Starzejące się społeczeństwo, czyli większa tendencja do zespołu kruchości

Definicja zespołu kruchości

W literaturze najczęściej spotkać można dwie definicje zespołu kruchości. Pierwsza obejmuje grupę pacjentów diagnozowanych na podstawie wskaźnika frailty index, który stanowi proporcję nagromadzonych deficytów do całkowitej liczby ocenianych cech (chorób, objawów, zaburzeń funkcjonalnych, nieprawidłowych wyników badań itd.) [5].

Druga - zdecydowanie częściej spotykana w praktyce klinicznej - klasyfikuje zespół kruchości jako zespół co najmniej 3 z 5 następujących objawów: 

• niecelową utratę masy ciała (≥4,5 kg w ciągu roku),
• niską aktywność fizyczną, 
• spowolnienie ruchowe (między innymi wolny chód),
• obniżenie siły mięśniowej,
• subiektywnie zgłaszane poczucie osłabienia, zmęczenia [2].

Co więcej, okazuje się, że przyczyną powyższych symptomów są stany przewlekłego zapalenia, zaburzenia hormonalne, sarkopenia oraz mała aktywność fizyczna, co skutkuje zmienionym metabolizmem i brakiem możliwości utrzymania homeostazy. U osób z zespołem kruchości obserwuje się zwiększenie stężenia białka C reaktywnego (CRP), obniżenie poziomu witaminy D oraz insulinopodobnego czynnika wzrostu 1 (IGF-1, insulin-like growth factor 1). 

Mechanizm zespołu kruchości

W warunkach fizjologicznych starzenie się jest najczęściej definiowane jako spadek i pogorszenie właściwości funkcjonalnych na poziomie komórkowym, tkankowym i narządowym. Obserwuje się między innymi różnorodne zmiany obejmujące podwyższone stężenia cytokin i chemokin, zmniejszone stężenia IGF-1, siarczanu dehydroepiandrosteronu (DHEAS, dehydroepiandrosterone sulfate) i leptyny, aktywację neutrofilów i monocytów, zaburzony rozkład krwinek białych [6]. Utrata molekularnych i komórkowych właściwości funkcjonalnych, prowadzi do zmniejszonej zdolności adaptacji do stresu, a w konsekwencji do zwiększonej tendencji do chorób i śmiertelności. Ponadto, dochodzi do zachwiania homeostazy. Choć w przypadku starzenia zaburzenia są zwykle uogólnione, to u pacjentów z kruchością, niepowodzenia w cyklu hemodynamicznym dotyczą metabolizmu energetycznego i zmian nerwowo-mięśniowych [6]. 

Starzenie się więc to w pewnym sensie utrata dotychczas utrzymywanych na prawidłowym poziomie struktur molekularnych, a moment rozpoczęcia procesu starzenia się jest indywidualny. Nie ma ścisłej granicy, która określa dokładny czas uruchomienia tej kaskady. Warto jednak zaznaczyć, że zespół kruchości nie jest tożsamy ze starzeniem się i może wystąpić zarówno znacznie później, jak i znacznie wcześniej niż naturalna starość. 

Rozpoznanie zespołu kruchości

Dlaczego rozpoznanie zespołu kruchości jest szczególnie istotne? Osłabienie siły mięśniowej i sarkopenia wiążą się ze znacznym ograniczeniem sprawności fizycznej oraz upośledzeniem mobilności. Te deficyty zwiększają ryzyko upadków i urazów, a w konsekwencji prowadzą do niesprawności i niemożliwości zaspokajania codziennych potrzeb. 

Do rozpoznania, jak wspomniano wcześniej, niezbędne jest potwierdzenie 3 z 5 charakterystycznych objawów. W związku z różnym podejściem do diagnozowania zespołu kruchości, poza objawami, funkcjonuje kilka innych skal służących jego rozpoznawaniu, między innymi:

1.    Clinical Frailty Scale (CSHA) stosowana w Canadian Study of Health and Aging. Skala określa sprawność pacjentów i stopień zależności od osób trzecich w zaspokajaniu codziennych potrzeb; 

2.    Groningen Frailty Indicator – kwestionariusz składający się z 15 pytań dotyczących sprawności funkcjonalnej, fizycznej, ograniczeń wzroku i słuchu, utraty masy ciała, ilości stosowanych leków, deficytów pamięci, zaburzeń nastroju, poczucia lęku, osamotnienia;

3.    Tilburg Frailty Indicator – zawiera pytania dotyczące 3 sfer: 

• fizycznej (utraty masy ciała, zdrowia fizycznego, zaburzeń wzroku i słuchu, siły mięśniowej i poczucia zmęczenia),
• psychicznej (zaburzeń pamięci, nastroju, lęku i radzenia sobie w życiu),
• socjalnej (oceniającej samotne zamieszkiwanie, relacje społeczne i wsparcie socjalne);

4.    Edmonton Frail Scale – obejmuje ocenę funkcji poznawczych, nastroju, chorobowości, farmakoterapii, stanu sprawności funkcjonalnej i stanu odżywienia, funkcji zwieraczy, sfery socjalnej; 

5.    Study of Osteoporotic Fracture Frailty Index, w którym obecność 2 lub więcej cech spośród wymienionych w skali wskazuje na zespół kruchości;

6.    FRAIL (fatigue, resistance, ambulation, illnesses, loss of weight) proponowana przez International Academy of Nutrition and Aging i składająca się z kilku pytań dotyczących stanu ogólnego, chorób przewlekłych i sprawności fizycznej;

7.    SHARE-FI – Frailty Instrument for Primary care of the Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe składająca się z kilku pytań dotyczących m.in. sprawności, aktywności fizycznej [2,6].

Dlaczego diagnostyka zespołu kruchości jest tak istotna? Frailty jest zespołem dynamicznym, który charakteryzuje duże ryzyko progresji choroby. Z drugiej strony, jest to stan potencjalnie odwracalny, zwłaszcza na etapie początkowym. Skuteczne zdiagnozowanie zespołu kruchości umożliwia poprawę jakości życia pacjentów, a także wpływa na potencjalne zredukowanie powikłań. 

Zapobieganie i leczenie

Zapobieganie i leczenie FS jest możliwe, zależy jednak od wczesnego wykrycia choroby. Zapobieganie wystąpieniu zespołu frailty powinno rozpoczynać się od:

• zachowania zdrowego stylu życia - regularnej aktywności fizycznej i dobrze zbilansowanej diety, 
• profilaktyki chorób przewlekłych,
• wczesnej diagnostyki chorób przewlekłych i wczesnego odpowiedniego ich leczenia,
• diagnostyki i korekcji wad wzroku i słuchu,
• unikaniu nadmiernej, niepotrzebnej farmakoterapii ze względu na ryzyko działań niepożądanych, interakcji między lekami i indukcji zespołów jatrogennych,
• ćwiczeniu aktywności umysłowej,
• zachowaniu kontaktów społecznych [2,6].

Osobom z zespołem frailty zaleca się uczestniczenie w odpowiednio dostosowanych programach aktywności fizycznej złożonych z ćwiczeń wytrzymałościowych/aerobowych, ćwiczeń z oporem, ćwiczeń równowagi, ćwiczeń rozciągających. 

Choć przeprowadzone na myszach badania oceniające skuteczność działania metforminy w zespole kruchości są obiecujące, to na ten moment metoda ta nie została oficjalnie zatwierdzona. W związku z tym, pozostaje eliminowanie poszczególnych czynników ryzyka, tak aby do FS nie dopuścić lub skutecznie go leczyć [2]. 

Opracowanie: lek. Aleksandra Nowakowska, lek. Monika Krzywda

Referencje:

1.    Prognoza ludności na lata 2014–2050. Studia i Analizy Statystyczne. GUS, Warszawa 2014

2.    Łęgosz P , Krzowski B, Płatek A, Ryś A, Semczuk-Kaczmarek K, Szymański F, Paweł Małdyk P. Zespół kruchości w gabinecie lekarza praktyka — o czym należy pamiętać? Folia Cardiologica 2018; 3(2): 137–143.

3.    Fried LP, Tangen CM, Walston J, Newman AB, Hirsch C, Gottdiener J, Seeman T, Tracy R, Kop WJ, Burke G, McBurnie MA; Cardiovascular Health Study Collaborative Research Group. Frailty in older adults: evidence for a phenotype. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2001; 56(3): 146-156. doi: 10.1093/gerona/56.3.m146. PMID: 11253156.

4.    Searle SD, Mitnitski A, Gahbauer EA, et al. A standard procedure for creating a frailty index. BMC Geriatr. 2008; 8: 24, doi: 10.1186/1471- 2318-8-24, indexed in Pubmed: 18826625

5.    Piotr Seiffert , Barbara Maślanka-Seiffert , Jarosław Derejczyk1 , Czesław Marcisz. Frailty – narzędzia diagnostyczne stosowane w praktyce klinicznej. GERIATRIA 2018; 12: 142-149.

6.    https://www.mp.pl/geriatria/wytyczne/276596,zespol-kruchosci-u-pacjenta-w-starszym-wieku (data ostatniego dostępu 29.03.23)

7.    Martin-Montalvo A, Mercken EM, Mitchell SJ, et al. Metformin improves healthspan and lifespan in mice. Nat Commun. 2013; 4: 2192, doi: 10.1038/ncomms3192, indexed in Pubmed: 23900241. 

8.    Kaeberlein M, Kennedy BK. Ageing: a midlife longevity drug? Nature. 2009; 460(7253): 331–332, doi: 10.1038/460331a, indexed in Pubmed: 19606132.