Czy pielęgniarka może być zwolniona z tajemnicy zawodowej?

Okoliczności uchylające obowiązek zachowania tajemnicy pielęgniarskiej

Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej wskazuje wszystkie przypadki, w których tajemnica pielęgniarska zostaje uchylona. Umownie można je podzielić na dwie grupy. Pierwsza grupa to sytuacje, w których pacjent nie ma już interesu w zachowaniu poufności. Do drugiej grupy zaliczyć należy okoliczności związane z istotnym interesem publicznym lub interesem innych osób.

Zgoda pacjenta

Podstawową okolicznością uchylającą tajemnicę pielęgniarską jest zgoda pacjenta na ujawnienie informacji dotyczących jego osoby. Pacjent ma prawo wyrazić zgodę na przekazanie informacji, które jego dotyczą określonym osobom trzecim, lub też każdemu ma kogo wskaże, zgodnie ze swoją wolą. Należy jednak pamiętać, iż pacjent może zgodzić się wyłącznie na ujawnienie informacji dotyczących jego samego, a nie osób trzecich (np. członków rodziny). 

Zgoda taka powinna być jednak wyraźna. Wykluczona jest w tym wypadku zgoda domniemana („pacjent na pewno nie ma nic przeciwko temu”, czy też dorozumiana (np. uznanie braku sprzeciwu za zgodę). 

Za pacjenta niepełnoletniego zgodę wyraża przedstawiciel ustawowy. 

Zagrożenie zdrowia lub życia

Pielęgniarka nie ma obowiązku zachowania tajemnicy pielęgniarskiej, jeżeli jej zachowanie może stanowić niebezpieczeństwo dla zdrowia lub życia pacjenta lub innych osób. Dorota Karkowska, autorka „Prawa medycznego dla pielęgniarek” wskazuje na kilka przesłanek, które ten obowiązek uchylają. Są to sytuacje:

1. Gdy zachowanie tajemnicy stanowi, wg. wiedzy pielęgniarki, choćby tylko potencjalne zagrożenie sprowadzenia niebezpieczeństwa. 
2. Niebezpieczeństwo nie musi być bezpośrednie, ale musi być realne. Może to być zagrożenie, nie będące bezpośrednim następstwem i konsekwencja medyczną dynamiki choroby, lecz konsekwencją pośrednią. Przykładem może być ryzyko wystąpienia depresji i skłonności do samobójstwa, jako następstwa ciężkiej choroby. Za dopuszczalne należy w takiej sytuacji uznać np. ostrzeżenie małżonka o takiej ewentualności.
3. Powstanie potencjalnej szkody na osobie pacjenta lub innych osobach a zachowanie tajemnicy stanowi przyczynę wzrostu ryzyka zaistnienia tej szkody.
4. Zaniechanie ujawnienia tajemnicy przyczyni się do zdynamizowania rozwoju przebiegu choroby w taki sposób, że zagrożone będzie jego zdrowie i życie (niekoniecznie bezpośrednio), lub brak przekazania informacji zwiększa niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia innych osób.

Interes publiczny

Odrębne przepisy wskazywać mogą wręcz na obowiązek pielęgniarki ujawnienia informacji, które w innych okolicznościach stanowiłyby tajemnicę pielęgniarską. Taka sytuacja będzie miała miejsce w przypadku obowiązku przekazania określonej informacji odpowiednim władzom publicznym (np. sanitarnym). 

Kolejną okolicznością bezwzględnie uchylającą tajemnicę pielęgniarską będzie zdobycie przez pielęgniarkę informacji o możliwości popełnienia przestępstwa. Należy pamiętać, iż zgodnie z art. 304 § 1 k.p.k., każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję, natomiast w przypadku przestępstw określonych w art. 240 § 1 k.k. złożenie doniesienia jest wręcz obowiązkiem, którego zaniechanie jest karalne pozbawieniem wolności nawet do 3 lat.

Okolicznością uchylającą tajemnicę pielęgniarską będzie także występowanie przez nią w charakterze świadka w toczącym się postępowaniu karnym lub postępowaniu przed wojewódzką komisją orzekającą o zdarzaniach medycznych.

Wyłączać tajemnicę pielęgniarską mogą także takie okoliczności jak występowanie przez pielęgniarkę w roli eksperta, prowadzenie badań naukowych czy praktyczna nauka zawodu. Studenci obecni przy wykonywaniu czynności zawodowych przez pielęgniarkę mają dostęp do informacji objętych tajemnicą zawodową. Jednakże dostęp ten jest uzasadniony interesem publicznym, jakim jest kształcenie kolejnych pokoleń kadr tego zawodu.

Oczywistą okolicznością uprawniającą (a nawet nakładającą obowiązek) do ujawnienia informacji objętych tajemnicą, będzie konieczność wtajemniczenia innych osób wykonujących zawody medyczne, a mających udzielać pacjentowi świadczeń zdrowotnych.

Interes własny pielęgniarki

Zachowanie tajemnicy pielęgniarskiej może pozostawać w kolizji z interesem samej pielęgniarki, która dla ochrony swoich własnych praw ma prawo do jej ujawnienia. Przykładami takich sytuacji mogą być chociażby konieczność obrony przed zarzutami zagrażającymi reputacji zawodowej pielęgniarki lub przed zarzutem uczestniczenia w popełnieniu przestępstwa. Innym przykładem będzie konieczność dochodzenia roszczeń z tytułu należnego wynagrodzenia za świadczone usługi pielęgniarskie.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej, z późniejszymi zmianami;

2. „Prawo medyczne dla pielęgniarek” Dorota Karkowska, wyd. 2 Warszawa 2020 r. 

3. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny, z późniejszymi zmianami;

4. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego, z późniejszymi zmianami.