Problem nadwagi i otyłości wśród dzieci

Badania pokazują, że problem nadwagi i otyłości dotyczy:

• ponad 41 mln (5,6%) dzieci poniżej 5. r.ż., 
• ponad 330 mln dzieci i młodzieży w wieku 5–19 lat. 

Polska charakteryzuje się jednym z najwyższych w Europie wskaźników, jeśli chodzi o nadmierną masę ciała u dzieci, oraz zajmuje 8. miejsce wśród 33 krajów biorących udział w badaniu WHO i uwzględnionych w raporcie dziecięcej otyłości. Szacuje się, że ponad 55% dzieci, u których otyłość rozwinęła się w młodszych latach, pozostanie otyłych do wieku dojrzewania. Z kolei ok. 80% otyłych nastolatków będzie nadal cierpieć na otyłość w życiu dorosłym. 

Dojrzewanie jest kluczowym etapem życia, wpływającym na przyszły potencjał psychofizyczny człowieka. Dzieciństwo i dojrzewanie to okresy krytyczne w rozwoju otyłości i jej powikłań w wieku dorosłym. W czasie wzrostu organizm dziecka potrzebuje odpowiedniego żywienia, aby zapewnić energię i składniki budulcowe niezbędne do wzrostu, budowy kośćca i masy mięśniowej czy rozwoju całego ustroju. Należy jednak zwrócić uwagę, że racjonalne żywienie powinno być połączone z regularnym i urozmaiconym wysiłkiem fizycznym. Nawyki żywieniowe kształtują się w okresie dorastania i zależą od samodzielnych wyborów młodego człowieka, co wiąże się z podatnością na negatywne oddziaływanie różnych czynników zewnętrznych. Szybki wzrost masy ciała u dzieci może prowadzić do otyłości w późniejszym życiu, co ma trwałe reperkusje zdrowotne w postaci: cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, zapaleń stawów, nowotworów czy chorób jamy ustnej (próchnicy i zapalenia przyzębia). 

Warto podkreślić, że również pandemia COVID-19 wywarła ogromny wpływ na zachowania związane ze stylem życia – włącznie z nawykami żywieniowymi – ludzi na całym świecie. Lockdowny, zamknięcie szkół i obiektów sportowych oraz częste korzystanie z mediów społecznościowych wpłynęły negatywnie na aktywność fizyczną dzieci i młodzieży, co zwiększyło ryzyko otyłości i innych chorób. W związku ze zmianą sposobu żywienia – podjadaniem wysokoenergetycznych pokarmów: słodkich, słonych, pikantnych przekąsek i smażonej żywności – oraz znacznie zmniejszoną aktywnością fizyczną, co przekłada się na wzrost ryzyka otyłości wśród dzieci, powstał termin covibesity.

Normalizacja masy ciała u osoby otyłej w dzieciństwie nie wyklucza negatywnych konsekwencji zdrowotnych związanych z wczesnym okresem życia – może wystąpić imprinting, który zwiększa ryzyko zachorowań i śmiertelności z powodu zaburzeń metabolicznych w dorosłości.

Jak już wspomniano, wiek rozwojowy jest okresem krytycznym w rozwoju otyłości i jej powikłań. Dziecięca otyłość oznacza duże narażenie na utrzymanie nadwagi i otyłości w późniejszym życiu. Analiza zależności między wiekiem a tendencją do otyłości wśród dzieci wskazuje, że większość otyłych niemowląt traci nadmiar tkanki tłuszczowej ok. 2. r.ż, a później dochodzi do ponownego przyrostu – otyłości z odbicia. Przyrost masy ciała następuje zwykle ok. 8. r.ż., a u większości dzieci przybierających na wadze przed 6 r.ż. nadwaga utrzymuje się w okresie pokwitania.

Diagnostyka

Diagnostyka nadwagi i otyłości u dzieci jest trudna z powodu stosowania przez badaczy różnych kryteriów (np. pomiar grubości fałdów tłuszczowych czy masy ciała należnej dla wieku i płci) oraz standardów międzynarodowych lub krajowych.

Etiologia

Na wieloczynnikową etiologię otyłości wśród dzieci składają się czynniki oddziałujące na okres prenatalny, indywidualne cechy biologiczne i czynniki środowiskowe. W ostatnich latach badacze podkreślali również rolę snu w patogenezie otyłości. Wnioskowano, że niewystarczająca ilość/jakość snu może prowadzić do otyłości poprzez aktywację hormonów, co skutkuje wzrostem łaknienia.

Otyłość jest chorobą przewlekłą o tendencji do samoistnego występowania i nawrotów. W zależności od umiejscowienia tkanki tłuszczowej otyłość dzieli się na:

• androidalną (brzuszną),
• gynoidalną (pośladkowo-udową).

Z kolei w zależności od przyczyn wyróżnia się otyłość:

• alimentacyjną (prostą) – powstającą na skutek dostarczania z pożywieniem większej liczby kalorii, niż organizm wydatkuje,
• wtórną – powstającą z powodu zaburzeń gospodarki hormonalnej, wad genetycznych, uszkodzenia podwzgórza, stosowania niektórych leków.

W świetle wielu badań nasuwa się jeden wniosek: otyłość u dzieci i młodzieży to poważny problem, któremu trzeba przeciwdziałać. Konieczne jest wdrożenie skutecznych strategii. Wszelkie programy profilaktyczne na poziomie centralnym i lokalnym mogą pomóc w spowolnieniu narastania problemu nadwagi i otyłości. Ważne jest, by programy docierały do całego społeczeństwa, co da rodzinom perspektywę i narzędzia, by zmienić niezdrowy styl życia. 

Piśmiennictwo

1. Bartosik-Zielińska D, Bartosik M, Blicharz M i wsp. Impact of obesity on periodontal condition – a systematic review of literature. J Educ Health Sport 2023; 14(1): 27–31. 
2. Fatima Y, Doi SA, Mamun AA. Sleep quality and obesity in young subjects: a meta-analysis. Obes Rev 2016; 17(11): 1154–1166.
3. Grzybowski J, Walczak P, Hordejuk M i wsp. Obesity as a multidimensional problem in the health care system – literature review. Quality in Sport 2023; 11(1): 89–97.
4. Gwozdowska A, Polańska K, Starostecka E i wsp. Analiza wielokierunkowa czynników towarzyszących nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży – badanie przekrojowe. Med Ogólna Nauki Zdr 2023; 29(1): 30–45.
5. Juda A, Rojek K, Kamińska M i wsp. The use of the GLP-1 analog – dulaglutide in the treatment of morbid obesity – case report. J Educ Health Sport 2022; 13(1): 146–152. 
6. Kędzior A, Jakubek-Kipa K, Brzuszek M i wsp. Trendy w występowaniu nadwagi i otyłości u dzieci na świecie, w Europie i w Polsce. Endokrynol Ped 2017; 16(1): 41–48.
7. Maffeis C, Grezzani A, Perrone L i wsp. Could the savory taste of snacks be a further risk factor for overweight in children? J Pediatr Gastroenterol Nutr 2008; 46(4): 429–437. 
8. Mikulec A, Zborowski M, Cisoń-Apanasewicz i wsp. Wpływ pandemii COVID-19 na zachowania żywieniowe dzieci i młodzieży. Żywn Nauka Technol Jakość 2022; 29(3): 42–55.
9. Simmonds M, Llewellyn A, Owen CG i wsp. Predicting adult obesity from childhood obesity: a systematic review and meta-analysis. Obes Rev 2016; 17(2): 95–107. 
10. UNICEF, WHO, World Bank. Levels and trends in child malnutrition. Key findings of the 2020 edition of the Joint Child Malnutrition Estimates. World Health Organization, Geneva 2020. 
11. WHO European Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI). Report on the fifth round of data collection 2018–2020. World Health Organization, Geneva 2020.