Hipomagnezemia - niedobór magnezu: charakterystyka, rozpoznanie i postępowanie

Wchłanianie magnezu odbywa się głównie w jelicie cienkim, natomiast wydalanie kontrolowane jest przez kanaliki nerkowe. Hipomagnezemia definiowana jest jako stężenie magnezu w surowicy poniżej 0,65 mmol/L. Może być spowodowana:

• niedostatecznym spożyciem – dieta uboga w magnez, spożywanie wysoko przetworzonej żywności, niska podaż warzyw i orzechów, a także zaburzenia wchłaniania, takie jak celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, przewlekłe zapalenie trzustki czy zespoły złego wchłaniania po resekcji jelit.
• nadmiernym wydalaniem – przewlekłe choroby nerek, stosowanie diuretyków (pętlowych i tiazydowych), przewlekły alkoholizm, długotrwałe biegunki, wymioty, nadmierne pocenie się, a także stosowanie leków cytostatycznych i antybiotyków aminoglikozydowych.
• zaburzeniami hormonalnymi – nadczynność przytarczyc prowadząca do wzmożonej utraty magnezu, nadmiar aldosteronu powodujący zwiększone wydalanie przez nerki, cukrzyca z hiperglikemią i kwasicą ketonową oraz przewlekłe stosowanie glikokortykosteroidów.
• stanami zwiększonego zapotrzebowania – ciąża i laktacja, przewlekły stres, intensywna aktywność fizyczna, rekonwalescencja po operacjach, a także choroby nowotworowe związane ze zwiększonym katabolizmem i utratą elektrolitów.

Objawy hipomagnezemii

Objawy hipomagnezemii mogą być niespecyficzne, jednak najczęściej obejmują:

• układ nerwowy – nadmierna drażliwość, niepokój, zaburzenia koncentracji, drżenia, skurcze mięśni (zwłaszcza w okolicach twarzy i kończyn), parestezje, osłabienie siły mięśniowej, a w cięższych przypadkach nawet splątanie i drgawki
• układ sercowo-naczyniowy – tachykardia, zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie tętnicze, skłonność do arytmii komorowych
• układ pokarmowy – nudności, wymioty, biegunki, bóle brzucha, utrata apetytu, w niektórych przypadkach zaburzenia wchłaniania składników odżywczych
• układ kostny – osteoporoza, zaburzenia mineralizacji kości, zwiększona łamliwość kości, bóle kostno-stawowe, zahamowanie wzrostu u dzieci
• pozostałe objawy – przewlekłe zmęczenie, osłabienie odporności, skłonność do depresji i stanów lękowych, zaburzenia snu.

Rozpoznanie hipomagnezemii opiera się na: oznaczeniu stężenia magnezu w surowicy krwi oraz oceny poziomu magnezu w moczu (co może pomóc w określeniu przyczyny niedoboru). Wraz z niedoborami magnezu mogą występować również zaburzenia wchłaniania wapnia, potasu i fosforu, dlatego warto również sprawdzić ich poziom we krwi.

Leczenie hipomagnezemii

Leczenie hipomagnezemii zależy od jej przyczyny i nasilenia objawów:

• lekkie przypadki (Mg 0,5–0,65 mmol/L): suplementacja doustna (magnez w postaci cytrynianu, mleczanu lub asparaginianu magnezu)
• cięższe przypadki (Mg <0,5 mmol/L) lub objawowe: podawanie magnezu dożylnego (np. siarczan magnezu w powolnym wlewie). Standardowo stosuje się 1-2 g siarczanu magnezu rozpuszczone w 100 ml 0,9% NaCl lub 5% glukozy, podawane w czasie 30-60 minut. W przypadkach ostrych, np. w zagrażających arytmiach, można zastosować szybkie podanie 2 g siarczanu magnezu w ciągu 5-10 minut. Podczas infuzji pielęgniarka powinna monitorować stan pacjenta, szczególnie pod kątem objawów hipermagnezemii (spowolnienie oddechu, osłabienie odruchów ścięgnistych, spadek ciśnienia tętniczego). Kluczowe jest także bieżące kontrolowanie poziomu elektrolitów oraz EKG, aby uniknąć powikłań.

Ważne są również działania wspomagające polegające na monitorowaniu i ewentualnej korekcie niedoborów wapnia i potasu, monitorowaniu czynności serca, eliminacji czynników ryzyka (np. modyfikacji leczenia diuretykami, kontroli cukrzycy czy zmianie diety).

Hipomagnezemia - wskazówki w postępowaniu pielęgniarskim

W postępowaniu pielęgniarskim kluczowe jest szybkie rozpoznanie objawów hipomagnezemii, wdrożenie odpowiedniej interwencji oraz monitorowanie pacjenta w trakcie leczenia.  Pielęgniarki odgrywają ważną rolę w wykrywaniu hipomagnezemii, szczególnie u pacjentów z grup ryzyka (szczególnie kobiet w ciąży, pacjentów z chorobami przewodu pokarmowego, seniorów oraz osób przewlekle chorych). W celu skutecznej oceny stanu pacjenta należy: 

• zebrać wywiad - sprawdzić historię chorobową, stosowane leki (np. diuretyki, inhibitory pompy protonowej), nawyki żywieniowe i występowanie przewlekłych chorób (np. cukrzyca, choroby nerek, zaburzenia wchłaniania)
• obserwować objawy hipomagnezemii - m.in. drżenia, skurcze mięśni, osłabienie, nadpobudliwość nerwowo-mięśniową, arytmie, nadciśnienie, zaburzenia koncentracji
• monitorować parametry laboratoryjne - oznaczenie poziomu magnezu w surowicy (<0,65 mmol/L) oraz innych elektrolitów, takich jak potas i wapń, które często współwystępują z hipomagnezemią
• obserwować zmiany w zapisie EKG – wydłużenie odstępu QT, zaburzenia rytmu serca, skurcze dodatkowe.

W przypadku hipomagnezemii interwencja pielęgniarska powinna być dostosowana do poziomu niedoboru oraz stanu pacjenta:

• lekkie przypadki (Mg 0,5-0,65 mmol/L) - podawanie doustnych suplementów magnezu (np. cytrynian, mleczan, asparaginian magnezu), monitorowanie tolerancji pacjenta na leczenie doustne (np. występowanie biegunek, nudności), edukacja pacjenta w zakresie diety bogatej w magnez (orzechy, nasiona, rośliny strączkowe, zielone warzywa liściaste).
• cięższe przypadki (Mg <0,5 mmol/L) i objawowa hipomagnezemia - podanie dożylne siarczanu magnezu – zgodnie z zaleceniami lekarza, zazwyczaj 1-2 g siarczanu magnezu w 100 ml 0,9% NaCl lub 5% glukozy w czasie 30-60 minut. W przypadkach nagłych (np. arytmie komorowe) możliwe szybkie podanie 2 g siarczanu magnezu w ciągu 5-10 minut. Monitorowanie stanu pacjenta podczas wlewu: obserwacja tętna, ciśnienia krwi, objawów związanych z hipermagnezemią (osłabienie odruchów ścięgnistych, hipotonia, depresja oddechowa).

W postępowaniu pielęgniarskim ważne jest również zwrócenie uwagi na edukację pacjentów – obejmującą znaczenie magnezu w diecie, sposoby jego naturalnego uzupełniania poprzez produkty bogate w magnez (orzechy, nasiona, rośliny strączkowe, pełnoziarniste produkty zbożowe, kakao), zmniejszenie spożycia alkoholu i kofeiny, które mogą nasilać wydalanie magnezu, a także informowanie o możliwych skutkach niedoboru w tym skurczów mięśni, parestezji, osłabienia, zaburzeń rytmu serca i nadmiernej drażliwości. Ważne jest szybkie reagowanie na pierwsze symptomy i zgłaszanie ich lekarzowi prowadzącemu. Profilaktyka i edukacja pacjentów stanowią istotny element długofalowego postępowania w zapobieganiu nawrotom hipomagnezemii.

Źródła: 

1. Franek E, Drabczyk R. Kokot F.† Hipomagnezemia. Medycyna Praktyczna 2024 https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.19.1.5.1. ; Dostęp 7.03.2025
2. Konarska I. Rola magnezu w organizmie. Lekarz POZ 2/2021 vol. 7. https://www.termedia.pl/akademia-chorob-cywilizacyjnych/Rola-magnezu-w-organizmie,42549.html dostęp: 7.03.2025
3. Drabczyk R. Niedobór magnezu (hipomagnezemia): przyczyny, objawy i leczenie. Medycyna Praktyczna 2022. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/176012,hipomagnezemia ; dostęp: 8.03.2025
4. Kokot F. (red.) Choroby wewnętrzne. Tom II. Wydanie VIII. PZWL 2004. Str 1281-1283
5. Interna Szczeklika 2022. Podręcznik chorób wewnętrznych. Red. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik. Medycyna Praktyczna. Wydanie 13. 2022, str 2620-2621.