Zatrucia wśród dzieci i młodzieży
Zatrucia są jedną z najczęstszych przyczyn hospitalizacji dzieci. Zatrucia dotyczą najczęściej dzieci znajdujących się w dwóch grupach wiekowych.
W pierwszej grupie znajdują się dzieci poniżej 5 roku życia, które uległy tzw. przypadkowym zatruciom. Zatrucia te wynikają z ciekawości, chęci poznania świata zewnętrznego za pomocą smaku przy braku myśli o konsekwencjach i skutkach spożycia niedozwolonej substancji. Dzieci, będące w tej grupie, ulegają najczęściej przypadkowemu zatruciu roślinami czy środkami stosowanymi w gospodarstwie domowym.
W drugiej grupie znajdują się dzieci, będące w wieku powyżej 13 lat. Zatrucia w tej grupie wiekowej mogą być wynikiem prób samobójczych, a rolę substancji toksycznej pełnią leki, alkohol, narkotyki czy inne środki odurzające.
Zatrucia są stanem chorobowym powstałym w wyniku wniknięcia z zewnątrz do organizmu substancji toksycznej. Drogami wnikania substancji toksycznych do organizmu są;
- przewód pokarmowy,
- drogi oddechowe,
- błony śluzowe
- wystrzyknięcie przez skórę, ukąszenie
Droga wnikania toksyny ma szczególne znaczenie, gdyż implikuje szybkość i długość jej działania oraz rodzaje objawów zatrucia.
Zatrucia drogą pokarmową, stanowią najbardziej powszechną grupę zatruć u dzieci. Do zatruć tych dochodzi świadomie (dzieci starsze) lub nieświadomie (dzieci poniżej 5 lat). Substancją toksyczną mogą być rośliny, grzyby, artykuły gospodarstwa domowego (detergenty, mydło, proszki do prania, farba), alkohol, leki, środki zmieniające świadomość. W początkowym okresie objawy zatrucia mogą być mało charakterystyczne: ból, brzucha, nudności, wymioty. Po wchłonięciu substancji toksycznej w przewodzie pokarmowym stan dziecka może ulec gwałtownemu pogorszeniu. Mogą pojawić się zaburzenia oddychania, spadek ciśnienia tętniczego, bradykardia, zaburzenia świadomości, drgawki, W skrajnych sytuacjach może dojść do nagłego zatrzymania krążenia.
W przypadku zatrucia środkami chemicznymi stosowanymi w gospodarstwie domowym pierwsze objawy zatrucia pojawiają się po około godzinie i dotyczą również układu oddechowego. „Klasycznym” nudnościom i wymiotom towarzyszą zaburzenia oddychania, wynikające z aspiracji piany.
W przypadku zatrucia alkoholem etylowym – za ciężkie zatrucie uważa się stan, kiedy poziom alkoholu we krwi przekracza 3 promile. Pacjent jest wtedy najczęściej nieprzytomny z zachowaną reakcją na bodźce bólowe.
Postępowanie i na co warto zwrócić uwagę w przypadku zatrucia drogą pokarmową:
- Zebranie wywiadu od dziecka (jeśli jest to możliwe), rodziców, osób towarzyszących. Konieczna jest identyfikacja środka toksycznego, dawki, czasu spożycia, czasu wystąpienia pierwszych objawów – ułatwia, to dalsze działanie
- Pobieranie krwi na badania toksykologiczne (ważne w przypadku podejrzenia zatrucia narkotykami, dopalaczami, lekami czy innymi środkami odurzającymi) i biochemiczne (morfologia, elektrolity, próby wątrobowe, próby nerkowe
- Jeśli dziecko jest przytomne i nie spożyło substancji żrących (np. kwasy, ługi, kamfora) należy sprowokować wymioty. Przeciwwskazania do prowokacji wymiotów: wiek poniżej 6 miesięcy, brak odruchu wymiotnego, utrata przytomności, połknięcie ciała obcego, skaza krwotoczna, wcześniejsze obfite wymioty.
- Jeśli nie ma przeciwwskazań stosuje się również płukanie żołądka. Przeciwskazania do wykonania płukania żołądka są podobnie jak w przypadku prowokacji wymiotów.
- Przygotowanie pacjenta do płukania żołądka – zabieg wykonuje się w celu usunięcia substancji toksycznej z żołądka zanim przedostanie się ona do jelit. Dlatego dla określenia zasadności tego zabiegu, istotny jest czas, jaki upłynął od przyjęcia toksyny do przybycia pacjenta do szpitala.
- uspokojenie, odpowiednie ułożenie (dzieci starsze: na lewym boku, z głową lekko obniżoną – pozycja Trendelenburga, dzieci młodsze: na siedząco)
- temperatura płynu do płukania żołądka zbliżona do temperaturze ciała pacjenta
- mierzenie ilości płynów podawanych i wypłukiwanych
- płukanie porcjami dostosowanymi do wieku i pojemności żołądka: niemowlęta (50-100 ml), 2-5 rż (100-150 ml), 5-10 r.ź (150-200 ml), dzieci starsze (250 ml)
- do ostatniej porcji płynu do płukania dodawany jest węgiel aktywowany w ilości 0,5–1 g/kg mc. (u młodzieży i dorosłych maksymalnie 60 g). Należy sporządzić roztwór w proporcji 50 g węgla/400 ml wody destylowanej i podać 5–10 ml/kg mc[1].ostatnia porcja płynu (z węglem aktywowanym) pozostaje w żołądku. Można również dodawać do roztworu środek przeczyszczający.
Węgiel aktywowany na zdolności wiązania różnych substancji w tym również toksycznych. Zasadą jest podawanie węgla po usunięciu toksyny (płukanie żołądka, wywołanie wymiotów), ale można tez stosować węgiel bez opróżniania żołądka. Sugeruje się, że podana ilość węgla powinna być przynajmniej 10 razy większa od ilości spożytej trucizny. Podawanie węgla jest nieskuteczne przy zatruciach: kwasami, litem, żelazem, alkoholem, wybielaczami, olejkami eterycznymi, pochodnymi rapy naftowej.
Węgla nie należy równie podawać u pacjentów nieprzytomnych (bez możliwości wykonania intubacji), z porażoną perystaltyką, z męczącymi i uporczywymi wymiotami.
- Forsowna diureza – jest stosowana, kiedy minęło kilka godzin od aplikacji środka toksycznego. Polega na podawaniu drogą dożylną dużej ilości płynów i leków moczopędnych. Konieczne jest stałe monitorowanie dziecka w celu uniknięcia przewodnienia czy obrzęku płuc.
- Zastosowanie pozaustrojowych sposobów eliminacji toksyn. W zależności od środka toksycznego mogą to być: dializa otrzewnowa, hemodializa, hemoperfuzja, plazmafereza, ECMO. Metody te stosowane są głównie w przypadku ciężkich zatruć, przy spożyciu dużej ilości substancji toksycznej, która będzie długo wydalana z organizmu, a stan pacjenta pogarszał (niskie ciśnienie tętnicze, anuria, zaburzenia oddychania).
- Jeśli istnieje podejrzenie, że zatrucie może być próbą samobójczą – konieczne będzie uzyskanie wsparcia psychoterapeutycznego i psychiatrycznego.
Do zatruć drogą wziewną dochodzi głównie wśród młodzieży. Substancją toksyczną są narkotyki: amfetamina, kokaina, kleje, rozpuszczalniki, rozcieńczalniki. Aplikowane przez błonę śluzową nosa, ze względu na jej dobre ukrwienie, poprzez naczynia włosowate i drobne naczynia, substancje te błyskawicznie trafiają do ośrodkowego układu nerwowego dając objawy euforyczne.
Inną substancją toksyczną aplikowaną drogą wziewną jest tlenek węgla. W przypadku dzieci i młodzieży do zatrucia tym składnikiem dochodzi najczęściej w sposób nieświadomy, w wyniku działania wadliwej instalacji. Objawy zatrucia tlenkiem węgla to: bóle głowy, duszność, zmęczenie, nudności, wymioty, zaburzenia widzenia, tachycardia, tachypnoe, śpiączka. Ponieważ tlenek węgla jest gazem bezwonnym i bezbarwnym, zatem trudno wykrywalnym. Wymienione wyżej objawy, narastając mogą doprowadzić do zaburzeń krążeniowo-oddechowych, a w efekcie do zgonu.
Postępowanie przy zatruciu tlenkiem węgla polega na izolacji chorego od źródła działania środka toksycznego, udzielenie pierwszej pomocy (schemat ABCDE), podawanie czystego tlenu.
Bibliografia:
- Lankosz-Lauterbach J. Medycyna Praktyczna 2017
https://www.mp.pl/pediatria/praktyka-kliniczna/procedury/10370,plukanie-zoladka-w-zatruciach-u-dzieci - Opieliński J. Krakowiak A., Krogulska A. Płukanie żołądka u dzieci jako metoda dekontaminacji przewodu pokarmowego – czy stosować rutynowo? Pediatria Polska 2018; 93 (2): 159–164 DOI: https://doi.org/10.5114/polp.2018.76251
- Bursa J Zatrucia u dzieci i młodzieży.
- Ziółkowska H. Ostre zatrucia u dzieci. Nowa Pediatria 2/2009, s. 39-49
[1] Lankosz-Lauterbach J. Medycyna Praktyczna 2017