Urazy łąkotek stawu kolanowego

Urazy łąkotek stawu kolanowego - informacje podstawowe

Łąkotkami nazywamy łącznotkankowe, chrzęstno-włókniste struktury będące elementami stawu kolanowego. Znajdują się one między powierzchniami stawowymi kości udowej i piszczelowej. 

Łąkotki są strukturami silnie uwodnionymi. Zawierają 72% wody, a pozostałe 28% to materia organiczna, głównie macierz pozakomórkowa i komórki. W skład materii organicznej wchodzą przede wszystkim kolagen (75%) i glikozaminoglikany (17%). Resztę stanowią DNA, glikoproteiny adhezyjne i elastyna. Unaczynienie łąkotek ma duże znaczenie. W wieku dojrzałym łąkotka zawiera naczynia krwionośne i nerwy tylko w obwodowych 10–25% tkanki. Można wyróżnić dwa odrębne obszary łąkotki: zewnętrzny (naczyniowo-nerwowy) i wewnętrzny (całkowicie pozbawiony unaczynienia).

Klinowaty kształt łąkotki umożliwia podczas ruchu dobrą stabilizację kłykcia kości udowej z płaską powierzchnią kości piszczelowej. Łąkotki są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania stawu kolanowego. Ich funkcja polega głównie na redystrybucji siły nacisku w stawie piszczelowo-udowym. Łąkotki wytrzymują wiele różnych sił: ścinanie, rozciąganie czy ściskanie. Odgrywają również kluczową rolę w nośności, przenoszeniu obciążeń, amortyzacji oraz smarowaniu i odżywianiu chrząstki stawowej.

Rozróżniamy łąkotkę boczną i przyśrodkową. Łąkotka boczna pokrywa 60–80% kłykcia bocznego kości piszczelowej, ma kształt zbliżony do litery „O” i jest więzadłami przyczepiona do kości piszczelowej i udowej. Nie ma natomiast połączenia z torebką stawową, dzięki czemu zachowuje większą mobilność i rzadziej ulega uszkodzeniom. Łąkotka przyśrodkowa, o kształcie zbliżonym do litery „C”, jest przymocowana więzadłami do kości piszczelowej, a także do torebki stawowej, co powoduje, że ma mniejszą mobilność i częściej ulega uszkodzeniom. 

Epidemiologia urazów łąkotek stawu kolanowego

Uszkodzenia łąkotki to najczęstszy uraz śródstawowy stawu kolanowego, a operacja łąkotki jest jednym z najczęściej wykonywanych zabiegów ortopedycznych na świecie. W Stanach Zjednoczonych szacuje się, że średnia roczna częstość występowania uszkodzeń łąkotki wynosi 66 na 100 000 mieszkańców. Mężczyźni są bardziej podatni na uraz – stosunek zachorowalności mężczyzn do zachorowalności kobiet wynosi od 2,5 : 1 do 4 : 1. Urazy dotyczą przede wszystkim ludzi młodych, szczyt zachorowań przypada między 20. a 29. rokiem życia. Zmiany łąkotkowe najczęściej stwierdza się w prawym kolanie. Przyczyny patologii są różne i w dużym stopniu zależą od wieku pacjenta.

Przyczyny urazów łąkotek stawu kolanowego

Główną przyczyną uszkodzenia łąkotki są urazy związane ze sportem, zwłaszcza u młodych pacjentów. Wśród dyscyplin sportowych o najwyższej urazowości należy wymienić piłkę nożną, koszykówkę, baseball, zapasy, jazdę na nartach. W 80% przypadków zerwaniu łąkotki podczas uprawiania sportów towarzyszy zerwanie więzadła krzyżowego przedniego. Jedną z przyczyn urazów łąkotki u ludzi młodych są również wypadki samochodowe. Do urazu dochodzi wskutek ruchów tnących i skrętnych, podczas przeprostu lub działania z dużą siłą. Najpowszechniejsze są urazy skrętne, gdy kolano jest zgięte, a stopa – osadzona na ziemi.

Wśród osób starszych dominują uszkodzenia związane z wykonywanym zawodem, a największe ryzyko stwarzają prace wymagające klęczenia, kucania i wzmożonej aktywności fizycznej. U osób po 40. roku życia do uszkodzenia może dojść pomimo niedużego urazu lub przy normalnej aktywności, co wynika z procesów starzenia i zużywania się elementów budujących staw kolanowy. Stany często związane z uszkodzeniem łąkotki to choroba zwyrodnieniowa stawów, uszkodzenie więzadła krzyżowego przedniego, wiotkość więzadeł i złamania powierzchni stawowej kości piszczelowej. Do uszkodzenia łąkotki może też dojść na skutek długotrwałych i wielokrotnie powtarzających się mikrourazów podczas ruchów, zwłaszcza u osób otyłych lub z chorobą zwyrodnieniową stawów – mówimy wtedy o zwyrodnieniowym uszkodzeniu łąkotki. Bywa także odwrotnie: pęknięcie łąkotki może prowadzić do choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego.

Objawy urazów łąkotek stawu kolanowego

Ostry uraz prowadzi do silnych dolegliwości bólowych po stronie uszkodzonej łąkotki, czyli po wewnętrznej lub zewnętrznej stronie kolana, ale ból może pojawić się również pod kolanem, pod rzepką czy w środku kolana. Towarzyszą temu obrzęk, tkliwość palpacyjna w rzucie szpary stawowej i dodatnie testy łąkotkowe. Może dochodzić do blokowania stawu, przeskakiwania czy nawet całkowitego zablokowania ruchu w kolanie. Pacjent nie może wówczas ruszać kolanem. 

W przypadku urazów przewlekłych, zwyrodnieniowych, dolegliwości bólowe pojawiają się i nasilają stopniowo. Są dokuczliwe zwłaszcza wieczorem, po dniu pracy, dłuższym staniu i chodzeniu. Okresowo mogą występować obrzęk, uczucie trzeszczenia, chrupania i przeskakiwania w stawie, czasami blokowania stawu lub „uciekania” kolana.

Rozpoznanie urazów łąkotek stawu kolanowego

Rozpoznanie ustala się na podstawie dokładnie zebranego wywiadu, badania przedmiotowego i badań dodatkowych. Badaniem, które najlepiej obrazuje stan łąkotek, jest rezonans magnetyczny. Bazując na wyniku rezonansu, można zaplanować leczenie. USG ma ograniczone zastosowanie w ocenie łąkotek, gdyż nie uwidacznia ich w całości, a jedynie we fragmentach. W badaniu radiologicznym łąkotki nie są widoczne, ale może być ono przydatne w ocenie współistniejących urazów elementów kostnych kolana. 

Leczenie urazów łąkotek stawu kolanowego

Sposób leczenia zależy od wielu czynników, takich jak mechanizm i rodzaj urazu, wiek i aktywność fizyczna pacjenta, współistnienie otyłości i innych chorób.

W przypadku ostrego uszkodzenia zwykle podejmuje się leczenie operacyjne, które polega na zszyciu pękniętej łąkotki, tak aby zbliżyć oderwane fragmenty i umożliwić im gojenie. Najczęściej jest to zabieg przeprowadzany mało inwazyjnymi technikami artroskopowymi.

Jeśli doszło do znacznego uszkodzenia lub zmiażdżenia, wykonuje się meniscektomię czyli usunięcie łąkotki – częściowe lub całkowite. Zawsze jednak dąży się do pozostawienia chociaż fragmentu łąkotki, gdyż kompletne usunięcie skutkuje przyspieszeniem rozwoju zmian zwyrodnieniowych stawu. Dzisiejsze terapie koncentrują się na regeneracji, naprawie lub wymianie uszkodzonej łąkotki w celu przywrócenia jej naturalnej funkcji. Dobrym rozwiązaniem może być przeszczep łąkotki. W miarę rozwoju bioinżynierii stosowane są rozmaite materiały będące rusztowaniem dla przeszczepu: od różnego rodzaju polimerów (naturalnych, syntetycznych lub hydrożelowych) po nowe technologie (takie jak druk 3D czy biomateriały hybrydowe zbudowane z rusztowań i specyficznych komórek). Przeszczepiona łąkotka zapewnia prawidłową biomechanikę zajętego kolana, co może mieć działanie chondroprotekcyjne i przywrócić stabilność kolana.

Dodatkowo można zastosować techniki biologicznego wspomagania gojenia łąkotki. Techniki augmentacji biologicznej i strategie inżynierii tkankowej są opracowywane w celu zwiększenia prawdopodobieństwa i szybkości gojenia łąkotki. Mowa tu o podaniu szpiku kostnego z komórkami macierzystymi, koncentratu komórek macierzystych czy czynników wzrostu, a także pokryciu łąkotki błoną kolagenową wraz z iniekcją szpiku.

Leczenie nieoperacyjne stosuje się zazwyczaj w przypadku zwyrodnieniowych, przewlekłych uszkodzeń łąkotki. U każdego pacjenta wskazana jest rehabilitacja obejmująca zabiegi fizykalne, które mają na celu przyspieszenie regeneracji, działają przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Zastosowanie znajdują tu terapia falą ultradźwiękową, jonoforeza, fonoforeza, magnetoterapia, krioterapia i laseroterapia. Kinezyterapia powinna być dobierana indywidualnie, a jej głównym celem jest poprawa siły mięśniowej i stabilizacji kolana. Z innych metod fizjoterapii stosuje się kinesiology taping, terapię tkanek miękkich czy rozluźnianie mięśniowo-powięziowe.

Profilaktyka urazów łąkotek stawu kolanowego

W profilaktyce najważniejsze jest zapobieganie urazom i przeciążeniom stawu. Podczas treningów należy dbać o rozgrzewkę, wygodne obuwie amortyzujące wstrząsy i odpowiednio dobrane obciążenia. Ważną rolę odgrywa utrzymanie prawidłowej masy ciała. Działanie wspomagające mają suplementy diety zawierające kolagen, glukozaminę, witaminy D₃, K i C czy dostawowe iniekcje kwasu hialuronowego i osocza bogatopłytkowego.

Piśmiennictwo

1. Adams BG, Houston MN, Cameron KL. The epidemiology of meniscus injury. Sports Med Arthrosc Rev 2021; 29(3): e24–e33. 
2. Ciemniewska-Gorzela K, Bąkowski P, Naczk J i wsp. Complex meniscus tears treated with collagen matrix wrapping and bone marrow blood injection: clinical effectiveness and survivorship after a minimum of 5 years’ follow-up. Cartilage 2021; 1 (Suppl 1): 228S–238S. 
3. Desai S, Dooner M, Newberry JT i wsp. Stable human cartilage progenitor cell line stimulates healing of meniscal tears and attenuates post-traumatic osteoarthritis. Front Bioeng Biotechnol 2022; 10: 970235. 
4. Ghazi Zadeh L, Chevrier A, Farr J i wsp. Augmentation techniques for meniscus repair. J Knee Surg 2018; 31(1): 99–116. 
5. Jacob G, Shimomura K, Krych AJ i wsp. The meniscus tear: a review of stem cell therapies. Cells 2019; 9(1): 92. 
6. Makris EA, Hadidi P, Athanasiou KA. The knee meniscus: structure-function, pathophysiology, current repair techniques, and prospects for regeneration. Biomaterials 2011; 32(30): 7411–7431. 
7. Salata MJ, Gibbs AE, Sekiya JK. A systematic review of clinical outcomes in patients undergoing meniscectomy. Am J Sports Med 2010; 38(9): 1907–1916. 
8. Yow BG, Donohue M, Tennent DJ. Meniscal allograft transplantation. Sports Med Arthrosc Rev 2021; 29(3): 168–172.