Cewniki urologiczne. Zastosowanie i rodzaje cewników, pielęgnacja chorego cewnikowanego

Kiedy cewnik jest niezbędny?

Wskazaniami do cewnikowania pęcherza moczowego są:

• zatrzymanie moczu – ostre lub przewlekłe;
• konieczność stałego monitorowania diurezy (ilości moczu oddawanego przez pacjenta) – zwłaszcza w czasie zabiegów operacyjnych oraz po urazach wielonarządowych;
• krwiomocz z obecnością skrzeplin w pęcherzu moczowym;
• pobieranie moczu do badania, jeśli nie można inaczej uzyskać potrzebnej próbki moczu;
• odleżyny oraz inne poważne rany, których właściwa pielęgnacja nie jest możliwa z powodu nietrzymania moczu, gdy nie są skuteczne inne sposoby odprowadzania moczu;
• po urazach, jeżeli inne sposoby odprowadzania moczu wiążą się z nasileniem bólu;
• nietrzymanie moczu, jeśli nie można zapewnić prawidłowej pielęgnacji podczas stosowania innych sposobów odprowadzania moczu;
• pęcherz neurogenny (okresowo).

Przeciwwskazaniem do wykonania zabiegu cewnikowania są ostre zapalenie gruczołu krokowego, znaczne zwężenie cewki moczowej, jej uraz lub obecność ciała obcego w cewce moczowej.

Jakie są rodzaje cewników?

Do cewnikowania pęcherza moczowego w większości przypadków używa się cewnika Foleya, który zaliczany jest do cewników prostych. Końcówka cewnika ma dwa boczne otwory oraz balonik zabezpieczający cewnik przed wysunięciem się z pęcherza. Balonik umieszczony jest powyżej otworu bocznego cewnika; do jego środka wstrzykuje się jałowy płyn, najlepiej wodę do wstrzyknięć (roztwór NaCl nie nadaje się do tego – sól może się krystalizować, uniemożliwiając tym samym usunięcie roztworu, a przez to wyciągnięcie cewnika z pęcherza). Zawór do napełniania balonika znajduje się obok wylotu cewnika. Istnieje kilka rozmiarów cewnika Foleya – różnią się one grubością przewodu wyprowadzającego, dzięki czemu łatwiej dopasować cewnik do warunków anatomicznych pacjenta.

Najpowszechniej stosowane są cewniki Foleya wykonane z lateksu (czas stosowania 7–10 dni), istnieją również cewniki silikonowe, a także cewniki pokryte jonami srebra, które mają działanie antybakteryjne. Cewniki silikonowe zmniejszają ryzyko odleżyn w cewce moczowej i mogą być stosowane dłużej (do 6 tygodni). Maksymalny czas użytkowania cewników pokrytych warstwą jonów srebra to 90 dni.

Dostępne są także cewniki, których nie wprowadza się do cewki moczowej – ten rodzaj cewników przeznaczony jest tylko dla mężczyzn. Cewniki zewnętrzne nakłada się na członek pacjenta, analogicznie do prezerwatywy. Są one połączone z workiem zbierającym mocz. Cewnik taki może założyć zarówno sam pacjent, jak i jego opiekun. Ten rodzaj cewników zmniejsza ryzyko zakażeń układu moczowego związanych ze stałą obecnością ciała obcego w drogach moczowych (jak przy tradycyjnym cewniku). Rozwiązanie to sprawdza się również u pacjentów przewlekle leżących, np. z zespołem otępiennym.

Wskazówki pielęgnacyjne u chorego cewnikowanego

U chorego cewnikowanego codzienna higiena okolicy krocza jest niezwykle ważna, gdyż pozwala zmniejszyć ryzyko infekcji dróg moczowych, które są powszechne w tej grupie chorych. Do mycia okolic krocza stosuje się niejałowe rękawiczki oraz standardowe preparaty myjące. Nie należy stosować zbyt agresywnego mycia i dezynfekcji tych okolic, by nie doprowadzić do mikrouszkodzeń skóry i błon śluzowych, które mogą sprzyjać zakażeniu.

Istnieje kilka rodzajów worków do zbiórki moczu, przy czym najbardziej bezpieczny jest worek w systemie zamkniętym. Należy zwrócić uwagę na to, żeby worek do zbiórki moczu był wyposażony w zawór przeciwzwrotny, który zapobiega cofaniu się moczu i zmniejsza ryzyko infekcji drogą wstępującą. W przypadku stosowania systemu zamkniętego błędem w sztuce jest rozłączanie cewnika i układu zbiorczego bez uzasadnionej przyczyny. System zamknięty na wysokości połączenia z cewnikiem można rozłączać jedynie w sytuacji, gdy jest to bezwzględnie konieczne. Worek z moczem powinien być opróżniany wielokrotnie w ciągu doby, jeśli ilość moczu osiąga poziom 3/4 jego objętości, lub minimum raz na dobę, jeśli dobowa ilość moczu nie osiąga 3/4 objętości worka. Do opróżniania worka należy używać wyłącznie czystych pojemników, oddzielnych dla każdego pacjenta. Podczas opróżniania worka końcówka zaworu spustowego nie może dotykać pojemnika. Zawór spustowy należy zdezynfekować.

Bardzo ważnym zagadnieniem jest także pobieranie moczu do badania u pacjenta cewnikowanego. Nie wolno pobierać próbki za pomocą założonego wcześniej cewnika, jak również pobieranie moczu z worka. Celem pobrania prawidłowej próbki moczu do analizy należy założyć nowy cewnik i za jego pomocą uzyskać mocz do badania. Niewłaściwy sposób pobrania skutkuje zwykle obecnością bakterii w badanej próbce (stanowiących w tym przypadku zewnętrzne zanieczyszczenie), co może być przyczyną błędnych decyzji terapeutycznych.

Niepokojące objawy u pacjentów cewnikowanych

Pacjenci cewnikowani, a także ich opiekunowie powinni zwracać uwagę na poniższe objawy:

• brak moczu w worku zbiorczym przez 4–5 godzin, szczególnie jeśli pacjent skarży się na uczucie przepełnionego pęcherza;
•  bóle w okolicy podbrzusza i miednicy;
•  bóle okolicy cewki moczowej, zwłaszcza miejsca wprowadzenia cewnika;
•  nieprzyjemny zapach lub ropna wydzielina w okolicy zacewnikowania;
•  istotna zmiana koloru moczu/ obecność krwi w moczu;
•  gorączka bez innej, uchwytnej przyczyny.

Piśmiennictwo:

1. Babska K. Prewencja zakażeń układu moczowego u pacjentów z cewnikiem moczowym. Forum Nefrol 2020; 13(2): 98–102.
2. Szczeklik A. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.