Recepty pielęgniarskie – najczęściej popełniane błędy i pułapki, których można uniknąć

Choć uprawnienie pielęgniarek i położnych do wystawiania recept ma już wiele lat, wciąż przysparza wielu, często łatwych do uniknięcia błędów. Wiele z nich wynika z nadmiernego skomplikowania przepisów regulujących sposób komunikacji osoby zlecającej leczenie z osobą zaopatrującą pacjenta w leki. Postaram się przedstawić najczęstsze trudności, mając nadzieję, że ułatwi to unikanie ich w przyszłości. 

Przepisy regulujące uprawnienie do wystawiania recept są skomplikowane i przysparzają przedstawicielom zawodów medycznych wiele problemów. Niemniej, już niewielkim nakładem pracy, można efektywnie wyeliminować ryzyko popełnienie błędu związanego z procesem przepisywania leków i wyrobów medycznych na recepcie. 

W niniejszym artykule postaram się połączyć swoje doświadczenia związane z pracą farmaceuty aptecznego realizującego recepty pielęgniarskie oraz nauczyciela akademickiego na co dzień rozwiązującego trudności napotykające pielęgniarki i położne wystawiające recepty. 

Przepisy regulujące wystawianie recept 

Podejmując się przygotowywania dla pacjenta dokumentu, jakim jest recepta, należy znać wiele przepisów regulujących ten aspekt pracy zawodowej. Na pierwszy plan wysuwają się: Ustawa Prawo Farmaceutyczne, Ustawa o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych, Rozporządzenie w sprawie recept oraz Rozporządzenie w sprawie wykazu substancji czynnych zawartych w lekach, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych ordynowanych przez pielęgniarki i położne oraz wykazu badań diagnostycznych, na które mają prawo wystawiać skierowania pielęgniarki i położne. Brak znajomości kluczowych zapisów z wyżej wymienionych aktów prawnych oraz idei, jakie przyświecały ustawodawcy podczas ich tworzenia może przysporzyć szeregu konsekwencji prawnych i finansowych autorom recept, a przy okazji utrudnić dostęp do leków pacjentom. Przeanalizujmy najczęściej pojawiające się błędy. 

Wybór odpowiedniego typu recepty 

Jednym z najczęstszych problemów, z jakimi spotykają się pielęgniarki i położne, jest odmowa realizacji ich recept, uzasadniona brakiem uprawnień do zaopatrywania pacjenta w dany lek. W zdecydowanej większości wynika to ze skomplikowanego systemu rozgraniczającego recepty pielęgniarskie na dwa typy – ordynacyjny i kontynuacyjny. To podział niespotykany w innych grupach zawodowych uprawnionych do wystawiania recept (lekarz, felczer, farmaceuta). 
 
Warto pamiętać, że recepta pielęgniarska zawierająca samodzielną ordynację rządzi się specyficznymi prawami. Pierwszym jest oznakowanie. Gdy wystawiania jest w formie papierowej, jej przedostatnią, dwudziestą pierwszą cyfrą unikatowego numeru będzie ‘5’ i stanowi to jedyny wyróżnik względem recepty kontynuacyjnej, w której cyfra ‘5’ zastąpiona jest cyfrą ‘6’. To po niej system komputerowy w aptece rozpoznaje intencje preskrypcyjne pielęgniarki lub położnej. 

Zasady tej nie stosuje się w przypadku recept elektronicznych, w przypadku których jedyną różnicą jest oznakowanie dokumentu w nagłówku („recepta pielęgniarska” oznacza dokument z samodzielną ordynacją, zaś „recepta pielęgniarska na zlecenie lekarza” oznacza kontynuację leczenia – tu kluczowe jest właściwe wybranie typu recepty w systemie informatycznym). 

Dlaczego jest to tak ważne? Typ dokumentu, zgodnie z prawem, determinuje zakres substancji jakie mogą być umieszczone na recepcie. W przypadku recept z samodzielną ordynacją – umieścić na nich można bardzo wąski katalog substancji, wyszczególniony w rozporządzeniu. W tym przypadku zawsze trzeba pamiętać, że ustawodawca wskazał nie tylko substancje dozwolone do samodzielnej ordynacji, ale także postaci leków, warunkujące drogę podania. 

Ten skomplikowany system może determinować szereg błędów uniemożliwiających realizację recepty: 

• Wybór błędnego druku recepty papierowej – wystawienie leku spoza wykazu na recepcie służącej do ordynacji uniemożliwi prawidłową realizację recepty. 
• Wybór błędnego typu e-recepty – recepta oznaczona jako pielęgniarska zawsze będzie oznaczała samodzielną ordynację, a oprogramowanie nie zawsze musi ograniczyć katalog leków możliwych do umieszczenia na niej, do substancji i postaci z wykazu. Aby poszerzyć katalog substancji przepisywanych na e-recepcie należy wybrać „receptę pielęgniarską na zlecenie lekarza”. 
• Wybór postaci leku niedozwolonej w ordynacji – niektóre substancje (natamycyna, metronidazol) występują w różnych postaciach, ale tylko niektóre dopuszczone są do samodzielnej ordynacji. 

 
Brak dostosowania do treści wykazu 

Powtarzającym się błędem jest także nieprawidłowa interpretacja wykazu substancji dopuszczonych do samodzielnej ordynacji. Warto pamiętać, że jest to katalog zamknięty, enumeratywnie wskazujący, jakie preparaty mogą być przepisywane bez wcześniejszego zlecenia lekarskiego. 

Większość substancji wskazywanych jest jako monopreparaty – w związku z tym, gdy chcemy zaordynować pacjentowi amoksycylinę, musi to być preparat zawierający wyłącznie tę substancję czynną. Częstym błędem jest ordynacja połączeń amoksycyliny z kwasem klawulanowym, które nie są dopuszczone rozporządzeniem. 

Gdy ustawodawca dopuszcza połączenia substancji, jest to wyraźnie wskazane, tak jak w przypadku tramadolu, który może być ordynowany zarówno w przypadku leków zawierających wyłącznie tę cząsteczkę, jak również w przypadkach połączenia jej z paracetamolem. Tutaj także warto jest zaznaczyć, że jest to jedyne połączenie tramadolu dopuszczone do samodzielnej preskrypcji. Częstym błędem jest próba umieszczenia na recepcie połączenia z deksketoprofenem – niestety, połączenie to nie zostało uwzględnione w rozporządzeniu. 

Jak pokazują przytoczone przykłady, wybiórcza znajomość treści wykazu substancji dopuszczonych do samodzielnej ordynacji także może się zemścić na autorze recepty. 

Konieczność dostosowania długości terminu ważności recepty do zawartości