Zdrowie psychiczne — przegląd najczęstszych chorób i dolegliwości. Na co zwrócić uwagę?

Zdrowie psychiczne to integralna część ogólnego dobrostanu człowieka, odgrywająca kluczową rolę w jego funkcjonowaniu społecznym, emocjonalnym i zawodowym. Współczesne rozumienie zdrowia uwzględnia zarówno aspekt fizyczny, jak i psychiczny, podkreślając wzajemne powiązania między nimi. W obliczu rosnącej liczby osób cierpiących na zaburzenia psychiczne, zarówno dorosłych, jak i dzieci, temat ten staje się coraz bardziej aktualny.

W tej kategorii na naszym blogu znajdziesz artykuły dotyczące chorób psychicznych – na temat ich charakterystyki, objawów, diagnostyki, leczenia.

Zdrowie psychiczne — co to takiego?

Zdrowie psychiczne, według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), to nie tylko brak zaburzeń psychicznych, ale przede wszystkim stan dobrostanu, który obejmuje aspekty fizyczne, psychiczne i społeczne życia człowieka. Oznacza zdolność do rozwoju osobistego, samorealizacji, radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i zawodowym. 

Pojęcie to uwzględnia subiektywne poczucie własnej wartości, odpowiedzialność za własne decyzje oraz zaangażowanie w relacje i działania, które budują sens i satysfakcję z życia. Dobrostan psychiczny składa się z takich elementów jak:

• rozwój osobisty;
• celowość życia;
• samoakceptacja;
• niezależność;
• pozytywne relacje z innymi. 

Choroby psychiczne — przyczyny

Przyczyny chorób psychicznych są złożone i obejmują zarówno czynniki biologiczne, psychologiczne, jak i środowiskowe. Jednym z istotnych elementów są uwarunkowania genetyczne – osoby, w których rodzinie występowały zaburzenia psychiczne, są bardziej narażone na ich rozwój, choć geny zwiększają jedynie podatność, a nie determinują choroby. Równie ważne są czynniki środowiskowe, takie jak trudne lub traumatyczne doświadczenia, np. przemoc, rozwód rodziców czy przeżycia wojenne, które mogą prowadzić do zaburzeń, takich jak zespół stresu pourazowego (PTSD). 

Przyczyną mogą być również zmiany w funkcjonowaniu mózgu, w tym zaburzenia neurotransmisji, które wpływają na rozwój takich schorzeń jak depresja czy schizofrenia. Kolejnym czynnikiem wywołującym lub nasilającym problemy psychiczne jest nadużywanie substancji psychoaktywnych, w tym alkoholu i narkotyków.

Najczęstsze choroby psychiczne

Jakie są najczęstsze choroby psychiczne? Wśród najpopularniejszych schorzeń tego typu wymienia się, m.in:

• zaburzenia nastroju, w tym depresję, charakteryzującą się długotrwałym przygnębieniem, utratą zainteresowań i niską energią życiową, oraz zaburzenie afektywne dwubiegunowe, gdzie występują naprzemiennie epizody manii i depresji.
• zaburzenia nerwicowe, obejmujące lękowe i obsesyjno-kompulsywne, które objawiają się nieuzasadnionym lękiem lub przymusowymi myślami i czynnościami.
• schizofrenię, wpływająca na postrzeganie rzeczywistości, emocje i relacje z innymi;
• otępienie, najczęściej związane z chorobą Alzheimera, prowadzi do utraty funkcji intelektualnych, takich jak pamięć i zdolność podejmowania decyzji;
• zaburzenia osobowości, np. borderline, schizotypowe czy narcystyczne, które wpływają na sposób myślenia, emocje i interakcje społeczne.

Depresja

Depresja to jedno z najczęstszych i najpoważniejszych zaburzeń psychicznych, które dotyka miliony ludzi na całym świecie. Charakteryzuje się długotrwałym uczuciem smutku, obniżeniem nastroju, utratą zainteresowań i zdolności do odczuwania przyjemności. Towarzyszą jej często zmęczenie, trudności z koncentracją, poczucie winy, niska samoocena, a także zaburzenia snu i łaknienia. Depresja może prowadzić do izolacji społecznej, obniżenia wydajności w pracy czy nauce, a w skrajnych przypadkach nawet do myśli samobójczych.

Zobacz: Zaburzenia depresyjne - poznaj, słuchaj, zrozum, reaguj.

Zaburzenia nerwicowe

Zaburzenia nerwicowe, często nazywane nerwicami lub zaburzeniami lękowymi, to grupa problemów psychicznych. Ich głównym objawem jest lęk, nierzadko połączony z dolegliwościami somatycznymi, takimi jak:

• uczucie duszności;
• bóle brzucha;
• biegunki. 

W odróżnieniu od psychoz, osoby cierpiące na nerwicę zachowują zdolność realistycznej oceny rzeczywistości, mimo że ich objawy wywołują znaczny dyskomfort. Przyczyny tych zaburzeń mogą być różnorodne – od genetycznych predyspozycji po wpływ środowiska. Dawne klasyfikacje wyróżniały takie rodzaje nerwic, jak lękowe, obsesyjno-kompulsyjne czy histeryczne, co pokazuje złożoność tych schorzeń.

Sprawdź także: Czym jest nerwica lękowa? Rozpoznanie i leczenie.

Schizofrenia

Schizofrenia, nazywana także psychozą schizofreniczną, to przewlekłe zaburzenie psychiczne zaliczane do grupy psychoz, które wpływa na sposób myślenia, postrzegania rzeczywistości i odczuwania emocji. Choroba ta charakteryzuje się występowaniem epizodów psychotycznych, takich jak omamy, urojenia i halucynacje, oraz okresami spłycenia emocjonalnego, wycofania społecznego i apatii.

Choroba najczęściej diagnozowana jest w młodym wieku dorosłym, a jej rozwój mogą wyzwalać czynniki genetyczne, biochemiczne, środowiskowe, a także używki, takie jak alkohol i narkotyki. Objawy schizofrenii wpływają na zdolność pacjenta do funkcjonowania w społeczeństwie, co podkreśla konieczność wczesnej diagnozy i skutecznego leczenia.

Choroby psychiczne — jak leczyć?

Leczenie chorób psychicznych jest procesem złożonym i dostosowanym do rodzaju oraz nasilenia zaburzenia. Najczęściej stosowane metody obejmują farmakoterapię, czyli podawanie leków takich jak antydepresanty czy środki przeciwlękowe, które łagodzą objawy i stabilizują funkcjonowanie pacjenta. Psychoterapia odgrywa kluczową rolę w leczeniu zaburzeń, pomagając pacjentom w zrozumieniu problemów i zmianie destrukcyjnych wzorców myślowych oraz zachowań. 

W przypadku cięższych zaburzeń, takich jak schizofrenia czy głęboka depresja, stosuje się kompleksowe podejście, łączące leki, psychoterapię i wsparcie środowiskowe. Istotne znaczenie mają również działania psychoedukacyjne, które zwiększają świadomość pacjenta i jego rodziny na temat choroby.

Zdrowa psychika — jak o nią zadbać?

Dbanie o zdrowie psychiczne to świadomy proces, który opiera się na kilku kluczowych zasadach:

• Work-life balance – utrzymywanie równowagi między pracą a życiem prywatnym pomaga zapobiegać wypaleniu i zachować energię na codzienne wyzwania;
• Zdrowa dieta i aktywność fizyczna – zbilansowane posiłki i regularny ruch wspierają funkcjonowanie mózgu, poprawiają nastrój i redukują stres;
• Higiena snu – 7–8 godzin regenerującego snu dziennie to fundament dobrego samopoczucia i odporności na stres;
• Radzenie sobie ze stresem – techniki relaksacyjne, takie jak oddechowe czy mindfulness, pozwalają skutecznie zarządzać napięciem;
• Unikanie używek – alkohol i inne substancje psychoaktywne przynoszą krótkotrwałe ukojenie, ale osłabiają zdrowie psychiczne na dłuższą metę;
• Relacje i samorozwój – budowanie dobrych więzi społecznych i rozwijanie pasji wzmacnia poczucie sensu i wspiera równowagę emocjonalną.