Porada pielęgniarska u osób z uzależnieniami lub narażonymi na uzależnienia

Uzależnienie to nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji. Głównie spotykamy się z uzależnieniem od alkoholu, papierosów, substancji psychoaktywnych i narkotyków czy leków. Zmagamy się również z takimi nałogami, jak np. uzależnienie od telefonu komórkowego i uzależnienie od gier komputerowych czy serwisów społecznościowych.

Uzależnienia niosą ze sobą wiele problemów społecznych, psychologicznych ale również i zdrowotnych. Ponieważ niewielu pacjentów wiąże uzależnienia z poważnymi skutkami zdrowotnymi i powstawaniem groźnych chorób istotne jest konsekwentne uświadamianie pacjentom zagrożeń spowodowanych uzależnieniem od alkoholu, papierosów, substancji psychoaktywnych, leków jak również mediów.

Wynikać to może z braku wiedzy, jak i z faktu, że konsekwencje uzależnienia występują zazwyczaj po upływie wielu lat, nie sprawiając poważnych problemów zdrowotnych w początkowym okresie. Wiele osób uzależnionych jest nieświadomych swojego stanu zdrowia.

Porada pielęgniarska u osoby z uzależnienie

W związku z uzyskanie, przez pielęgniarki od 1 sierpnia 2020 roku uprawnień do udzielania porady pielęgniarskiej w ramach podstawowej opieki zdrowotnej i wybranych poradniach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej zyskuje on większą samodzielność i rangę wśród społeczeństwa.  

Pielęgniarka może odgrywać bardzo istotną rolę w działaniach mających na celu zapobieganie uzależnieniom, wykrywanie ich jak i walkę z nimi. Profilaktyka chorób i promocja zdrowia w ramach świadczeń udzielanych przez pielęgniarkę obejmuję przed wszystkim przeprowadzenie wywiadu w celu zdefiniowania problemów zdrowotnych oraz wykonanie badania fizykalnego i podstawowych pomiarów życiowych i ich ocenę, ustalenie indywidualnych celów terapeutycznych.

Ustawiczna styczność z pacjentem jest czynnikiem sprzyjającym w podejmowaniu działań profilaktycznych, jak w zachęcaniu do walki z uzależnieniem. Duże możliwości edukacyjne daje pielęgniarce również praca na oddziałach szpitalnych, w medycynie szkolnej, w środowisku pacjenta.

Kontakt z pacjentem

Każdy kontakt z pacjentem, nawet podczas wykonywania czynności pielęgnacyjnych czy badań diagnostycznych takich jak EKG czy pomiar RR może być okazją do wnikliwej obserwacji pacjenta w kierunku rozpoznania u niego uzależnień, zebrania od niego informacji oraz podejmowania działań edukacyjnych.

Do rutynowo zbieranego wywiadu pielęgniarskiego należy włączyć nie tylko pytania o spożywanie alkoholu, palenie papierosów czy przyjmowane leki bądź substancje psychoaktywne, ale również warto zwrócić uwagę na nietypowe nałogi, gry hazardowe, uzależnienie od telefonu itp.

Podstawą jest wnikliwie prowadzona obserwacja zachowań chorego. Osoba uzależniona jest często podenerwowana, łatwo się irytuje, zauważalne jest drżenie rąk lub całego ciała. Nietrudno zauważyć zaniedbanie higieny, obniżenie nastroju, zaburzenia pamięci czy snu. Niejednokrotnie uzależnieniu - zwłaszcza od alkoholu - towarzyszy niedożywienie, dolegliwości żołądkowo-jelitowe.

Należy mieć na uwadze, iż uzależnienia mogą dotykać wielu osób bez względu na wykształcenie, pozycję społeczną,   wiek i płeć. Zjawisko występuje obecnie coraz częściej, dotyka coraz młodszych osób a nawet dzieci.

Edukacja od najmłodszych lat

Ważne jest uświadamianie już od najmłodszych lat i kluczowa jest tu rola pielęgniarki w opiece zdrowotnej nad uczniami. W dużej mierze działalność pielęgniarki w szkole opiera się na prowadzeniu edukacji zdrowotnej.

Każdy kontakt z uczniem może generować możliwości edukacyjne. Często to właśnie pielęgniarka jest osobą, której łatwiej niż nauczycielowi zdobyć jest zaufanie uczniów. Jako osoba z wykształceniem medycznym stanowi niejednokrotnie autorytet dla ucznia w kwestiach zdrowia. Dzięki temu może kształtować w nich postawy prozdrowotne.

Porada pielęgniarska powinna opierać się w dużej mierze na przedstawieniu pacjentowi skutków zdrowotnych uzależnienia. Działanie pielęgniarskie powinny być skoncentrowane na niwelacji szkód dla zdrowia wywołanych uzależnieniem, nauce zmiany stylu życia z naciskiem na eliminacje czynników sprzyjających uzależnieniu takich jak np. stres.

Statystyki i fakty

Warto w rozmowie z pacjentem czy podczas edukacji zdrowotnej przytaczać konkretne fakty i statystyki.

Dane Światowej Organizacji Zdrowia pokazują, że alkohol zajmuje trzecią pozycję pośród czynników ryzyka dla zdrowia ludności.

Według WHO w krajach Unii Europejskiej przyczyną około 60-80% zgonów w chorobach wątroby jest nadmierne spożywanie alkoholu.  Co 20 zgon spowodowany jest spożywaniem alkoholu w nadmiernych ilościach.

Należy uświadomić pacjenta, że nadmierne używanie alkoholu toksycznie wpływa na narządy i układy organizmu. Nadużywanie alkoholu prowadzi za sobą możliwość wystąpienia takich chorób jak: nadciśnienie tętnicze, udar krwotoczny mózgu, krwawienia śródczaszkowe, zaburzenia rytmu serca, najczęściej migotanie przedsionków, częstoskurcz komorowy,  kardiomiopatia alkoholowa, zapalenie trzustki, stłuszczenie i marskość wątroby.

Alkohol, środki psychoaktywne a nawet leki, upośledzają zdolność człowieka do racjonalnego myślenia, a ponadto niejednokrotnie powodują pogorszenie koordynacji ruchów, zmniejszenie szybkości reakcji, rozproszenie uwagi, zaburzenie równowagi czy senność. Zażywanie środków psychoaktywnych doprowadza do uszkodzenia obwodowego układu nerwowego.

„Dopalacze” są zagrożeniem dla życia - nie ma narządu, którego nie są w stanie uszkodzić. Łączenie ich z alkoholem bądź też lekami lub innymi narkotykami znacznie zwiększa ryzyko zatrucia organizmu.

Fonoholizm czy nomofobia (uzależnienie od używania z telefonu), częste korzystanie z serwisów społecznościowych ma znaczący wpływ na zdrowie psychiczne. Może prowadzić zaburzeń snu, co może prowadzić do wystąpienia objawów depresyjnych.

Uzależnienie od internetu i serwisów społecznościowych charakteryzuje się nie tylko objawami emocjonalnymi, ale również fizycznymi. Jako fizyczne objawy uzależnienia warto wymienić: bóle głowy, bóle kręgosłupa, utratę lub przyrost masy ciała, zaburzenia snu, zaburzenia wzroku.

Uzależnienia mogą prowadzić do depresji, podejmowania prób samobójczych, wypadków, utonięć, choroby wieńcowej czy nadciśnienia.

Warto nakreślić kwestię złego odżywiania, która często towarzyszy uzależnieniom i idące za tym niedobory witamin i minerałów, spadek odporności, skłonność do infekcji.

Cele porady pielęgniarskiej u osób z uzależnieniem

Działania pielęgniarki pracującej z osobami uzależnionymi zmieszają głównie do uświadamiania pacjenta, jak poważne skutki niesie ze sobą dane uzależnienie oraz jak je niwelować i zapobiegać rozwojowi poważnych chorób.

Istotne może być zachęcenie pacjenta do wykonania rutynowych badań laboratoryjnych i obrazowych oceniających stan zdrowia, gdyż bardzo często stwierdza się w nich liczne zmiany. Wyniki badań pomogą wpłynąć na skłonienie pacjenta do podjęcia terapii oraz do zmiany stylu życia, pomóc zrozumieć skalę problemu uzależnienia.

Ważne jest udzielenie wsparcia, ocena ryzyka myśli i tendencji samobójczych, stanów depresyjnych i lękowych, zachowań agresywnych i autoagresywnych do których uzależnienie często predysponuje.

Pielęgniarka udzielająca porady osobie zmagającej się z uzależnieniem powinna umieć wskazać drogi pomocy, specjalistów do których pacjent powinien się udać.

Istotnym elementem jest nakreślenie pacjentowi, jak ważne w niwelowaniu skutków uzależnień na organizm jest prawidłowe odżywianie się, dostarczenie składników odżywczych, witamin A, C, E, D, witamin z grupy B, mikroelementów wapnia, żelaza, cynku czy magnezu.

Podsumowanie 

Pielęgniarka w swoich kompetencjach w oparciu o wiedzę i diagnozę okoliczności, może udzielić porady, podjąć czynności profilaktyczne dążące do zredukowania determinantów ryzyka wystąpienia chorób związanych z uzależnieniami.

Bibliografia 

1. Czeczelewska E.: Porada pielęgniarska. Skrypt do przedmiotu poradnictwo w pielęgniarstwie, PZWL 

2. Woronowicz B.: Uzależnienia: geneza, terapia, powrót do zdrowia. Poznań, Wydawnictwo, Media Rodzina, Poznań, 2009.

3. Ziółkowski M., Czarnecki D., Opozda K.: Zaburzenia spowodowane zażywaniem substancji psychoaktywnych [w:] Pielęgniarstwo psychiatryczne, Górna K. Jaracz K., Rybakowski J. (red.). Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2016;

4. Ryszkowski A., Wojciechowska A., Kopański Z., Brukwicka I., Lishchynskyy Y., Mazurek M.: Objawy i skutki nadużywania alkoholu. Journal of Clinical Healthcare, 2015; 

5. Frąckowiak M., Motyka M.: Charakterystyka problemów społecznych związanych z nadużywaniem alkoholu. Hygeia Public Health, 2015;