Zasady przygotowania pacjentki do samoopieki w domu po leczeniu nowotworów narządu rodnego – wskazówki dla pielęgniarek

Edukacja pacjentki powinna być prowadzona w sposób zrozumiały, empatyczny i dostosowany do jej możliwości poznawczych. Wskazane jest wykorzystanie różnych metod edukacyjnych – rozmowy, instruktażu „krok po kroku”, materiałów pisemnych lub obrazkowych. Najskuteczniejsze są te, które angażują pacjentkę, pozwalają jej zadawać pytania i od razu ćwiczyć konkretne czynności (np. zmianę opatrunku). W edukacji warto zwrócić uwagę na: 

• wyjaśnienie rodzaju zabiegów, takich jak histerektomia całkowita lub częściowa, operacja oszczędzająca narządy płciowe, radioterapia i chemioterapia, wraz z ich możliwymi skutkami ubocznymi, takimi jak zmęczenie, nudności, problemy ze skórą, zaburzenia hormonalne czy zaburzenia seksualne.
• dokładny opis symptomów wymagających pilnej konsultacji medycznej, takich jak wysoka gorączka (powyżej 38°C) utrzymująca się dłużej niż 24 godziny, intensywny ból brzucha lub okolic operowanych nieustępujący po zastosowaniu standardowych leków przeciwbólowych, nasilające się lub pojawiające się nagle obrzęki kończyn dolnych, zwłaszcza jednostronne, intensywne lub utrzymujące się krwawienia z dróg rodnych lub okolic operacyjnych oraz obecność wydzieliny o nieprzyjemnym, intensywnym zapachu, który może wskazywać na infekcję bakteryjną. Istotne jest, aby pacjentka regularnie kontrolowała swoje ciało pod kątem tych symptomów i natychmiast kontaktowała się z lekarzem prowadzącym w przypadku ich wystąpienia.
• instruktaż obejmujący szczegółowe techniki zmiany opatrunków, krok po kroku, z uwzględnieniem zasad aseptyki i antyseptyki. Pielęgniarka powinna zaprezentować i dokładnie wyjaśnić sposób usuwania starego opatrunku, oczyszczania rany przy użyciu odpowiednich środków antyseptycznych, aplikowania nowego opatrunku oraz zabezpieczania go przed zabrudzeniem i zakażeniem. Pacjentka musi zostać przeszkolona, jak monitorować ranę, aby wcześnie wykrywać ewentualne objawy infekcji, takie jak zaczerwienienie, obrzęk, nadmierna bolesność, obecność wydzieliny ropnej lub nieprzyjemny zapach. Ważne jest również omówienie zasad postępowania w przypadku wystąpienia tych symptomów, w tym konieczności szybkiego zgłoszenia się do lekarza.
• wyjaśnienie zasad stosowania leków przeciwbólowych, uwzględniając odpowiednią porę ich przyjmowania (np. przed nasileniem bólu lub zgodnie z zaleceniami lekarza), dokładne dawkowanie oraz konieczność przestrzegania przerw między dawkami. W zakresie działań niefarmakologicznych związanych z bólem warto zwrócić uwagę na stosowanie ćwiczeń oddechowych, które pomagają w redukcji napięcia i stresu, takich jak powolne i głębokie oddychanie przeponowe. 

Uwaga praktyczna:

Dodatkowo warto przedstawić pacjentce odpowiednie pozycje ciała, które zmniejszają odczuwanie bólu, jak np. pozycja półleżąca z podparciem pod kolana, pozycja boczna z poduszką między nogami czy delikatnie podniesione nogi w pozycji leżącej, co sprzyja odpoczynkowi i komfortowi.

Jednym z ważniejszych aspektów w edukacji pacjentki będzie omówienie zasad higieny miejsc intymnych oraz profilaktyki zakażeń intymnych. Praktyczne wskazówki, które można przekazać w trakcie rozmowy z pacjentką:

• mycie okolic intymnych: należy stosować delikatne środki, bez substancji zapachowych i drażniących. Unikać należy irygacji dopochwowych oraz długich, gorących kąpieli – preferowany jest prysznic
• suszenie skóry powinno odbywać się poprzez delikatne osuszanie ręcznikiem (nie-pocieranie)
• ubrania noszone przez pacjentkę powinny być luźne, przewiewne, z naturalnych tkanin
• rany pooperacyjne (brzucha lub krocza) należy codziennie obserwować i zgłaszać wszelkie niepokojące objawy: zaczerwienienie, ropny wysięk, gorączka, silny ból lub nieprzyjemny zapach.

W rozmowie z pacjentką można również poruszyć temat sfery intymnej i seksualności. Należy jednak pamiętać, aby zrobić to w sposób delikatny i empatyczny.  Niezbędne jest poinformowanie pacjentki o możliwych zmianach w życiu seksualnym, często o charakterze przejściowym, wynikających z leczenia, takich jak suchość pochwy, bolesność podczas stosunku, obniżenie libido oraz uczucie niepewności dotyczące własnego ciała. Ważne jest zachęcenie pacjentki do otwartej, szczerej komunikacji z partnerem oraz dostarczenie informacji o dostępnych metodach łagodzenia tych dolegliwości. Można również wskazać praktyczne rozwiązania, takie jak stosowanie środków nawilżających, żeli intymnych łagodzących dyskomfort, konsultacji seksuologicznych czy terapii hormonalna (po konsultacji z lekarzem prowadzącym), a także zachęcić pacjentkę do skorzystania z profesjonalnej pomocy psychologicznej, jeśli pojawią się trudności emocjonalne związane z akceptacją zmienionej seksualności i obrazu ciała.

Uwaga praktyczna:

Nie każda pacjentka sama poruszy temat seksu, np. warto rozpocząć rozmowę od pytania: „Czy chciałaby Pani porozmawiać o zmianach w sferze intymnej?”

Ważne jest również zwrócenie uwago na aktywność fizyczną, wyjaśniając, jak ćwiczenia wspierają krążenie krwi, zmniejszają ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych oraz przyspieszają proces rekonwalescencji. Pacjentki powinny otrzymać szczegółowe, indywidualne zalecenia dotyczące aktywności fizycznej, uwzględniające aktualny stan zdrowia oraz etap rekonwalescencji. Pielęgniarka może przedstawić przykłady aktywności, takie jak codzienne krótkie spacery, stopniowo wydłużane wraz z poprawą kondycji pacjentki. Ważne jest również nauczenie pacjentki łagodnych ćwiczeń rozciągających, które pomogą w odzyskaniu ruchomości oraz zmniejszeniu napięcia mięśniowego. Dodatkowo, zalecenia powinny obejmować ćwiczenia poprawiające krążenie krwi, takie jak delikatne ruchy stóp, unoszenie nóg w pozycji leżącej oraz lekkie ćwiczenia wzmacniające, które mogą być wykonywane w domu bez specjalistycznego sprzętu.

Pacjentka powinna być szczegółowo poinformowana przez pielęgniarkę o konieczności regularnego spożywania odpowiedniej ilości płynów, ze szczególnym uwzględnieniem wody, w ilości około 1,5–2 litrów dziennie, w zależności od indywidualnych potrzeb i zaleceń medycznych. Ważne jest, aby pielęgniarka wyjaśniła pacjentce znaczenie nawodnienia dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, wsparcia procesu gojenia się ran, przeciwdziałania infekcjom dróg moczowych oraz złagodzenia ewentualnych skutków ubocznych terapii takich jak suchość błon śluzowych czy zaparcia. W rozmowie na temat zaleceń żywieniowych i nawodnienia warto podkreślać znaczenie regularnego spożywania posiłków bogatych w witaminy (szczególnie witamina C, A i E), minerały (takie jak cynk, żelazo i magnez), błonnik oraz białko, które przyczyniają się do szybszej regeneracji tkanek, wzmacniają układ odpornościowy i wspierają odbudowę sił po leczeniu. 

W procesie przygotowania do samoopieki i edukacji pacjentki warto pamiętać o podkreślaniu znaczenia więzi rodzinnych, przyjacielskich, społecznych w procesie zdrowienia. Warto również przedstawić informacje na temat dostępnych lokalnych oraz internetowych grup wsparcia, które mogą zaoferować praktyczne porady oraz emocjonalną pomoc od osób przechodzących przez podobne doświadczenia. Dodatkowo pielęgniarka może ułatwić pacjentce pierwszy kontakt z takimi grupami lub wskazać odpowiednie źródła, w których można znaleźć profesjonalne wsparcie psychologiczne.

Uwaga praktyczna:

Nie pytaj tylko „Czy wszystko w porządku?” – zadawaj pytania otwarte, np. „Z czym jest Pani teraz najtrudniej?” lub „Czy ma Pani kogoś, z kim może Pani porozmawiać, gdy jest źle?”

Ważne jest podkreślenie roli współpracy z zespołem terapeutycznym i wsparcia środowiskowego. Przy wypisie warto sprawdzić, czy pacjentka:

• zna daty i miejsca wizyt kontrolnych,
• wie, jak skontaktować się z lekarzem prowadzącym lub onkologiem,
• rozumie plan dalszego leczenia i samoopieki.

Jeśli pacjentka wraca do domu w trudnej sytuacji (samotność, ograniczenia fizyczne), należy:

• poinformować i przekazać dokumentację do pielęgniarki POZ
• wskazać możliwość kontaktu z zespołem opieki paliatywnej lub długoterminowej (jeśli choroba jest zaawansowana),
• włączyć rodzinę lub opiekuna do procesu edukacyjnego (np. instruować razem z pacjentką).

Warto również przekazać listę lokalnych fundacji i organizacji, które:

• organizują grupy wsparcia,
• udzielają pomocy psychologicznej,
• oferują pomoc socjalną lub sprzęt medyczny.

Źródła:

1. Materac A. Gryboś A. Gryboś M. Życie seksualne kobiet po operacjach onkologicznych. str. 105 dostęp: 27-28.03.2025 w ramach publikacji: Siekierka J. Zimnowoda M. Żurawicka D. Wybrane aspekty opieki pielęgniarskiej i położniczej w różnych specjalnościach medycyny. Tom 6. Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu 2018 https://www.dbc.wroc.pl/Content/73055/wybrane_aspekty_6.pdf 
2. Klimaszewska K.Krajewska-Kułak (red.) Rola zespołu interdyscyplinarnego w opiece nad pacjentami. Onkologicznymi. Tom IV. Wydawnictwo Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku 2024. https://www.umb.edu.pl/photo/pliki/WNoZ_jednostki/wnoz-z-zintegrowanej-opieki-medycznej/monografie/onkologiczna_t._4.pdf dostęp: 27-28.03.2025. str 98
3. Kaźmierczak M. Gebuza G. Izdepska E. Wpływ wybranych czynników socjodemograficznych, położniczych i psychologicznych na stopień akceptacji choroby u kobiet leczonych z powodu chorób narządu rodnego. Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 2018; 8(2):110-122 https://pzp.umw.edu.pl/pdf/2018/8/2/111.pdf dostęp: 27-28.03.2025.
4. Bąk B. Proces pielęgnowania chorej na raka szyjki macicy na oddziale ginekologicznym – analiza przypadku. Studia Medyczne 2011, 23(3) 57-63 https://studiamedyczne.ujk.edu.pl/doc/SM_tom_23/Proces%20pielegnowania%20chorej%20na%20raka%20szyjki%20macicy.pdf dostęp: 27-28.03.2025.