Zapalenie płuc i choroby górnych dróg oddechowych u dzieci

Co nazywamy chorobą górnych dróg oddechowych i jak często ona występuje?

Obowiązujący podział zalicza do górnych dróg oddechowych jamę nosową, gardło i krtań. Z kolei tchawica, oskrzela, oskrzeliki i płuca wchodzą w skład dolnych dróg oddechowych.

U małych dzieci, ze względu na nie w pełni wykształcony układ odpornościowy, bardzo często zdarzają się infekcje dróg oddechowych. Niejednokrotnie u jednego dziecka rozpoznaje się 8–10 takich infekcji w ciągu roku. W większym stopniu dotyczy to dzieci uczęszczających do żłobka lub przedszkola albo mających starsze rodzeństwo. W większości są to infekcje wirusowe o łagodnym przebiegu i wyleczenie następuje w ciągu kilku dni. Niekiedy w trakcie infekcji wirusowej dochodzi do nadkażeń bakteryjnych, co wymaga bardziej celowanego i dłuższego leczenia.

Jakie są przyczyny infekcji górnych dróg oddechowych?

Najczęstszą przyczyną infekcji górnych dróg oddechowych (odpowiedzialną za aż 90% wszystkich zakażeń) są wirusy. Wyróżniamy wśród nich rynowirusy, adenowirusy, koronawirusy, wirusy grypy i paragrypy.

W znacznie mniejszym stopniu za choroby górnych dróg oddechowych odpowiadają bakterie, jednak nie możemy o nich zapominać. Rzadko są pierwotnym źródłem zakażenia, częściej – przyczyną nadkażenia wcześniejszej infekcji wirusowej. Do bakterii, które powodują najwięcej infekcji dróg oddechowych, zaliczamy: pneumokoki (Streptococcus pneumoniae), pałeczki hemofilne (Haemophilus influenzae), pałeczki krztuśca (Bordetella pertussis), ponadto mykoplazmę (Mycoplasma pneumoniae) i chlamydię (Chlamydophila pneumoniae).

Jakie są objawy infekcji górnych dróg oddechowych?

Objawy infekcji mogą się nieznacznie różnić w zależności od miejsca zakażenia:

• jama nosowa – łaskotanie w nosie, kichanie, wodnisty katar, uczucie zatkania, a w przypadku zajęcia zatok przynosowych – ból głowy, gorączka
• gardło – drapanie, ból, gorączka, trudności z przełykaniem
• krtań – chrypa, zmiana barwy głosu, w niektórych przypadkach bezgłos, szczekający kaszel (przypominający odgłosy wydawane przez foki), przede wszystkim w godzinach nocnych.

Jak rozpoznać infekcję górnych dróg oddechowych u dzieci?

Podstawą diagnozy jest stwierdzenie obecności powyższych objawów w trakcie badania lekarskiego. Dodatkowo pomocny bywa pomiar temperatury ciała, częstości oddechów, rytmu serca i saturacji, czyli wysycenia krwi tlenem.

W miarę dostępności możliwe jest wykonanie testu wymazowego – z nosa lub nosogardła w kierunku zakażenia wirusem grypy albo z gardła, by odróżnić infekcję wirusową od bakteryjnej. 

Jeśli stan dziecka budzi niepokój lekarza, może on zalecić dodatkowe badania: RTG klatki piersiowej czy badania krwi.

Jak leczyć infekcję górnych dróg oddechowych u dzieci?

Gdy wystąpią objawy infekcji górnych dróg oddechowych, należy zastosować leczenie łagodzące symptomy – leki o działaniu przeciwkaszlowym, przeciwbólowym, przeciwgorączkowym. 

W oczekiwaniu na wizytę u lekarza można poradzić się farmaceuty i sięgnąć po preparaty dostępne bez recepty.

Trzeba pamiętać, że istotnym elementem terapii jest nawilżanie dróg oddechowych. Można wykonywać inhalacje roztworem soli fizjologicznej za pomocą nebulizatora, a dodatkowo zadbać o większe nawilżenie powietrza w domu oraz utrzymanie temperatury otoczenia w granicach 18–21 st. C. 

Ponadto regeneracja organizmu postępuje szybciej, jeśli zadba się o odpoczynek dziecka w ciągu dnia, odpowiednią ilość snu, nawodnienie i zróżnicowaną dietę.

Zapalenie płuc jest chorobą dolnych dróg oddechowych, w której stan zapalny dotyczy tkanki płucnej. Nieleczone może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Mimo poznania przyczyn choroby i sposobów leczenia zapalenie płuc pozostaje najczęstszą przyczyną zgonów dzieci na świecie, głównie w krajach rozwijających się. 

Jakie są przyczyny zapalenia płuc u dzieci?

Do zapalenia płuc u dzieci najczęściej dochodzi w wyniku aspiracji wydzieliny z górnych dróg oddechowych, rzadziej – z przewodu pokarmowego lub przez rozsiew zakażenia drogą krwi. 

Etiologia zakażenia może być różnoraka: bakteryjna, wirusowa, grzybicza. 

Do czynników wywołujących zapalenie płuc należą:

• Streptococcus pneumoniae – pneumokok będący najczęstszą przyczyną bakteryjnego zapalenia płuc 
• Haemophilus influenzae, typ b – pałeczka hemofilna, druga z najczęstszych bakteryjnych przyczyn zapalenia płuc
• wirusy – RSV, adenowirusy, wirusy grypy i paragrypy.

Wśród noworodków i niemowląt do 3. miesiąca życia dominują zakażenia bakteryjne, z kolei u dzieci od 4. miesiąca do 4. roku życia – wirusowe, które mogą ulec nadkażeniom bakteryjnym. Powyżej 5. roku życia najpowszechniejsze są infekcje spowodowane przez bakterie atypowe i S. pneumoniae, rzadziej występują infekcje wirusowe. 

Do czynników ryzyka zapalenia płuc, o których należy pamiętać, zaliczamy:

• wiek dziecka
• niedożywienie 
• wady układu oddechowego i układu krążenia
• nawracające zakażenia układu oddechowego
• choroby przewlekłe
• choroby neurologiczne
• niedobory odporności
• bierne palenie tytoniu.

Jakie są objawy zapalenia płuc u dzieci?

Objawy zapalenia płuc u dzieci mogą się różnić w zależności od przyczyn choroby.

W przypadku zapalenia płuc wywołanego bakteriami typowymi (jak Streptococcus pneumoniae) występują gorączka, dreszcze, kaszel (początkowo suchy, przechodzący w mokry) i ból brzucha.

Jeśli infekcję wywołały bakterie atypowe (jak Mycoplasma pneumoniae), objawami są stan podgorączkowy, suchy kaszel, świszczący oddech, złe samopoczucie.

Gdy zauważymy powyższe objawy, należy udać się z dzieckiem do lekarza. Jeżeli obserwujemy zwiększoną liczbę oddechów lub sinicę, dziecko wymaga pilnej konsultacji.

Jak diagnozować zapalenie płuc?

Aby rozpoznać zapalenie płuc, przeważnie wystarczy dokładny wywiad i badanie lekarskie. W niektórych przypadkach wykonuje się badanie radiologiczne klatki piersiowej oraz badania krwi.

Jak leczyć zapalenie płuc u dzieci?

Jeśli istnieje taka potrzeba, podaje się leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. 

Zapalenia płuc wywołane przez bakterie typowe i atypowe wymagają doustnego leczenia antybiotykiem – o właściwej terapii decyduje lekarz. 

Wirusowe zapalenie płuc leczy się objawowo, a w przypadku nadkażenia bakteryjnego konieczne jest podanie antybiotyku.

Gdy w ciągu 2–4 dni – mimo odpowiedniego leczenia – nie ustępuje gorączka i nie widać poprawy ogólnego samopoczucia, wskazana jest ponowna konsultacja lekarska. Mogło bowiem dojść do niebezpiecznych powikłań: wysiękowego zapalenia opłucnej, ropniaka opłucnej, ropnia płuca lub martwiczego zapalenia płuc.

Na czym polega profilaktyka infekcji górnych dróg oddechowych i zapalenia płuc u dzieci?

W ramach profilaktyki należy:

• wykonywać u dzieci szczepienia ochronne przeciwko Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, grypie
• przestrzegać zasad higieny
• unikać narażenia na dym tytoniowy
• karmić piersią (według rekomendacji WHO – do 6. miesiąca życia dziecka).

Piśmiennictwo:

1. Doniec Z, Radwańska M. Zapalenia płuc u dzieci. Pediatr Dypl 2014; 18(2): 15–21.
2. Gartner LM, Morton J, Lawrence RA et al.; American Academy of Pediatrics Section on Breastfeeding. Breastfeeding and the use of human milk. Pediatrics 2005; 115(2): 496–506.
3. Hryniewicz W, Albrecht P, Radzikowski A (eds.). Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zapaleniach układu oddechowego. Warszawa 2016.
4. Kulus M. Choroby układu oddechowego u dzieci. Warszawa 2010.