Znaczenie aktywności fizycznej w chorobach kardiologicznych

Wróć do listy Data dodania:
mgr Magdalena Sawicka

Systematyczna aktywność fizyczna ma duże znaczenia dla każdego, w każdym wieku. W czasach rosnącej tendencji do siedzącego trybu życia, zwiększającego się odsetka osób z nadwagą i otyłością oraz chorobami układu krążenia, promowania aktywności fizycznej zajmuje główne miejsce w profilaktyce pierwotnej i edukacji osób, u których pojawiły się pierwsze symptomy zaburzeń pracy organizmu. W przypadku chorób układu krążenia pełni ona role nie tylko prewencyjną, ale również może w korzystny sposób wpłynąć na zmniejszenie ryzyka kolejnych zaburzeń sercowo-naczyniowych. Systematyczna aktywność fizyczna wpływa bowiem na:

  • poprawę ciśnienia tętniczego,
  • redukcję masy ciała
  • poprawę kurczliwości mięśnia sercowego,
  • poprawę wydolności układu oddechowego
  • poprawę wydolności układu ruchu
  • ma korzystny wpływ na tkankę mięśniową,
  • psychikę – zmniejsza lęk, zwiększa odporność na stres, pozwala nabrać dystansu do spraw życia codziennego.

Praktycznie w sytuacji każdego spotkania pacjenta, rodziny z personelem medycznym wskazane jest zachęcanie, mobilizowanie i wspieranie w aktywnościach fizycznych. Według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego z 2020 roku u wszystkich osób z chorobami układu krążenia należy promować umiarkowaną aktywność fizyczną. Należy jednak pamiętać o odpowiednim, stosownym do stanu pacjenta, stosowanej farmakoterapii, doborze ćwiczeń.

Aktywność fizyczna wydaje się być bardzo istotna u chorych z chorobą wieńcową i niewydolnością serca o etiologii niedokrwiennej. W tego typu przypadkach regularny wysiłek fizyczny przyczynia się do hartowania mięśnia sercowego. Mamy wystarczające dowody naukowe, na których opiera się rekomendacja do rehabilitacji po ostrym zawale serca, CABG lub przezskórnej interwencji wieńcowej (PCI). Powtarzany trening fizyczny jest szczególnie zalecany w przypadku chorych z objawami dławicy piersiowej, którzy z różnych przyczyn nie zostali poddani zabiegom rewaskularyzacji. Utrzymywanie aktywności fizycznej daje stopniowe zwolnienie czystości rytmu serca oraz zmniejsza skurczowe ciśnienie krwi zarówno w spoczynku, jak i podczas wysiłku. Dochodzi dzięki temu do poprawy transportu tlenu do mięśnia sercowego. Intensywność ćwiczeń fizycznych należy różnicować biorą pod uwagę stan chorego. Na początku rehabilitacji kardiologicznej zaleca się ćwiczenia 3 razy w tyg. pod nadzorem lekarskim. Następnie zachęca się chorego do ćwiczeń w domu, wykonywanych przez większość dni tygodnia Pacjent powinien być zachęcany do wykonywania minimum 30 min ćwiczeń aerobowych dziennie, przy czym ćwiczenia można podzielić na 2–3 części (trzeba jednak wiedzieć, że ćwiczenia dzielone są mniej korzystne dla układu sercowo-naczyniowego).[1]

Za umiarkowana aktywność fizyczną uważa się poziom ćwiczeń, podczas których osoba ćwicząca odczuwa niewielkie przyspieszenie oddychania lub pracy serca. Przykładem takiej aktywności jest szybki marsz, podczas którego osoba ćwicząca jest w stanie rozmawiać. Podczas intensywnych ćwiczeń istotnie przyspiesza czynność́ serca i częstość́ oddechów oraz występuje pocenie się – dobrym przykładem takich ćwiczeń́ jest trucht (jogging). Z kolei wyrazem osiągniętej granicy obciążenia wysiłkiem wytrzymałościowym jest konieczność́ oddychania przez usta. Najważniejsze znaczenie ma zachęcanie do aktywności, która sprawia pacjentom radość i/lub może zostać wpleciona w codzienne czynności, ponieważ takie aktywności mają większe szanse na utrwalenie. Wobec takiego podejścia zasadne jest proponowanie pacjentowi podejmowanie ćwiczeń aerobowych takich jak: chodzenie, bieganie, jazdę na rowerze itp.[2]


Test wysiłkowy

Przygotowując pacjenta do określonych aktywności fizycznych warto również wcześniej wykonać elektrokardiograficzną próbę wysiłkową, zwaną potocznie testem wysiłkowym. W trackie badania pacjent podłączony do aparatu EKG ćwiczy na ergometrze lub chodzi na bieżni. Dodatkowo wykonuje się zapis EKG oraz mierzy pacjentowi ciśnienie, w odstępach do 3 min. W trakcie próby wysiłek fizyczny jest stopniowo zwiększany. O zakończeniu badania decyduje lekarz. Natomiast zapis EKG i pomiar ciśnienia tętniczego są prowadzone w 1,3,6 i 9 minucie po zakończeniu wysiłku. Uzyskane w ten sposób parametry i wyniki są analizowane.

Objawy nakazujące przerwanie aktywności fizycznej (treningu):

  • ból w klatce piersiowej, 
  • duszność́, 
  • nadmierne zmęczenie, 
  • zawroty głowy, mroczki przed oczami, 
  • uczucie osłabienia, 
  • nudności, wymioty, 
  • bóle mięśni koniczyn dolnych.

Aktywność fizyczna w wybranych schorzeniach kardiologicznych

W przypadku osób z przewlekłą niewydolnością serca sesje ćwiczeń powinny być indywidualnie dostosowywane przez kilka tygodni, w zależności od objawów i obiektywnych wyników testów wysiłkowych, takich jak maksymalna wydolność wysiłkowa, odpowiedź tętna lub występowanie zaburzeń rytmu. Optymalnie ćwiczenia powinny być nadzorowane w ramach programu rehabilitacji kardiologicznej, podczas gdy ćwiczenia w warunkach domowych prowadzone bez nadzoru powinny być dodawane stopniowo.  Wizyty kontrolne w celu uzyskania dalszych zaleceń dotyczących ćwiczeń należy planować co najmniej co 3–6 mies. W nieskomplikowanych przypadkach można zalecić rekreacyjne ćwiczenia sportowe o małej lub umiarkowanej intensywności. Ćwiczenia aerobowe są zalecane u stabilnych pacjentów w klasie czynnościowej I–III NYHA.[3]

Z kolei u osób po przeszczepieniu serca wskazane jest ostrożne dawkowanie aktywności fizycznej, gdyż wydolność wysiłkowa takich osób w porównaniu z osobami zdrowymi (w tym samym wieku i płci) jest o 50-60% mniejsza. Zaleca się, aby biorcy przeszczepu wykonywali do 5 30‑minutowych sesji ćwiczeń tygodniowo. Ćwiczenia oporowe powinny skupiać się na dużych grupach mięśniowych z wykonywaniem ćwiczeń wykorzystujących ciężar własnego ciała lub na maszynach obciążających. Ćwiczenia oporowe na górne partie ciała należy rozpocząć ≥3 mies. po zabiegu, a ich intensywność powinna stopniowo wzrastać od małej do umiarkowanej.

Pacjenci ze wszczepionymi stymulatorami serca w pierwszych tygodniach po wszczepieniu urządzenia powinni unikać zajęć sportowych, które zwiększają ryzyko przemieszczenia elektrody (np. silne ruchy kończyn górnych) U wszystkich pacjentów z wszczepionymi urządzeniami do elektroterapii serca należy unikać zajęć sportowych, które mogą wiązać się z ryzykiem urazu klatki piersiowej.

Stany kliniczne, w których aktywność fizyczne nie jest zalecana

Należy również pamiętać o grupie chorych, którym nie wolno zalecić rehabilitacji kardiologicznej czy treningu fizycznego, gdyż każdy wysiłek może zakończyć się nagłym zgonem sercowym lub innymi powabnymi powikłaniami. Do tych stanów klinicznych należą.:

  • niestabilna dławica piersiowa,
  • spoczynkowe skurczowe RR ≥180 mmHg lub spoczynkowe rozkurczowe RR ≥100 mmHg,
  • ortostatyczny objawowy spadek ciśnienia >20 mmHg,
  • ciężka stenoza aortalna,
  • ostra choroba ogólna lub gorączka,
  • niekontrolowana arytmia przedsionkowa lub komorowa,
  • niekontrolowana tachykardia zatokowa (>120 uderzeń/min),
  • zdekompensowana niewydolność serca,
  • blok P-K 3. stopnia (bez stymulatora),
  • aktywne zapalenie osierdzia lub mięśnia serca,
  • świeży zator płucny,
  • zakrzepowe zapalenie żył,
  • niekontrolowana cukrzyca,
  • poważne problemy ortopedyczne uniemożliwiające wykonywanie ćwiczeń.,
  • inne problemy metaboliczne, takie jak ostre zapalenie tarczycy, hipokaliemia lub hiperkaliemia, hipowolemia.[4]


Bibliografia:


[1] Filipiak K., Szmit S.: Czy u pacjenta z chorobą serca ważna jest aktywność fizyczna? Przewodnik Lekarza 2007; 7:32-38

[2] Wytyczne ESC 2021 dotyczące prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego w praktyce klinicznej – www.ptkardio/wytyczne 

[3] Wytyczne ESC 2021 dotyczące prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego w praktyce klinicznej – www.ptkardio/wytyczne

[4] Filipiak K., Szmit S.: Czy u pacjenta z chorobą serca ważna jest aktywność fizyczna? Przewodnik Lekarza 2007; 7:32-38

Wróć do listy Przejdź dalej