Pantomogram – zdjęcia radiologiczne w stomatologii

Jak wysokie są dawki promieniowania jonizującego badań RTG w stomatologii?

Narażenie człowieka na promieniowanie jonizujące, które pochodzi ze źródeł medycznych, stanowi tylko część przeciętnego narażenia na promieniowanie. Przykładowo, w 2018 roku w Polsce źródła medyczne stanowiły 34,7% ekspozycji [1]. Statystyczny Polak otrzymuje rocznie ok. 3 300 µSv (dane: Państwowa Agencja Atomistyki), z czego 2 450 µSv (prawie 75%) pochodzi ze źródeł naturalnych [2].

Dawki promieniowania badań radiologicznych stosowanych w stomatologii wynoszą odpowiednio:

• 0,1-2,6 µSv dla zdjęć zębowych,
• 19-75 µSv dla pantomogramu,
• 11-368 µSv dla badań tomografii stożkowej (badanie 3D) w zależności od pola obrazowania [1].

W związku z powyższym, rentgenodiagnostyka stomatologiczna stanowi niewielki odsetek promieniowania dostarczanego pacjentowi w ciągu roku.

Jakie badania RTG zleca lekarz dentysta?

Do badań radiologicznych w stomatologii zaliczamy zdjęcia rentgenowskie wewnątrzustne oraz zewnątrzustne. Do najpowszechniej stosowanych zdjęć wewnątrzustnych należą zdjęcia zębowe. Wskazaniami do ich wykonania są:

• ocena zmian próchnicowych,
• ocena wypełnień,
• wykrywanie zmian zapalnych i monitorowanie procesu gojenia tkanek okołowierzchołkowych,
• leczenie endodontyczne (kanałowe) – przed, w trakcie oraz po zakończeniu leczenia,
• ocena stanu przyzębia brzeżnego,
• urazy zębów oraz kości wyrostka zębodołowego,
• leczenie implantologiczne,
• ocena morfologii korzeni zębów,
• diagnostyka wad rozwojowych zębów.

Obrazują one jedynie okolicę badanego zęba. Do szerszej oceny stanu jamy ustnej wykorzystuje się badanie pantomograficzne. 

W zaawansowanej diagnostyce zarówno endodontycznej, chirurgicznej i implantologicznej, ortodontycznej, protetycznej, jak i periodontologicznej wykonuje się badanie tomografii stożkowej CBCT (inaczej tomografii wolumetrycznej). Jest to badanie 3D o małym, średnim lub dużym polu obrazowania (wówczas opisać je można jako pantomogram 3D). Jest jednym z najnowszych narzędzi diagnostycznych w radiologii stomatologicznej [1]. 

Pantomogram - co to takiego?

Pantomogram (potocznie zwany panoramą) należy do powszechnie używanych zdjęć zewnątrzustnych. Często nazywa się go zdjęciem przeglądowym, ponieważ pozwala zobrazować wszystkie zęby, kość żuchwy i częściowo szczęk, dużą część zatoki szczękowej, podniebienie twarde oraz stawy skroniowo-żuchwowe. Ze względu na wartość diagnostyczną wykorzystywany jest we wszystkich dziedzinach stomatologii.

Jakie są wskazania do wykonania pantomogramu?

• przeglądowa ocena potrzeb leczniczych
• planowanie i monitorowanie leczenia w ortodoncji (umiejscowienie zębów wyrżniętych, zatrzymanych, zawiązków zębowych) 
• ocena zmian w kościach szczęk (stany zapalne, torbiele, nowotwory itp.) w chirurgii
• ocena stanu przyzębia w periodontologii
• ocena podłoża w protetyce
• urazy i złamania w obrębie kości, szczególnie żuchwy
• pierwotna ocena stawów skroniowo-żuchwowych

Jakie są wskazania do wykonania pantomogramu?

• przeglądowa ocena potrzeb leczniczych
• planowanie i monitorowanie leczenia w ortodoncji (umiejscowienie zębów wyrżniętych, zatrzymanych, zawiązków zębowych) 
• ocena zmian w kościach szczęk (stany zapalne, torbiele, nowotwory itp.) w chirurgii
• ocena stanu przyzębia w periodontologii
• ocena podłoża w protetyce
• urazy i złamania w obrębie kości, szczególnie żuchwy
• pierwotna ocena stawów skroniowo-żuchwowych

Jak się przygotować do badania?

Przed wykonaniem zdjęcia należy usunąć wszelkie zdejmowane metalowe elementy z okolicy głowy i szyi tj. kolczyki, naszyjniki, okulary, protezy zębowe, ruchome aparaty ortodontyczne, aparaty słuchowe. Pozostawienie ich podczas badania może być przyczyną artefaktów, przez co zdjęcie pantomograficzne będzie nieczytelne i może nie uwidocznić potencjalnych zmian i nieprawidłowości.

Jak wygląda i jak długo trwa badanie?

Zgodnie z przepisami obowiązującymi w Polsce, na czas badania powinno się mieć założony ołowiowy fartuch ochronny bez kołnierza. Pacjent wprowadzany jest do aparatu w pozycji stojącej, wyprostowanej, chwyta rękami za specjalne uchwyty mające na celu ustabilizowanie sylwetki. Następnie kładzie podbródek na odpowiedniej podpórce, a zęby sieczne złącza na specjalnym zagryzaku [1]. Takie ustawienie warunkuje prawidłowy przebieg badania, które trwa bardzo krótko. 

Czas wykonania zdjęcia przy użyciu najnowszych aparatów trwa 6,1 sekundy u dziecka i 7 sekund u osoby dorosłej. Pacjent proszony jest o trwanie w bezruchu podczas badania oraz dociśnięcie języka do podniebienia.

Piśmiennictwo

1. I. Różyło-Kalinowska, T. K. Różyło, Współczesna radiologia stomatologiczna Wydanie III, Wyd. Czelej, Lublin 2021
2. https://www.gov.pl/web/polski-atom/promieniowanie-jonizujace-w-zyciu-codziennym