Podawanie leków różnymi sposobami

Jakie wyróżniamy sposoby podawania leków?

Istnieje kilka różnych sposobów podawania leków – zależnych od podawanej substancji, celu leczenia oraz indywidualnych potrzeb pacjenta. Wyróżniamy następujące drogi podawania leków:

Doustna

Podawanie doustnie jest jednym z najpopularniejszych sposobów podawania leków. Polega na przyjmowaniu leków przez jamę ustną w postaci tabletek, kapsułek, syropów, płynów lub proszków. Leki są połykane i wchłaniane przez przewód pokarmowy, następnie trafiają do krwiobiegu i rozprowadzane są po całym organizmie. Ta metoda jest łatwa w użyciu i dostępna dla większości pacjentów.

Dożylna

Polega na wprowadzeniu leku bezpośrednio do żyły, które może być realizowane za pomocą kaniuli, wenflonu lub wkłucia centralnego. Ta metoda umożliwia szybkie i bezpośrednie dostarczenie leków do krwiobiegu, co przyspiesza i zwiększa skuteczność ich działania. Podawanie dożylnie stosuje się w przypadku nagłych sytuacji, ciężkich zakażeń, terapii onkologicznej, stanów krytycznych oraz w celu uzyskania szybkiego efektu terapeutycznego.

Dotętnicza

Podanie leku do tętnicy jest zazwyczaj wykonywane w specjalistycznych warunkach, takich jak sala zabiegowa lub laboratorium, przez wykwalifikowany personel medyczny – lekarza interwencyjnego lub radiologa. Procedura podania leku do tętnicy może być stosowana w różnych kontekstach, na przykład w leczeniu guzów nowotworowych, embolizacji tętnic, terapii trombolitycznej itp.

Należy pamiętać, iż zakładanie linii tętniczych to dosyć bolesna procedura. Wprowadzenie cewnika można ułatwić – i tym samym zapobiec skurczom naczyń – przez podanie środka znieczulającego, np. lidokainy.

Domięśniowa

Podawanie leków domięśniowo stanowi jeden z powszechnie stosowanych sposobów podawania substancji leczniczych. Ta metoda polega na wprowadzeniu leku za pomocą igły i strzykawki do mięśnia pacjenta. Jest to szczególnie przydatne, gdy substancja nie może być podana doustnie, a podanie dożylnie nie jest konieczne lub możliwe.

Podawanie leków domięśniowo ma kilka zalet. Po pierwsze, umożliwia stosowanie leków, które nie są przyswajane przez przewód pokarmowy lub są szybko metabolizowane przez enzymy jelitowe. Po drugie, zapewnia stosunkowo szybkie wchłanianie leku do krwiobiegu, co przyspiesza jego działanie terapeutyczne.

Przed podaniem leku domięśniowo istotne jest zachowanie odpowiednich procedur i zasad bezpieczeństwa. Należy pamiętać, że domięśniowo w jedno miejsce wkłucia można podać do 5 ml leku.

Najczęściej stosowanymi miejscami są pośladek (mieszczący mięsień pośladkowy wielki) oraz zewnętrzna strona uda (mieszcząca mięsień czworogłowy uda). W przypadku dzieci przy wyborze odpowiedniego miejsca należy uwzględnić wiek i wielkość dziecka.

Podskórna

Podawanie leków podskórnie polega na wprowadzeniu leku pod skórę za pomocą strzykawki i igły. Lek jest wstrzykiwany do tkanki podskórnej, skąd stopniowo wchłania się do krwiobiegu. Tę metodę stosuje się w przypadku leków, które nie wymagają szybkiego początku działania. Podawanie podskórnie może być wykonywane przez pacjenta samodzielnie lub przez personel medyczny.

Wziewna

Podawanie leków przez inhalację polega na wdychaniu leków w postaci aerozoli, proszków inhalacyjnych lub gazów. Lek dostaje się bezpośrednio do układu oddechowego, gdzie jest wchłaniany przez błonę śluzową i dociera do miejsca działania. Ta metoda jest często stosowana w leczeniu chorób układu oddechowego, takich jak astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) czy mukowiscydoza.

Przezskórna

Podawanie leków przez skórę, znane również jako podawanie transdermalne, odbywa się poprzez aplikację plastrów, żeli, kremów lub maści zawierających lek na powierzchnię skóry. Lek jest wchłaniany przez skórę i dostaje się do krwiobiegu. Tę metodę często stosuje się w terapii hormonalnej, przeciwbólowej czy przeciwzapalnej. Podawanie przez skórę umożliwia stałe uwalnianie leku przez dłuższy czas.

Dojelitowa

Podawanie leków przez jelito polega na wprowadzeniu leku bezpośrednio do jelita, omijając żołądek. Może być realizowane przy użyciu specjalnych tabletek, kapsułek lub płynów odpornych na działanie kwasu żołądkowego. Ta metoda jest stosowana w przypadku leków, które są drażniące dla błony śluzowej żołądka lub do wchłonięcia wymagają specyficznego środowiska pH. Podawanie leków tą drogą zapewnia optymalne wchłanianie leków.

Podjęzykowa/ przez błony śluzowe

Podawanie leków podjęzykowo polega na umieszczeniu leku pod językiem pacjenta, co zapewnia szybkie wchłonięcie przez błonę śluzową języka. Lek stosowany podjęzykowo może mieć postać aerozolu, tabletki etc. Ta metoda podawania leków ma kilka zalet, do których należą m.in. szybkie wchłanianie i omijanie metabolizmu wątrobowego, jednak nie wszystkie substancje czynne wchłaniają się tą drogą.

Śródskórna

Podawanie leków śródskórnie polega na wprowadzeniu leku do warstwy skóry pacjenta za pomocą strzykawki i igły. Tę metodę stosuje się głównie do podawania leków, które mają działać miejscowo – np. przy badaniu reakcji uczuleniowych na poszczególne alergeny lub w celu wywołania reakcji tuberkulinowej. Droga ta jest wykorzystywana również w medycynie estetycznej.

Doodbytnicza

Podanie leku per rectum polega na wprowadzeniu leku do odbytu pacjenta za pomocą odpowiednio zaprojektowanego aplikatora lub czopka doodbytniczego. Ta metoda jest często stosowana, gdy nie ma możliwości podania leku doustnie lub dożylnie, a także w przypadku gdy wymagane jest działanie miejscowe na okoliczne tkanki.

Dopochwowa

Podanie leku dopochwowo polega na wprowadzeniu leku do pochwy pacjentki za pomocą aplikatora lub innego odpowiedniego narzędzia. Ta metoda podawania leków jest często stosowana w celu uzyskania działania miejscowego na okolice pochwy i szyjki macicy.

Do oka/ucha

Podanie leku do oka/ucha, jest procedurą mającą na celu dostarczenie leku bezpośrednio do oka/ucha pacjenta. Ten rodzaj podawania leków jest stosowany w leczeniu różnych schorzeń oczu/uszu, takich jak infekcje, zapalenia, alergie lub jaskra.

Każda z powyższych metod ma swoje zalety, ograniczenia i wskazania do stosowania. Właściwe stosowanie poszczególnych sposobów podawania leków jest istotne dla skuteczności i bezpieczeństwa terapii.

Piśmiennictwo:

1. Jaciubek M (red.). Podstawowe procedury pielęgniarskie. Edra Urban & Partner, Wrocław 2021.
2. Kózka M, Płaszewska-Żywko L (red.). Procedury pielęgniarskie. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011.
3. William Hanson III C. Procedury w intensywnej terapii. Med-Media, Warszawa 2009.
4. Zarzycka D, Ślusarska B (red.). Podstawy pielęgniarstwa. Tom 1–2. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2017.