Masz cukrzycę? Zadbaj o swoje kości! O wpływie hiperglikemii na układ szkieletowy

Wszystko zaczyna się od cukrzycy - jakie są jej typy?

Pojęcie cukrzyca jest stosunkowo szerokie i obejmuje grupę chorób metabolicznych charakteryzujących się podwyższonym stężeniem cukru (hiperglikemią) wynikającym z defektu wydzielania lub działania hormonu zwanego insuliną [2]. Do dwóch najczęstszych typów cukrzycy zaliczamy:

• cukrzycę typu 1 - spowodowaną zniszczeniem komórek β trzustki przez proces autoimmunologiczny (w większości przypadków - nasz własny układ odpornościowy zaczyna atakować w tym wypadku trzustkę) lub nieustalony, który zwykle prowadzi do bezwzględnego niedoboru insuliny (chory wymaga jej podawania do końca życia), zapoczątkowany działaniem czynników wyzwalających (środowiskowych) u osób z predyspozycją genetyczną. Cukrzyca typu I jest rozpoznawana najczęściej u dzieci [2].
• cukrzycę typu 2 - która jest najczęstszą postacią tej choroby (ok. 80%). Powoduje ją postępujące upośledzenie wydzielania insuliny w warunkach, gdy komórki są na jej działanie oporne. Może być uwarunkowana genetycznie, ale decydującą rolę odgrywają czynniki środowiskowe (otyłość, szczególnie brzuszna i mała aktywność fizyczna). Istotny wpływ na rozwój cukrzycy typu II ma nadmiar tkanki tłuszczowej trzewnej, również u osób bez otyłości definiowanej na podstawie wskaźnika masy ciała (BMI) [2]. 

Przewlekła hiperglikemia w cukrzycy powoduje uszkodzenie, zaburzenie czynności i niewydolność różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, ale również układu szkieletowego.

Zobacz także:

Jak żyć z cukrzycą? Dieta dla cukrzyków

Cukrzyca w pytaniach i odpowiedziach - poradnik dla pacjentów

Powikłania cukrzycy – dlaczego nie bagatelizować tej choroby

Epidemiologia - czy choroby układu szkieletowego u osób z cukrzycą są częste?

Złamanie osteoporotyczne lub przeciążeniowe to takie, do którego dochodzi przy upadku z własnej wysokości lub podczas wykonywania codziennych czynności, które u zdrowego człowieka nie wywołałyby przerwania ciągłości tkanki kostnej. Złamania tego typu są powszechnym problemem zdrowotnym zarówno w typie 1, jak i w typie 2 cukrzycy. Szacuje się, że częstość występowania złamań szyjki kości udowej u pacjentów z cukrzycą typu 1 (T1DM) jest sześciokrotnie wyższa niż w populacji ogólnej. Podobnie złamania bliższego końca kości udowej (potocznie nazywane złamaniem biodra) są 2,5-krotnie częstsze w przypadku pacjentów z cukrzycą typu 2 (T2DM) [3]. Zauważa się, że w przypadku osób z cukrzycą złamania przeciążeniowe częściej dotyczą złamań w obrębie kości udowej niż kręgosłupa [4]. 

Złamania u osób z cukrzycą - jaka jest ich przyczyna?

Tak jak w przypadku powstawania dwóch głównych typów cukrzycy istnieją zauważalne różnice, tak samo można je dostrzec w przypadku przyczyn złamań osteoporotycznych u osób chorych na DM. Czym spowodowane są złamania przeciążeniowe w cukrzycy?

Cukrzyca typu 1 (T1DM)

Główną przyczyną złamań osteoporotycznych w T1DM jest zmniejszenie szczytowej masy kostnej z powodu niedoboru insuliny i insulinopodobnych czynników wzrostu. Prowadzi to do zahamowania szeregu procesów metabolicznych kości, które wpływają na zahamowanie rozwoju tkanki kostnej, czy też utrudniają przyswajanie witaminy D3, niezbędnej do prawidłowego rozwoju układu kostnego [5,6]. W związku z tym, że rozwój cukrzycy typu 1 przypada na lata dzieciństwa, chory nie osiąga odpowiedniej szczytowej masy kostnej w okresie wzrostu. Ponadto, mogąca rozpocząć się już po 20. roku życia resorpcja (zanikanie) kości, powoduje zmniejszenie ich już i tak niższej gęstości - najprawdopodobniej w związku ze złym wyrównaniem stężenia glukozy. Dodatkowo nieprawidłowo wysokiemu stężeniu cukru w organizmie towarzyszy nadmierna utrata wapnia z moczem, który również jest niezbędny do prawidłowego rozwoju układu szkieletowego [7].

Cukrzyca typu 2 (T2DM)

Złamania osteoporotyczne w przypadku cukrzycy typu 2 mają nieco inną przyczynę. Zmiany kostne w T2DM są związane z otyłością i hiperglikemią, które są jednymi z przyczyn jej wystąpienia. W tym przypadku obecność otyłości i hiperglikemii wpływa na proces niszczenia tkanki kostnej za pośrednictwem osteoklastów, komórek odpowiedzialnych w organizmie za przebudowę kości [6]. W organizmie kumulują się zaawansowane produkty końcowe przemiany cukrów, a szereg innych procesów prowadzi do tłumienia przebudowy kości. U osób chorych na cukrzycę typu 2 w badaniu gęstości układu szkieletowego stwierdza się często większą gęstość kości w porównaniu z osobami zdrowymi, ale mimo to w tej populacji pacjentów częstość złamań jest około dwukrotnie większa. Wciąż poszukuje się szczegółowego wyjaśnienia tego procesu, ale uważa się, że jest to związane z gorszą jakością tkanki kostnej [7]. 

Lepiej zapobiegać niż leczyć - wsparcie układu szkieletowego w cukrzycy

Ogólne zasady postępowania w osteoporozie w przebiegu cukrzycy obejmują przede wszystkim dobrą kontrolę glikemii, utrzymywanie “cukrów” na stałym, odpowiednim i zaleconym przez lekarza poziomie oraz profilaktykę hipoglikemii i upadków. Warto zwrócić uwagę na to, że hipoglikemia może być dla chorego równie niebezpieczna co hiperglikemia, ponieważ stanowi bezpośrednie zagrożenie życia i predysponuje do upadku, który w przypadku osteoporozy wiąże się z dużym ryzykiem złamania.  Pacjentom chorującym na cukrzycę i osteoporozę zaleca się również utrzymanie odpowiedniej aktywności fizycznej w celu poprawy ogólnej siły mięśni i kości. 

W kontekście dbania o układ szkieletowy nie można również pominąć odpowiedniej diety i suplementacji witaminy D. Zażywanie preparatów z witaminą D jest zalecane u pacjentów, którzy odbudowują układ szkieletowy, a dawka powinna zostać skonsultowana z lekarzem na podstawie ostatnich badań oraz stanu chorego. 

Podsumowanie

Liczba chorych z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej rośnie w szybkim tempie. Być może ten problem nie dotyczy Ciebie osobiście, ale na pewno znasz choć jedną osobę, która choruje na cukrzycę. Jak w przypadku każdej choroby i w tym dobrze jest wiedzieć, jak dbać o siebie, aby do niej nie dopuścić - w przypadku cukrzycy typu 2, lub jak zapobiegać jej powikłaniom - w przypadku cukrzycy typu 1, również tym dotyczącym układu szkieletowego. 

Referencje:

1.    International Diabetes Federation. IDF Diabetes Atlas, 9th edn. Brussels, Belgium: 2019. Available at: https://www.diabetesatlas.org

2.    Interna Szczeklika 2021

3.    Janghorbani M, Feskanich D, Willett WC, Hu F. Prospective study of diabetes and risk of hip fracture: The Nurses’ Health Study. Diabetes Care 2006; 29 : 1573-8.

4.    Ahmed LA, Joakimsen RM, Berntsen GK, Fønnebø V, Schirmer H. Diabetes mellitus and the risk of non-vertebral fractures: The Tromsø study. Osteoporos Int 2006; 17 : 495-500.

5.    Hampson G, Evans C, Petitt RJ, Evans WD, Woodhead SJ, Peters JR, et al. Bone mineral density, collagen type 1 alpha 1 genotypes and bone turnover in premenopausal women with diabetes mellitus. Diabetologia 1998; 41 : 1314-20. 17.

6.    Jackuliak P, Payer J. Osteoporosis, fractures, and diabetes. Int J Endocrinol 2014; 2014 : 820615.

7.    https://www.mp.pl/cukrzyca/powiklania/88261,cukrzyku-nie-daj-sie-zlamac (ostatni dostęp:26.08.2022 r.)