Hipernatremia – nadmiar sodu

Wróć do listy Data:
mgr Magdalena Sawicka

W cyklu artykułów o nadmiarach i niedoborach różnych mikroelementów, elektrolitów czy witamin i wynikających z tego komplikacjach ustrojowych w niniejszym artykule poruszymy temat nadmiaru sodu – czyli hipernatremii. W artykule omówimy przyczyny hipernatremii, mechanizmy jej powstawania, schorzenia sprzyjające jej rozwojowi, objawy oraz reguły postępowania z pacjentem dotkniętym tym stanem.

Wspominaliśmy już w artykule poświęconym hiponatremii, że zalecana dobowa podaż sodu wynosi 1,5-2,3 g (co odpowiada 3-5 g NaCl). Sód wchłania się do krwi głównie w środkowym i dalszym odcinku jelita cienkiego. W stanie wyrównanego bilansu sodowego 90% spożytego sodu zostaje wydalone przez nerki, 4,5 % z kałem, a zaledwie 0,5% przez skórę. W stanach chorobowych te ilości i proporcje ulegają zmianie.

Prawidłowe stężenie sodu we krwi jest ściśle kontrolowane, a dopuszczalna granica jego wahania jest niewielka - norma sodu u dorosłego człowieka wynosi 135-145 mmol/l. 

Hipernatremia jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń wodno-elektrolitowych, jest stanem podwyższonego stężenia sodu (Na) w surowicy krwi >145 mmol/l.

Przyczyny hipernatremii

Najczęstsze przyczyny hipernatremii to:

  • nadmierna utrata wody przy jednoczesnym braku uzupełnienia płynów. Przyczyną tej sytuacji mogą być: wysoka gorączka i związana z nią nadmierna potliwość, intensywny wysiłek fizyczny, zwłaszcza w gorących warunkach, powodujący utratę wody przez skórę, hiperwentylacja, (przyspieszone oddychanie prowadzi do większej utraty wody przez drogi oddechowe), długotrwałe biegunki i intensywne wymioty, schorzenia jelit, które zaburzają wchłanianie wody, zaburzona diureza w wyniku hiperglikemii u pacjentów z cukrzycą, stosowanie diuretyków w dużych dawkach lub bez odpowiedniego uzupełnienia płynów
  • niedostateczne spożycie wody - organizm nie otrzymuje wystarczającej ilości wody. Taka sytuacja najczęściej dotyczy osób, które mają utrudniony dostęp do płynów lub mają problemy z przyjmowaniem płynów. Może to dotyczyć: osób starszych, pacjentów z demencją lub zaburzeniami świadomości, którzy mogą nie odczuwać pragnienia lub zapominać o piciu wody
  • nadmierne spożycie sodu - może być spowodowany nadmiernym spożyciem soli lub produktów bogatych w sód. Przypadki te są rzadsze, ponieważ organizm zazwyczaj skutecznie reguluje poziom sodu, zwiększając pragnienie i wydalanie sodu przez nerki.
  • zaburzenia hormonalne w wyniku niedoboru hormonu antydiuretycznego (ADH) lub hiperaldosteronizm

Szczególnie narażone na hipernatremię są dwie grupy wiekowe: niemowlęta, ze względu na niedojrzały układ nerkowy oraz zależność od opiekunów w zakresie podaży płynów oraz osoby starsze. U osób w podeszłym wieku dochodzi do osłabienia mechanizmu pragnienia, co może sprzyjać odwodnieniu i hipernatremii. Dodatkowo u starszych pacjentów często występują choroby przewlekłe i stosowane są leki moczopędne, co zwiększa ryzyko utraty płynów.

Hipernatremia z hipowolemią wskazuje na pozanerkową lub nerkową utratę płynów lub niedostateczną podaż wody. Z kolei hipernatremia z hiperwolemią wskazuje na nadmierną podaż sodu (w diecie, w postaci wlewów roztworów sodu podczas wyrównywania hiponatremii lub kwasicy). Hipernatremia z izowolemią występuje w przypadku umiarkowanie nasilonej utraty płynów drogą pozanerkową lub przez nerki. 

Objawy hipernatremii

Objawy hipernatremii:

  • pragnienie
  • osłabienie i zmęczenie
  • suchość błon śluzowych i skóry
  • objawy neurologiczne - pobudzenie i niepokój, zawroty głowy, drżenie mięśni i skurcze, splątanie i zaburzenia świadomości. W ciężkich przypadkach, zwłaszcza gdy hipernatremia narasta szybko mogą pojawić się drgawki i śpiączka
  • gorączka – w niektórych przypadkach hipernatremii, zwłaszcza przy silnym odwodnieniu, może pojawić się gorączka jako objaw wtórny
  • zaburzenia rytmu serca - w ciężkiej hipernatremii mogą wystąpić zmiany w funkcjonowaniu serca, takie jak zaburzenia rytmu, wynikające z zaburzenia równowagi elektrolitowej.

Jak widać objawy są nieswoiste, dlatego rozpoznania hipernatremii dokonuje się najczęściej w badaniach biochemicznych.

Wskazówki praktyczne w postępowaniu pielęgniarskim (czyli na co zwrócić uwagę):

Postępowanie z pacjentem z hipernatremią zależy od stopnia nasilenia hipernatremii, tempa jej narastania oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Pierwszym krokiem jest wywiad oraz pobranie krwi na badania laboratoryjne (morfologia, elektrolity, osmolalność osocza, badania nerkowe)

Jeśli pacjent jest odwodniony, kluczowe jest nawadnianie (na zlecenie, po otrzymaniu wyników badań biochemicznych). Zazwyczaj stosuje się roztwory hipotoniczne lub izotoniczne, aby powoli obniżyć poziom sodu i uniknąć ryzyka obrzęku mózgu. Tempo nawadniania zależy od stopnia hipernatremii i jej przyczyny.

W zależności od stanu nawodnienia i przyczyn hipernatremii stosuje się następujące płyny:

  • w przypadku hipowolemii - 0,9% NaCl do chwili uzyskania prawidłowego ciśnienia tętniczego, następnie mieszanina 0,45% roztworu NaCl i 5% roztworu glukozy w stosunku 1:1
  • w przypadku izowolemii i hiperwolemii - 5% roztwór glukozy. W razie hiperwolemii dodatkowo stosuje się na zlecenie leki moczopędne.

Ważne jest regularne monitorowanie poziomu sodu oraz innych elektrolitów, aby unikać gwałtownych zmian i powikłań. Jeśli hipernatremia jest wynikiem określonej choroby, jak np. niewydolność nerek, konieczne jest również leczenie tej choroby. W przypadku diurezy osmotycznej, np. w cukrzycy, należy kontrolować poziom glukozy. U chorych przytomnych z łagodną hipernatremią niedobór wody można uzupełniać, podając wodę doustnie. W skrajnych przypadkach nadmiar sodu i wody jest usuwany poprzez dializę.

Pacjenci po epizodzie hipernatremii powinni być poinformowani o konieczności regularnego nawadniania, zwłaszcza w okresach zwiększonego ryzyka odwodnienia. Profilaktyka obejmuje również unikanie nadmiaru sodu w diecie oraz monitorowanie w przypadku przewlekłych chorób.




Źródła:

  1. Ciechanowski K. Hipo- i hipernatremia — przyczyny i zasady terapii. Forum Nefrologiczne 2011, tom 4, nr 4, 362–366. https://journals.viamedica.pl/renal_disease_and_transplant/article/viewFile/18518/14548 dostęp: 16.11.2024
  2. Kokot F. (red.) Choroby wewnętrzne. Tom II. Wydanie VIII. PZWL 2004. Str 1261-1266
  3. Interna Szczeklika 2022. Podręcznik chorób wewnętrznych. Red. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik. Medycyna Praktyczna. Wydanie 13. 2022, str 2613-2614.
  4. Franek E. Drabczyk K. Kokot F.†. Hipernatremia. Medycyna Praktyczna 2024. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.19.1.3.2. Dostęp: 16.11.2024



Wróć do listy Przejdź dalej