Szacowany czas czytania: 7 minut
Choroby tarczycy
Tarczyca jest pojedynczym gruczołem zlokalizowanym w przednio-dolnej części szyi. Zbudowana jest z dwóch płatów połączonych cieśnią. Funkcja tarczycy polega na produkcji hormonów wpływających niemalże na każdy układ w naszym ciele, w tym metabolizm oraz termoregulację. Wyróżnia się dwa główne hormony T3 (trójjodotyronina) oraz T4 (tyroksyna). Przy czym tyroksyna (T4) jest aktywnym hormonem, który powstaje z trójjodotyronyny (T3). Dodatkowo przez komórki C tarczycy produkowana jest prokalcytonina, która odpowiada za regulację gospodarki wapniowo-fosforanowej.
Wydzielanie hormonów tarczycy uzależnione jest od osi podwzgórze-przysadka. Przysadka mózgowa produkuje TSH (hormon tyreotropowy), który pobudza produkcję hormonów tarczycy. Wyprodukowane hormony obwodowe działają hamująco na przysadkę i zmniejszając wydzielanie TSH wpływają na zmniejszenie produkcji hormonów obwodowych – mechanizm ten nazywamy sprzężeniem zwrotnym ujemnym.
Do nieprawidłowości czynnościowych tarczycy zaliczamy niedoczynność oraz nadczynność.
Niedoczynność tarczycy to sytuacja kliniczna, w której produkcja hormonów obwodowych jest niewystarczająca. Główna przyczyną jest autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto). Inne przyczyny mogą obejmować nieprawidłowe wydzielanie TSH przez przysadkę mózgową – wtedy mówimy o niedoczynności wtórnej. Możliwa jest również sytuacja zaburzeń produkcji TRH (tyreoliberyny) hormonu produkowanego przez podwzgórze, które reguluje wydzielanie TSH – niedoczynność trzeciorzędowa.
Objawy kliniczne niedoczynności tarczycy obejmują:
- Osłabienie, zmęczenie, senność
- Ból głowy
- Uczucie zimna
- Przyrost masy ciała
- Zmniejszona tolerancja wysiłku
- Skóra staje się sucha, zimna, blada
- Spowolnienie akcja serca, spadek ciśnienia tętniczego krwi
- Zaparcia
- Zaburzenie miesiączkowania u kobiet
- Osłabienie libido
Nadczynność tarczycy jest sytuacją odwrotną, gdy stężenie hormonów tarczycy w krwi jest powyżej wartości referencyjnych. Do przyczyn nadczynności tarczycy zaliczamy chorobę Gravesa-Basedova – autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. Inne przyczyny obejmują aktywny hormonalnie guzek. Istnieje też możliwość jatrogennej nadczynności tarczycy, która powstaje w wyniku źle dobranej substytucji hormonalnej.
Objawy nadczynności tarczycy obejmują:
- Spadek masy ciała
- Osłabienie
- Nietolerancja ciepła
- Pobudzenie, niepokój, rozdrażnienie
- Trudności w koncentracji
- Zaburzenia snu
- Drżenie rąk
- Wzmożona potliwość
- Przekrwienie skóry (ciepła, różowa, wilgotna)
- Wypadanie włosów
- Łamliwość paznokci
Nadczynność tarczycy bardzo często przebiega w sposób bezobjawowy lub skąpoobjawowy.
W przypadku występowania wyżej wymienionych objawów konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki w kierunku chorób tarczycy. Podstawowymi badaniami, które należy wykonać w pierwszej kolejności jest TSH, fT3 oraz fT4. Badana te wykonuje się z krwi żylnej, pacjent powinien być na czczo. Badań nie wykonuje się w krótkim odstępie czasu od biopsji lub operacji tarczycy.
TSH – wartości prawidłowe uzależnione są od norm podanych przez laboratoria. Najczęściej wartości te wahają się w przedziale 0.3 – 4 uIU/ml. Zaleca się, aby stężenie TSH, zwłaszcza u młodych kobiet, nie przekraczało wartości 2.5 uIU/ml.
fT3 – wartości prawidłowe zależne są od metody badania. Najczęściej powinny oscylować w przedziale 1.5 – 4 ng/l.
fT4 – wartości prawidłowe zależne są od metody badania. Najczęściej 8 – 20 ng/l.
Obniżenie wartości fT3 oraz fT4 przebiega w niedoczynności tarczycy, podczas gdy ich wartości powyżej odpowiada jej nadczynności. Należy jednak pamiętać, że zarówno w przebiegu niedoczynności jak i nadczynności tarczycy wartość fT3 oraz fT4 mogą być prawidłowe.
Należy jednak pamiętać, że wyniki wolnych hormonów nigdy nie mogą być interpretowane indywidualnie, powinny być zestawione z obrazem klinicznym oraz co najmniej wynikiem TSH.
Do dodatkowych badań laboratoryjnych wykonywanych w diagnostyce tarczycy zaliczamy anty-TPO anty-TG oraz anty-TRab.
Anty- TPO – przeciwciało przeciwko peroksydazie tarczycowej - zakres referencyjny wynosi <34 IU/l. Podniesione stężenie może wskazywać na przewlekłe autoimmunnizacyjne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto), chorobę Gravesa-Basedova.
Anty-TG – przeciwciało przeciwko tyreoglobuloinie - zakres referencyjny wynosi <100 IU/ml (zależne od metody). Wzrost stężenia może przebiegać w przebiegu autoimmunologicznego zapalenia tarczycy (choroba Hashimoto) oraz chorobie Gravesa Basedowa.
Anty-TRab – przeciwciało przeciwko receptorowi TSH – zakres referencyjny <1 IU/l. Jego miano podniesione wskazuje na chorobę Gravesa-Basedowa.
Ponadto ważnym elementem diagnostyki tarczycy jest badanie USG. Szczególnie przydatne przy podejrzeniu schorzeń autoimmunologicznych oraz guzków tarczycy.
Ocena tarczycy powinna być wykonywana u osób, u których pojawiają się objawy wskazujące na jej dysfunkcję. Pierwszorazowo ocena ta powinna obejmować TSH oraz fT3 oraz fT4. Badania przeciwciał oraz USG powinno być zarezerwowano do dalszej diagnostyki w przypadku wcześniej stwierdzonych nieprawidłowości.
Konsultacja: dr hab. n. med. Agnieszka Mastalerz-Migas; prof.UMW
Bibliografia
- Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik, Interna Szczeklika 2021
- W. Zgliszczyński, Wielka Interna. Endokrynologia, Warszawa, 2020, s. 312–322.
- R. Caquet, 250 badań laboratoryjnych, Warszawa, 2007, s. 443–444.
- Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto) Available online: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.9.3.1. (accessed on 4 July 2022).
- Przeciwciała przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO ) Available online: https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.1.2.2.2.9.2. (accessed on 4 July 2022). W. Zgliszczyński, Wielka Interna. Endokrynologia, Warszawa, 2020, s. 312–322.