponadto do czynników pozawątrobowych zaliczamy:

• Choroby kości
• Przewlekła choroba nerek
• Niewydolność serca

Bilirubina całkowita – w warunkach prawidłowych jej wartość referencyjna wynosi 0.3 – 1.2 mg/dl. Do najczęstszych przyczyn wzrostów bilirubiny we krwi zaliczamy:

• Hemolizę (rozpad erytrocytów) wewnątrznaczyniową
• Marskość wątroby
• Uszkodzenie wątroby (toksyczne, polekowe)
• Nowotwór wątroby
• Zakrzepicę żył wątrobowych
• Chorobę dróg żółciowych (nowotwór, zapalenie dróg żółciowych)

GGTP (gamma-glutamylotranspeptydaza) – wartości nie powinny przekraczać u kobiet 35 IU/I oraz 40 IU/l u mężczyzn. Jest to badanie szczególne istotne w diagnostyce alkoholowego uszkodzenia wątroby oraz cholestazy zarówno wewnątrz jak i zewnątrzwątrobowych. Dodatkowo nieprawidłowe wartości obserwowane są w przebiegu chorobach miąższy wątroby, polekowym uszkodzeniu wątroby, zapaleniu trzustki oraz chorobach autoimmunologicznych.

Zarówno obecność antygenu HBs oraz przeciwciała anty-HCV wykorzystywane są do diagnostyki wirusowego zapalenia wątroby typu B oraz C.

W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w wyżej wymienionych badaniach należy rozszerzyć diagnostykę o badania obrazowe. Badaniem pierwszego wyboru jest USG jamy brzusznej. W ramach tego badania możliwa jest ocena wielkości, położenia oraz spoistości wątroby. Dodatkowo możliwe jest wyszukiwanie zmian w obrębie miąższu wątroby.

W ramach dalszej diagnostyki możliwe jest również wykonanie dokładniejszych badań obrazowych takich jak tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny.

Należy pamiętać, że wyniki badań laboratoryjnych w każdym wypadku muszą być skonsultowane z lekarzem i zestawione z obrazem klinicznym oraz badaniem fizykalnym, aby móc postawić odpowiednie rozpoznanie choroby.

Konsultacja: dr hab. n. med. Agnieszka Mastalerz-Migas; prof. UMW

Bibliografia

1. Interna Szczeklika, pod red. P. Gajewskiego, Medycyna Praktyczna, Kraków 2021.
2. Tomaszewski, L.M. Próby wątrobowe Available online: https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/51063,proby-watrobowe. (accessed on 10 July 2022).
3. Gamma-glutamylotranspeptydaza (GGTP) Available online: https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/137074,gamma-glutamylotranspeptydaza-ggtp (accessed on 10 July 2022).
4. Ostre wirusowe zapalenie wątroby (WZW) Available online: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.7.1. (accessed on 10 July 2022).
5. Klamann, J.; Smiatacz, T. Diagnostyka wirusowych zapaleń wątroby w praktyce lekarza pierwszego kontaktu. Forum Medycyny Rodzinnej 2016, 10, 66–72.