Cukrzyca typu 1 i inne rodzaje cukrzycy

Cukrzyca to nie jedna choroba

Pod terminem “cukrzyca” kryją się różne choroby metaboliczne, których wspólną cechą jest hiperglikemia, czyli nieprawidłowo wysokie stężenie cukru we krwi. Do takiego stanu może dochodzić w różnych mechanizmach, a centralną rolę w jego patogenezie odgrywa insulina. Jest to hormon wydzielany przez trzustkę, który reguluje metabolizm glukozy w organizmie - wydzielany jest w odpowiedzi na wysoką glikemię, a pod jego wpływem komórki i tkanki organizmu pobierają cukier, aby użyć go jako źródła energii i tym samym obniżają jego poziom we krwi. Defekt wydzielania insuliny lub nieprawidłowa odpowiedź organizmu na hormon (tzw. insulinooporność) prowadzą co zwiększenia stężenia glukozy we krwi, co prowadzi do uszkodzenia i zaburzenia czynności różnych tkanek i narządów, m.in. naczyń krwionośnych i serca, nerek, nerwów, oczu [1,2]. Aż 4 na 5 przypadków cukrzycy to typ 2, związany z insulinoopornością, często współwystępujący z otyłością [1]. Czym charakteryzuje się pozostałe 20%?

Cukrzyca typu 1 i jej objawy

Cukrzyca typu 1 odpowiada za 10% rozpoznań cukrzycy [1,2]. Jest to choroba autoimmunologiczna spowodowana niszczeniem komórek trzustki odpowiedzialnych za produkcję insuliny (komórek beta) przez nieprawidłowo działający układ odpornościowy, co prowadzi do zmniejszenia wydzielania hormonu. Wraz z postępem choroby dochodzi do całkowitego zniszczenia komórek beta, a tym samym również do zupełnego braku insuliny w organizmie. Choroba ujawnia się zazwyczaj w młodym wieku - najczęściej u małych dzieci i nastolatków [1,2].

Choroba zwykle przebiega dynamicznie, a do objawów wysokiego poziomu cukru we krwi można zaliczyć m.in.: nasilone pragnienie, oddawanie dużych ilości moczu, chudnięcie pomimo wzrostu apetytu, nawracające zakażenia układu moczowo-płciowego i ropne infekcje skóry [1,2]. 

W przypadku cukrzycy typu 1 pierwszym objawem choroby mogą być kwasica i śpiączka ketonowa, czyli stan wynikający z nagłego niedoboru insuliny w organizmie. Mogą o nim świadczyć: 

• zmęczenie, senność, ogólne osłabienie;
• zaburzenia świadomości, w skrajnych przypadkach śpiączka;
• zawroty i ból głowy;
• nudności, wymioty;
• ból brzucha, niekiedy imitujący choroby narządów jamy brzusznej;
• ból w klatce piersiowej;
• zapach acetonu z ust (przywodzący na myśl zapach zmywacza do paznokci) [2]. 

W przypadku wystąpienia powyższych objawów należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, ponieważ kwasica ketonowa jest stanem potencjalnie zagrażającym życiu i wymaga pilnej interwencji!

Zobacz także:

Leczenie cukrzycy typu 2. Czy da się ją wyleczyć?

Jak żyć z cukrzycą? Dieta dla cukrzyków

Cukrzyca w pytaniach i odpowiedziach - poradnik dla pacjentów

LADA

Cukrzyca autoimmunologiczna nie zawsze musi się rozpocząć w młodym wieku. Istnieje też podtyp choroby, tzw. LADA, czyli cukrzyca autoimmunologiczna o początku w wieku dorosłym, która rozwija się najczęściej między 40. a 50. rokiem życia. U jej podstawy leżą podobne mechanizmy wynikające z nieprawidłowej aktywacji układu odpornościowego, jednak proces ten przebiega znacznie wolniej. Choroba może przez długi czas nie dawać objawów i być wykryta w rutynowym badaniu profilaktycznym poziomu glukozy we krwi, podobnie jak cukrzyca typu 2. O LADA można myśleć, gdy cukrzyca rozpoczęła się u dorosłego, u którego nie istnieją czynniki ryzyka insulinooporności, m.in. ma on prawidłową masę ciała, prowadzi prozdrowotny tryb życia, nie zgłasza wywiadu rodzinnego w kierunku cukrzycy. U części pacjentów występują też inne choroby o podłożu autoimmunologicznym, np. choroby tarczycy, celiakia [1,2].

Diagnoza cukrzycy autoimmunologicznej

Postawienie diagnozy cukrzycy typu 1 opiera się na spełnieniu kryteriów diagnostycznych cukrzycy (istnieją różne sytuacje, w których można stwierdzić cukrzycę; większość z nich dotyczy badania poziomu glukozy we krwi) oraz wykryciu obecności przeciwciał przeciwwyspowych, czyli skierowanych przeciwko komórkom beta lub innym cząsteczkom biorącym udział w wytwarzaniu insuliny w trzustce (np. anty-GAD, -IA2 czy -ZnT8) [1,2].

Insulinoterapia jako podstawowe leczenie

Nie bez powodu cukrzyca typu 1 nazywana jest insulinozależną. Wynika to z mechanizmu jej powstania, który z czasem prowadzi do całkowitego braku insuliny endogennej, czyli wytwarzanej w organizmie. W celu utrzymania prawidłowego metabolizmu cukrów, musi być ona zastąpiona insuliną egzogenną, czyli podawaną z zewnątrz.

Istnieją różne rodzaje insulin i jej analogów oraz modele ich podawania. U niektórych pacjentów korzystne może być stosowanie osobistej pompy insulinowej, która stale podaje małe dawki insuliny podskórnie. Metoda terapii i dawki powinny być dostosowane indywidualnie do chorego, aby zapewnić mu łatwość i bezpieczeństwo terapii oraz umożliwić normalne codzienne funkcjonowanie. Jest to szczególnie ważne w przypadku cukrzycy typu 1, ponieważ insulinoterapia jest konieczna przez całe życie, a jej nieprawidłowe prowadzenie stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta.

Z tego powodu kluczowe w leczeniu cukrzycy typu 1 są dobra współpraca pacjenta z lekarzem a także edukacja chorych i ich bliskich dotycząca m.in. prawidłowego leczenia i możliwych powikłań w przebiegu długoletniej i źle kontrolowanej hiperglikemii oraz hipoglikemii polekowej. Poza insulinoterapią bardzo ważną rolę odgrywają również odpowiednia dieta oraz regularny wysiłek fizyczny [1,2].

Inne rodzaje cukrzycy

Poza cukrzycą typu 2 i 1 istnieją też inne przyczyny powstania stanów hiperglikemii. Można do nich zaliczyć m.in.:

• choroby trzustki (np. zapalenie, nowotwory);
• choroby endokrynologiczne (np. nadnerczy, przysadki mózgowej);
• defekt genetyczny działania komórek beta (np. cukrzyca dziedziczna, która występuje w młodym wieku, tzw. MODY czy cukrzyca mitochondrialna) lub działania insuliny w organizmie;
• działanie leków (np. sterydoterapia) [1,2].

Należy pamiętać, że cukrzycę trzeba diagnozować i leczyć bez względu na przyczynę, a szybkie zgłoszenie się do lekarza z niepokojącymi objawami przyspiesza wdrożenie odpowiedniego postępowania i zmniejsza ryzyko niebezpiecznych powikłań hiperglikemii. 

Referencje:

1. Zespół ds. Zaleceń. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2022 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Curr Top Diabetes, 2022; 2 (1): 1–134.
2. [red.prow.] Gajewski P. Interna Szczeklika, Mały Podręcznik. Kraków, Medycyna Praktyczna 2021/22.
3. DiMeglio LA, Evans-Molina C, Oram RA. Type 1 diabetes. Lancet. 2018;391(10138):2449-2462.