Chromanie przestankowe jako objaw miażdżycy kończyn dolnych - diagnoza, leczenie i opieka pielęgniarska

Wróć do listy Data:
mgr Magdalena Sawicka

Miażdżyca, obok cukrzycy jest uznawana za chorobę cywilizacyjną naszych czasów. Miażdżyca jest przewlekłą chorobą tętnic, polegającą na odkładaniu się lipidów, wapnia i innych substancji w ścianach naczyń krwionośnych, co skutkuje powstawaniem blaszek miażdżycowych. Choroba ta prowadzi do zwężenia światła naczyń i ograniczenia przepływu krwi. Z tego powodu objawy miażdżycy mogą być różne w zależności od miejsca, w którym dopływ krwi jest najbardziej upośledzony. Może pojawić się: zwężenie tętnic szyjnych, chromanie przestankowe, krytyczne niedokrwienie kończyn dolnych, zwężenie tętnic nerkowych, ból wieńcowy. 

W serii artykułów omówimy występowanie zmian miażdżycowych pod kątem miejsc i symptomów, jakie powodują. Omówione zostaną przyczyny, objawy oraz metody diagnostyczne i lecznicze. Nie zabraknie również perspektywy opieki pielęgniarskiej oraz wskazówek praktycznych.

Chromanie przestankowe jest objawem przewlekłej niewydolności tętniczej spowodowanej najczęściej miażdżycą tętnic kończyn dolnych. Jego patofizjologia wynika z mechanizmu niedokrwienia mięśni kończyn dolnych, co prowadzi do charakterystycznego bólu występującego podczas chodzenia i ustępującego po odpoczynku. Chromanie przestankowe znacząco pogarsza jakość życia, pacjenci często odczuwają ograniczenia w codziennych aktywnościach, co może prowadzić do frustracji, poczucia zależności lub spadku samooceny.

Chromanie przestankowe – mechanizm powstawania objawu

Podczas aktywności fizycznej, np. chodzenia, mięśnie kończyn dolnych potrzebują więcej tlenu do produkcji energii. W zdrowym układzie naczyniowym tętnice rozszerzają się, dostarczając odpowiednią ilość tlenu. W przypadku miażdżycy naczynia są zwężone, co ogranicza przepływ krwi i tym samym dostarczanie tlenu. Brak dostatecznej ilości tlenu powoduje, że mięśnie zaczynają przechodzić na metabolizm beztlenowy, co prowadzi do gromadzenia się kwasu mlekowego i innych metabolitów. Gromadzenie kwasu mlekowego i produktów przemiany beztlenowej skutkuje zakwaszeniem mięśni, co jest głównym czynnikiem powodującym ból. Ból pojawia się zazwyczaj po przejściu pewnej odległości i zmusza pacjenta do zatrzymania się. Gdy pacjent zatrzymuje się i odpoczywa, zmniejsza się zapotrzebowanie mięśni na tlen, a kwasica ustępuje. Ból zanikający po odpoczynku jest charakterystycznym objawem chromania przestankowego.

W odpowiedzi na przewlekłe niedokrwienie organizm może próbować rozwijać krążenie oboczne, czyli tworzenie nowych małych naczyń, aby ominąć zwężenia i dostarczyć krew do tkanek. Jednak w zaawansowanych przypadkach miażdżycy krążenie oboczne nie jest w stanie zapewnić wystarczającego przepływu, co prowadzi do pogłębiających się objawów i może prowadzić do przewlekłego niedokrwienia kończyn dolnych, a nawet do martwicy.

Chromanie przestankowe ma zazwyczaj przewlekły, postępujący przebieg. Na początku choroby pacjenci odczuwają ból po przejściu większych odległości, jednak z czasem dystans, który są w stanie pokonać, znacznie się skraca. W zaawansowanych stadiach pacjenci mogą odczuwać ból nawet w spoczynku, co świadczy o krytycznym niedokrwieniu kończyn dolnych.

Objawy miażdżycy kończyn dolnych i chromania przestankowego

Charakterystyczne objawy obejmują:

  • ból kończyn dolnych podczas chodzenia, który zmusza pacjenta do zatrzymania się. Po chwili odpoczynku ból zazwyczaj ustępuje, co pozwala kontynuować marsz
  • mrowienie i drętwienie kończyn dolnych, które pacjenci często opisują jako nieprzyjemne uczucie zimna lub „ciężkości” nóg
  • zmiany skórne, takie jak bladość, sinienie, a także opóźnione gojenie ran, co jest wynikiem zmniejszonego przepływu krwi do tkanek kończyn dolnych.

Diagnoza chromania przestankowego

Pierwszym krokiem w diagnostyce miażdżycy kończyn dolnych i chromania przestankowego jest dokładny wywiad medyczny. W rozmowie z pacjentem zbieramy informacje o:

  • występowaniu bólu kończyn podczas wysiłku i odpoczynku
  • wcześniejszych chorobach i stosowanych lekach, np. choroba wieńcowa czy udar mózgu.
  • obecności czynników ryzyka miażdżycy: palenie tytoniu, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia, otyłość, brak aktywności fizycznej.

Następnym krokiem są badania fizykalne, w trakcie których, dokonuje się sprawdzenia tętna na tętnicach kończyn dolnych, oceny koloru skóry, ciepłoty oraz obecności zmian troficznych na kończynach dolnych. Do potwierdzenia rozpoznania oraz oceny stopnia zaawansowania choroby stosuje się m.in. następujące badania:

  • pomiar wskaźnika kostkowo-ramiennego (ABI - Ankle-Brachial Index) – jest to najprostszy, nieinwazyjny test diagnostyczny, polegający na porównaniu ciśnienia krwi w tętnicach ramienia i kostki. Obniżony wynik może świadczyć o obecności miażdżycy w kończynach dolnych. Wartości 0,9–1,3 są uznawane za prawidłowe. ABI poniżej 0,9 wskazuje na obecność niedokrwienia (im niższy wynik, tym cięższe niedokrwienie).  Wskaźnik ABI może być również mierzony przed i po wysiłku, aby ocenić zmiany przepływu krwi w kończynach.
  • USG Doppler kolor – pozwala na ocenę przepływu krwi przez tętnice i lokalizację zwężenia
  • angiografia tomografii komputerowej (CTA) i rezonans magnetyczny angiograficzny (MRA) – to bardziej zaawansowane badania obrazowe, które pozwalają na dokładną ocenę struktury tętnic i zmian miażdżycowych. Wykorzystywane do szczegółowej oceny anatomii tętnic przed zabiegami interwencyjnymi.
  • angiografia inwazyjna – wykorzystywana głównie, gdy planowane jest leczenie wewnątrznaczyniowe (np. angioplastyka, stentowanie). Umożliwia jednoczesne obrazowanie i leczenie zwężeń.

W ramach badań laboratoryjnych wykonuje się: morfologię, elektrolity, profil lipidowy, glukozę na czczo i HbA1c, profil nerkowy (oznaczenie kreatyniny jest ważne szczególnie przed badaniami kontrastowymi), markety zapalne (CRP).

Leczenie miażdżycy kończyn dolnych i chromania przestankowego

Leczenie obejmuje działania farmakologiczne, niefarmakologiczne oraz interwencje chirurgiczne. Leczenie farmakologiczne obejmuje podawanie leków przeciwpłytkowych (np. aspiryna czy klopidogrel, które zmniejszają ryzyko zakrzepów), podawanie statyn (obniżających poziom cholesterolu we krwi i spowalniających postęp miażdżycy) oraz podawanie leków rozszerzających naczynia krwionośne które zwiększają przepływ krwi do kończyn dolnych. W leczeniu niefarmakologicznym ważnym elementem leczenia jest zmiana stylu życia, która obejmuje: rzucenie palenia, wprowadzenie zdrowej diety oraz regularnej aktywności fizycznej. Interwencje chirurgiczne stosuje się w przypadkach zaawansowanej miażdżycy. Najczęściej są to: 

  • angioplastyka balonowa – zabieg polegający na rozszerzeniu zwężonych tętnic za pomocą balonika
  • stentowanie – wprowadzenie metalowego stentu, który utrzymuje światło naczynia otwarte
  • bypass naczyń krwionośnych – operacja omijająca zwężone fragmenty tętnic
  • endarterektomia – usunięcie blaszki miażdżycowej z naczynia.

Opieka pielęgniarska – na co zwrócić uwagę

Opieka pielęgniarska odgrywa kluczową rolę w leczeniu i rehabilitacji pacjentów z miażdżycą kończyn dolnych. Pielęgniarka pełni funkcję nie tylko opiekuna, ale również edukatora, wspierając pacjenta w realizacji zaleceń lekarskich i poprawie jakości życia. Podstawą opieki pielęgniarskiej jest wywiad, pozwalający na ocenę stanu pacjenta. Ocena ta obejmuje: 

  • monitorowanie objawów bólu, ocenę nasilenia, lokalizacji, charakteru bólu kończyn podczas chodzenia
  • ocenę stanu skóry kończyn dolnych, gdzie zwracamy uwagę na ewentualne zmiany troficzne, takie jak owrzodzenia, zmiany koloru skóry i opóźnione gojenie ran
  • ocenę ryzyka powikłań, gdzie monitorujemy, czy u pacjenta nie występują objawy związane z zagrożeniem martwicą kończyn lub owrzodzeniami.

W zakresie edukacji i profilaktyki, pielęgniarka pełni kluczową rolę w uświadamianiu pacjentowi potrzeby zmiany stylu życia i monitorowania stanu zdrowia. Oprócz podstawowych zaleceń, jak zdrowa dieta i aktywność fizyczna, pielęgniarka uczy pacjenta technik samoobserwacji oraz zwraca uwagę na sygnały ostrzegawcze, które mogą wymagać konsultacji lekarskiej. Pielęgniarka przypomina pacjentowi o potrzebie regularnych wizyt kontrolnych, szczególnie w zakresie badań krążeniowych i poziomu cholesterolu. Regularne monitorowanie pozwala wcześnie wykrywać ewentualne powikłania.

Pacjenci powinni również unikać uszkodzeń skóry i stosować nawilżające preparaty na obszary suche, co zmniejsza ryzyko owrzodzeń. Pielęgniarka uczy, jak właściwie dbać o skórę nóg, zwracając uwagę na istotę regularnego oglądania kończyn pod kątem owrzodzeń lub przebarwień, które mogą świadczyć o zaburzeniach krążenia. Z powodu osłabionego przepływu krwi, gojenie się ran u pacjentów z chromaniem przestankowym jest utrudnione. Pielęgniarka informuje pacjenta, jak chronić skórę przed urazami i dbać o drobne skaleczenia, aby uniknąć zakażeń.



Źródła:

  1. Bodzoń W. Frołow M. Leśniak W. Przewlekłe niedokrwienie kończyn dolnych. Medycyna Praktyczna 2024 https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.2.27.1. Dostęp: 24.11.2024
  2. Cybulska B. Szostak-Węgierek D.: Miażdżyca: objawy, przyczyny i leczenie. Medycyna Praktyczna 2022. https://www.mp.pl/pacjent/chorobawiencowa/informacje/definicje/54556,miazdzyca Dostęp: 24.11.2024
  3. Chromanie przestankowe - cz. I - Wytyczne TransAtlantic Inter-Society Consensus (TASC). wg Management of peripheral arterial disease (PAD). TransAtlantic Inter-Society Consensus (TASC). Section B: intermittent claudication. European Journal of Vascular and Endovascular Surgery, 2000; 19: S47-S66. Medycyna Praktyczna 2002. https://www.mp.pl/artykuly/12172,chromanie-przestankowe-cz-i-wytyczne-transatlantic-inter-society-consensus-tasc dostęp: 24.11.2024
  4. Wolska M. Czajka P. & Postuła M. (2021). Chromanie przestankowe – znaczenie terapii farmakologicznej i niefarmakologicznej w przewlekłym leczeniu. Medycyna Faktów, 14(3(52), 240-243. https://doi.org/10.24292/01.MF.0321.4 dostęp: 24.11.2024

Słowa kluczowe

Wróć do listy Przejdź dalej