Strach przed wizytą u psychiatry - o zdrowiu psychicznym Polaków

Mimo że świadomość społeczna dotycząca zdrowia psychicznego rośnie, wiele osób wciąż boi się otwarcie o nim mówić. Stygmatyzacja, która spotyka osoby borykające się z chorobami psychicznymi, jest na tyle duża, że wizyta u psychiatry często jest czynnością odwlekaną w czasie. Dlaczego Polakom wciąż tak trudno umówić się na wizytę u psychiatry? Skąd bierze się społeczne niezrozumienie problemów zdrowia psychicznego?

Stygmatyzacja troski o zdrowie psychiczne - dlaczego boimy się wizyty u psychiatry?

Najczęściej boimy się tego, czego nie znamy. Przez długie lata choroby psychiczne były uznawane przez społeczeństwo za “wariactwo” i wybierało się raczej milczenie na ich temat, niż stawianie im czoła. Według danych CBOS, już w 2012 roku ⅓ dorosłych Polaków niepokoiła się o swoje zdrowie psychiczne, jednocześnie nie czuła się dostatecznie poinformowana na tematy psychiatryczne [1]. 

Wydawać by się mogło, że minione 10 lat powinno przynieść ze sobą pozytywne zmiany. Niestety, nic bardziej mylnego. Na depresję w Polsce cierpi ok. 1,5 mln osób [2]. Tylko część chorych będzie skłonna pójść do psychologa lub do psychiatry.

Wizyta u psychiatry w świadomości społecznej nie niesie ze sobą takiego samego nacechowania emocjonalnego, co wizyta np. u internisty czy nawet neurologa. Czym różni się choroba wątroby od choroby mózgu i dlaczego nikt na wieść o bólu brzucha nie daje rad “pobiegaj i przejdzie”, ale te same słowa może usłyszeć osoba chorująca na depresję?

Wizyta u psychiatry najwcześniej za 3 miesiące - kondycja polskiej psychiatrii

Powodów, przez które Polacy odwlekają wizytę u psychiatry, jest kilka. Jednym z nich na pewno jest wspomniany strach przed niewiadomą i stygmatyzacją, ale niemałą rolę odgrywa tutaj również dostęp do specjalistów. W Polsce na jednego psychiatrę przypada ok. 7215 pacjentów, a na jednego psychiatrę dzieci i młodzieży - ok. 14 435 młodych osób [3]. O dramatycznej kondycji polskiej psychiatrii (szczególnie w kontekście psychiatrii dzieci i młodzieży) mówi się od lat, ale dopiero ostatnie wydarzenia i raporty Izb Kontroli unaoczniają problem. Według NIK, z roku na rok rośnie liczba pacjentów i czas oczekiwania na leczenie - w 2017 r. średni czas wynosił ponad 44 dni, w 2019 już 56, a w niektórych poradniach to aż 120 dni [4]. 

Tym samym, osoby szukające pomocy psychiatrycznej i decydujące się na wizytę u psychiatry, poza borykaniem się z niezrozumieniem społecznym, muszą mierzyć się z aspektem bardziej namacalnym - kwestią finansową. Jeśli na wizytę u psychiatry w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia trzeba czekać nawet do 3 miesięcy, a konsultacja prywatna jest poza zasięgiem ekonomicznym pacjenta, nietrudno dziwić się decyzji o zaniechaniu prób otrzymania pomocy w kontekście zdrowia psychicznego, szczególnie jeśli od środowiska słyszy się niewspierające komunikaty. Czy problemy psychiczne można jednak pominąć?

Kiedy szukać pomocy? Co powinno skłonić Cię do umówienia wizyty u psychiatry?

Są sytuacje, w których odkładanie zdrowia psychicznego na później nie tyle jest nierozsądne, co po prostu niebezpieczne. Bagatelizowanie stanu psychicznego pokutuje w społeczeństwie, ponieważ chorób psychiatrycznych nie widać tak wyraźnie jak np. żółtaczki. Często tylko Ty będziesz wiedział/wiedziała, czy Twój stan jest na tyle poważny, że bezzwłocznie potrzebujesz wizyty u psychiatrii. 

W medycynie istnieje pojęcie “red flags”, odnoszące do objawów na tyle niepokojących, że wymagają natychmiastowego leczenia. W psychiatrii, jak w każdej innej dziedzinie medycyny, wyróżnia się takie objawy. Jakich spostrzeżeń dotyczących zdrowia psychicznego nie należy bagatelizować? 

Powinieneś/powinnaś jak najszybciej zgłosić się do specjalisty, jeśli na którekolwiek z poniższych pytań odpowiesz “tak” i zaobserwujesz u siebie: 

• myśli samobójcze: 
  • Czy myślałeś/myślałaś o zrobieniu sobie krzywdy?
• objawy mogące świadczyć o manii:
  • Czy kiedykolwiek spałeś/spałaś mniej niż trzy godziny na dobę i czułeś/czułaś, że nie potrzebujesz snu?
• objawy psychotyczne: 
  • Czy kiedykolwiek widujesz lub słyszysz rzeczy, które widzisz lub słyszysz tylko Ty? 

Alarmujące powinny być również: 

• brak siły do życia, 
• odczuwanie wielkiego niepokoju i lęk, 
• problemy z koncentracją i ze snem, 
• nieustępujące stany depresyjne [5]. 

W przypadku wystąpienia powyższych objawów, jak najszybciej zgłoś się do specjalisty. Nawet jeśli wizyta u psychiatry nie jest dostępna od zaraz, istnieją miejsca, w których możesz uzyskać pomoc. Ponadto, jeśli problemy psychiczne dotyczą Twoich najbliższych, moment, w którym zaobserwujesz u nich któryś z powyższych objawów, powinien być impulsem do niezwłocznej interwencji.

Specjalista “niedostępny od zaraz” - gdzie szukać pomocy doraźnej?

Niestety, zdrowie psychiczne nie poczeka, aż psychiatria w Polsce stanie na nogi, a w niektórych przypadkach nie ma czasu na zwlekanie do   ambulatoryjnej wizyty u psychiatry. Gdzie w takim przypadku szukać pomocy? 

Szpitalny Oddział Ratunkowy (SOR)

Jeśli nie wiesz, jak poradzić sobie ze swoim stanem lub stanem najbliższych, najszybszym sposobem na uzyskanie pomocy doraźnej jest udanie się do najbliższego szpitala. Specjaliści, których spotkasz, pokierują Cię dalej i pomogą znaleźć najlepsze rozwiązanie. 

Centra Zdrowia Psychicznego (CZP)

Centra powstały w ramach programu pilotażowego Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. W 33 centrach zdrowia psychicznego można skorzystać z pomocy, przychodząc do punktów zgłoszeniowo-koordynacyjnych bez zapisów. Dyżury specjalistów odbywają się w godzinach od 8 do 18. Pomoc w przypadkach pilnych jest udzielana w ciągu 72 godzin. 

Więcej informacji: https://czp.org.pl/index.php/jak-skorzystac-z-pomocy/

Ośrodki Interwencji Kryzysowej (OIK)

Zadaniem OIK jest udzielenie pomocy w sytuacjach nagłych, gdy nie mamy czasu do stracenia. Każdy Ośrodek Interwencji Kryzysowej dysponuje szerokim zakresem pomocy i gronem specjalistów. 
Więcej informacji i mapa ośrodków: http://oik.org.pl

Numery, które warto znać

Istnieje również wiele numerów, pod którymi możesz uzyskać pomoc w psychiatrycznych stanach nagłych. Pamiętaj, nigdy nie bój się zadzwonić - po drugiej stronie czekają osoby, które chcą Ci pomóc. 

Bezpłatny kryzysowy telefon zaufania dla dzieci i młodzieży

• 116 111 
• czynny 7 dni w tygodniu 24 godziny na dobę 
• https://116111.pl

Bezpłatny kryzysowy telefon zaufania dla dorosłych

• 116 123
• czynny 7 dni w tygodniu od 14:00 do 22:00
• https://psychologia.edu.pl/116123.html

Podsumowanie

Szukanie pomocy zawsze jest wyrazem odwagi, nigdy słabości. Wizyta u psychiatry czy jakiegokolwiek innego specjalisty zdrowia psychicznego nie jest niczym złym ani świadczącym o Tobie negatywnie. Jeśli czujesz, że już dzisiaj Ty lub Twoi najbliżsi potrzebujecie pomocy psychiatry, sięgnięcie po nią powinno być tak samo oczywiste, jak udanie się do ortopedy ze złamaną nogą.

Referencje

1. Boguszewski, R. (2012). Zdrowie psychiczne Polaków. Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej. Published.
2. 1,5 mln Polaków ma depresję, coraz częściej ludzie aktywni. (2021). Psychiatria - mp.pl. https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/aktualnosci/96625,15-mln-polakow-ma-depresje-coraz-czesciej-ludzie-aktywni (ostatni dostęp: 13.12.2021)
3. https://nil.org.pl/uploaded_files/1631106091_za-sierpien-2021-zestawienie-nr-04.pdf (ostatni dostęp: 13.12.2021)
4. NIK o dostępności lecznictwa psychiatrycznego dla dzieci i młodzieży - Najwyższa Izba Kontroli. (2021). https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/lecznictwo-psychiatryczne-dzieci-i-mlodziezy.html
5. Szczeklik, A., Gajewski, P., & Wydawnictwo Medycyna Praktyczna. (2019). Interna Szczeklika 2019/20. Medycyna Praktyczna.