Wyzwanie w praktyce pielęgniarskiej: odwodnienie u osób starszych

Wróć do listy Data:

Odwodnienie stanowi jedno z najczęstszych zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej u osób w podeszłym wieku, będąc jednocześnie poważnym problemem zdrowotnym, który może prowadzić do zwiększonej chorobowości i śmiertelności w tej grupie wiekowej. Jest stanem w którym rzadko dochodzi do utraty samej wody – najczęściej przebiega równolegle z utratą elektrolitów i czynnych osmotycznie substancji. Fizjologiczne zmiany związane ze starzeniem się organizmu, jak zmniejszone uczucie pragnienia, obniżona zawartość wody w organizmie czy zaburzenia funkcji nerek, czynią osoby starsze szczególnie podatnymi na rozwój odwodnienia.

Przyczyny odwodnienia u osób starszych

W najstarszej grupie wiekowej aż 15-30% seniorów znajduje się w stanie permanentnego ryzyka odwodnienia. Ten niepokojący problem nie występuje w izolacji, lecz jest ściśle powiązany z ogólnym obniżeniem sprawności psychofizycznej charakterystycznym dla zaawansowanej starości. Dodatkowym czynnikiem zwiększającym zagrożenie jest farmakoterapia stosowana u osób w podeszłym wieku - wiele powszechnie przepisywanych leków może bezpośrednio lub pośrednio wpływać na gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu, potęgując ryzyko rozwoju odwodnienia.

Wśród najczęstszych przyczyn odwodnienia wymienia się:

  • zmniejszoną ilość wody w organizmie: wraz z wiekiem zmienia się skład ciała, zmniejsza się ilość wody w organizmie, co oznacza mniejsze zapasy płynów i większe ryzyko odwodnienia.
  • zmniejszone odczuwanie pragnienia: u osób starszych spada wrażliwość receptorów odpowiedzialnych za sygnały pragnienia, co powoduje, że nie odczuwają potrzeby picia wody tak silnie jak młodsi.
  • problemy z połykaniem: częste u osób po udarach lub z chorobami neurodegeneracyjnymi, co utrudnia przyjmowanie płynów.
  • nietrzymanie moczu i problemy z układem moczowym: mogą prowadzić do świadomego ograniczania spożycia płynów, aby uniknąć częstego oddawania moczu.
  • choroby współistniejące i leki: choroby takie jak Parkinson, Alzheimer, cukrzyca, depresja oraz stosowanie leków (np. moczopędnych) zwiększają ryzyko odwodnienia.
  • niepełnosprawność i ograniczony dostęp do płynów: osoby starsze mogą mieć trudności z samodzielnym piciem lub dostępem do napojów.
  • zaburzoną regulację hormonalną: obniżone nocne wydzielanie wazopresyny.

Jak rozpoznać odwodnienie?

Pogorszenie stanu psychicznego, objawiające się obniżeniem nastroju czy zaburzeniami kontaktu, może być wczesnym sygnałem odwodnienia u osoby starszej. Warto podkreślić, że już utrata wody odpowiadająca zaledwie 2% masy ciała może manifestować się takimi objawami.

Klasyczne objawy odwodnienia, takie jak pragnienie, mogą być u osób starszych mniej wyraźne lub całkowicie nieobecne. Dlatego personel pielęgniarski powinien zwracać szczególną uwagę na subtelne oznaki mogące świadczyć o rozwijającym się odwodnieniu. Należy zwrócić uwagę na:

  • suchość i spierzchnięcie ust, błon śluzowych jamy ustnej i języka,
  • zwiększoną lepkość śliny,
  • zmniejszoną elastyczność skóry (wydłużony czas powrotu fałdu skórnego*),
  • bóle i zawroty głowy,
  • zapadnięte gałki oczne,
  • osłabienie, zmęczenie,
  • zaburzenia widzenia i świadomości, splątanie, nasilenie objawów demencji,
  • spadek ciśnienia tętniczego, tachykardia,
  • skurcze mięśni,
  • zaparcia,
  • zwiększoną skłonność do upadków,
  • zaburzenia funkcji poznawczych i nastroju (w wyniku zaburzeń wodno-elektrolitowych),
  • zmniejszoną diurezę i ciemne zabarwienie moczu.

*Test fałdu skórnego, tradycyjnie stosowany w ocenie nawodnienia, może mieć ograniczoną wartość diagnostyczną u osób starszych ze względu na fizjologiczne zmiany elastyczności skóry związane z wiekiem.

Profilaktyka – kluczowa rola pielęgniarki

Zapobieganie odwodnieniu stanowi jeden z priorytetów opieki pielęgniarskiej nad osobami starszymi. Odwodnienie u osób starszych często przebiega podstępnie i jest trudne do zdiagnozowania ze względu na nieswoiste objawy, dlatego ważne jest świadome dbanie o odpowiednią podaż płynów i elektrolitów oraz monitorowanie stanu zdrowia seniorów.

Skuteczne strategie profilaktyczne obejmują:

  • systematyczne oferowanie płynów (optymalnie co 1-2 godziny) - regularne, częste dostarczanie małych ilości płynów (około 2 litrów dziennie),
  • prowadzenie karty bilansu płynów,
  • dostosowanie naczyń do możliwości funkcjonalnych pacjenta (kubki z uchwytami, słomki),
  • urozmaicenie podawanych płynów (różne napoje, zupy, kisiele),
  • urozmaicenie diety o herbaty ziołowe, zupy, świeże owoce i warzywa jako źródła płynów,
  • stosowanie elektrolitów do uzupełniania niedoborów, szczególnie przy biegunce lub wymiotach,
  • modyfikację konsystencji płynów w przypadku zaburzeń połykania,
  • uwzględnienie preferencji smakowych pacjenta,
  • edukację pacjenta i rodziny/opiekunów w zakresie znaczenia prawidłowego nawodnienia.

W ciężkich przypadkach konieczne może być dożylne podawanie płynów i elektrolitów.


Źródła:

  1. Katarzyna Szczerbińska, Grażyna Puto, Opieka długoterminowa w geriatrii, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2023
  2. Andrzej Więcek, Teresa Nieszporek, Choroby nerek. Kompendium, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019
  3. Krystyn Sosada, Ostre stany zagrożenia życia w chorobach wewnętrznych, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2016
  4. Sylwia Gugała-Mirosz, Leczenie odwodnienia, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Warszawa, 2017

Autor: MG


Wróć do listy Przejdź dalej