Infekcje dróg moczowych u dzieci

Zakażenia dróg moczowych u dzieci - co może być ich przyczyną?

Zakażenia układu moczowego (ZUM) u dzieci występują pod postacią zapalenia dolnych dróg moczowych (zapalenie pęcherza moczowego lub cewki moczowej) lub górnych dróg moczowych (np. jako ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek). Dotykają one dzieci w każdym wieku - zarówno niemowlęta, jak i nastolatki [1,2]. Szczyt zachorowalności przypada pomiędzy 2 a 6 r.ż. Wśród niemowląt częściej chorują chłopcy, ze względu na częstsze występowanie wad rozwojowych układu moczowego, jednak u starszych dzieci zakażenia są spotykane zwykle u dziewczynek. Przyczyną są różnice w budowie anatomicznej - krótsza cewka moczowa ułatwia bakteriom dostanie się do dróg moczowych [2]. Ryzyko zakażenia zwiększa się zawsze, gdy u dziecka występują trudności w wydalaniu moczu, np. na skutek wrodzonych wad układu moczowego, neurogennych zaburzeń czynności pęcherza lub kamicy układu moczowego oraz czynnościowe zaburzenia wydalania moczu i stolca.[1,3].

Zdecydowana większość infekcji dróg moczowych u dzieci jest wywoływana przez bakterie. Najwięcej przypadków powodują bakterie Gram-ujemne pochodzące z przewodu pokarmowego, takie jak Escherichia coli, która odpowiada za ok. 80-90% zakażeń układu moczowego [1,2]. Wśród innych drobnoustrojów wywołujących ZUM znajdują się także: bakterie z rodzaju Klebsiella, Proteus, Enterobacter i Enterococcus oraz niektóre wirusy i grzyby [1,2].

Infekcje dróg moczowych u dzieci - objawy

Objawy zakażeń układu moczowego zależą w dużej mierze od wieku dziecka. 

U niemowląt często obserwowane są mało specyficzne objawy, takie jak:

• gorączka,
• bóle brzucha,
• brak apetytu,
• wymioty, wzdęcia, biegunka, 
• płacz, rozdrażnienie,
• nadmierna senność,
• słaby przyrost masy ciała oraz zahamowanie wzrostu,
• płacz w trakcie oddawania moczu, częste oddawanie małych porcji moczu,
• zmiana zabarwienia i zapachu moczu,
• szare zabarwienie skóry lub przedłużająca się żółtaczka,
• cechy odwodnienia, prowadzące do objawów ze strony układu nerwowego: drgawek, senności lub zaburzeń oddychania,
• niedokrwistość,
• powiększenie nerek, widoczne w badaniach obrazowych [1,2,3].

U starszych dzieci objawy są już zwykle bardziej typowe i obejmują m.in.:

• pieczenie i ból przy oddawaniu moczu,
• częstomocz, czyli częste oddawanie małych porcji moczu,
• dyskomfort lub ból w podbrzuszu lub w okolicy lędźwiowej,
• zmiana barwy, przejrzystości i zapachu moczu,
• uczucie parcia na pęcherz, 
• w rzadszych przypadkach: nudności, wymioty oraz gorączkę [1,2,3].

Warto pamiętać, że zakażeń układu moczowego nie należy bagatelizować- nieleczone mogą prowadzić do sepsy i jej najgroźniejszego powikłania, jakim jest wstrząs septyczny [1].

Jak powinna wyglądać diagnostyka zakażeń układu moczowego u dzieci?

Lekarz, do którego trafia mały pacjent z podejrzeniem zakażenia układu moczowego, zbiera wywiad dotyczący rodzaju i nasilenia wszystkich dolegliwości, przeprowadza badanie fizykalne jamy brzusznej i okolic moczowo-płciowych oraz zaleca wykonanie dalszych badań diagnostycznych [3,4]. 

Podstawowym testem stosowanym w diagnozowaniu infekcji dróg moczowych u dzieci jest badanie moczu, które powinno składać z ogólnego badania moczu oraz posiewu moczu. Badanie ogólne pozwala na postawienie rozpoznania, natomiast wynik testów mikrobiologicznych- na określenie dokładnej przyczyny i sposobu leczenia zakażenia [2,3]. Badanie to powinno być wykonywane u wszystkich dzieci <5 r.ż. gorączkujących bez uchwytnej przyczyny oraz u dzieci z objawami sugerującymi zakażenie układu moczowego [4].

Jako uzupełnienie stosuje się także testy laboratoryjne (morfologię krwi z rozmazem, oznaczenie poziomu CRP, kreatyniny, mocznika itd.), badania obrazowe (USG jamy brzusznej i układu moczowego), a w rzadkich przypadkach (np. przy podejrzeniu odmiedniczkowego zapalenia nerek) również scyntygrafię nerek, cystouretrografię mikcyjną i inne badania specjalistyczne [2,3].

Jakie leki stosuje się w leczeniu infekcji układu moczowego u dzieci?

W leczeniu bakteryjnych zakażeń układu moczowego u dzieci stosuje się głównie antybiotyki - leki z grupy penicylin, cefalosporyn, trimetoprim/sulfametoksazol, pochodne nitrofuranu lub wyjątkowo fluorochinolony [2,3]. Czas leczenie wynosi zwykle od 3 do 5 dni w przypadku zakażeń dolnych dróg moczowych oraz 7-10 dni przy infekcjach górnych dróg moczowych [2,3]. Wszystkie dzieci poniżej 3 m. ż. powinny być leczone w warunkach szpitalnych, za pomocą antybiotykoterapii pozajelitowej (podawanej najczęściej dożylnie, w postaci kroplówki). U starszych dzieci decyzję, gdzie i jak prowadzić leczenie powinien podejmować lekarz, w oparciu o ocenę objawów i ciężkości zakażenia [3,4].

Oprócz podawania leków ważne jest także odpowiednie nawodnienie i odżywianie dziecka, higiena okolic moczowo-płciowych oraz stosowanie dodatkowych leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych [2,3].

Po zakończeniu leczenia dzieci do 24. m. ż. oraz dzieci z nawrotowymi infekcjami dróg moczowych powinny pozostawać pod opieką nefrologa [3].

Jak zapobiegać zakażeniom układu moczowego (ZUM) u dzieci?

Jeżeli infekcja dróg moczowych wystąpiła u dziecka częściej niż raz, istnieje ryzyko, że pojawi się po raz kolejny, prowadząc do nawrotowych zakażeń układu moczowego. W takich wypadkach, oprócz antybiotykoterapii i przestrzegania zaleceń lekarskich, bardzo ważne jest wprowadzenie odpowiedniej profilaktyki. 

Należy zadbać o nauczenie dziecka prawidłowych nawyków higienicznych oraz pamiętać o pilnowaniu, aby regularnie oddawało mocz i piło odpowiednie ilości płynów. Bardzo ważne jest również zapobieganie zaparciom i dbanie o zakwaszanie moczu (np. za pomocą soku z żurawin czy witaminy C) [1,2]. U dzieci, u których występują stany prowadzące do zaburzeń w odpływie moczu, konieczne może być również stosowanie profilaktyki farmakologicznej [3,4].

Bibliografia:

1.    A. Szalast i in., Pielęgnacja dziecka z zakażeniem układu moczowego, Nowa Pediatria 1/2012.

2.    D. Pokorna-Kałwak i in., Zakażenie układu moczowego u dzieci- objawy alarmowe, Dziecko - jego zdrowie i jego środowisko : objawy alarmowe w pediatrii z perspektywy gastroenterologa, ginekologa i immunologa klinicznego (str. 195-203), Wrocławskie Wydawnictwo Naukowe 2018.

3.    Zalecenia Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dziecięcej (PTNFD) dotyczące postępowania z dzieckiem z zakażeniem układu moczowego, Forum Medycyny Rodzinnej 2016, tom 10, nr 4, 159–178.

4.    Zalecenia Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dziecięcej (PTNFD) dotyczące postępowania z dzieckiem z zakażeniem układu moczowego- aktualizacja z 2021 r.