Całościowa Ocena Geriatryczna (COG) – kluczowe narzędzie w opiece nad osobami starszymi

Wróć do listy Data:
mgr Magdalena Sawicka

Dynamiczne starzenie się społeczeństwa to jedno z najważniejszych wyzwań współczesnej ochrony zdrowia. Coraz większy odsetek pacjentów to osoby w wieku podeszłym, często z wielochorobowością, osłabioną sprawnością funkcjonalną, problemami psychicznymi i pogarszającą się sytuacją społeczną. Starzenie się organizmu niesie za sobą nie tylko zwiększone ryzyko chorób przewlekłych, ale także zmiany w funkcjonowaniu poznawczym, emocjonalnym i społecznym. Pojawiają się trudności z poruszaniem się, samoobsługą, odżywianiem, a także wyzwania związane z samotnością, dezorientacją czy lękiem.


W takiej sytuacji opieka nad osobą starszą nie może ograniczać się jedynie do leczenia jednostkowych schorzeń. Wymaga ona całościowego spojrzenia na pacjenta – uwzględniającego jego zdrowie fizyczne, psychikę, środowisko życia, poziom samodzielności i możliwości wsparcia społecznego. Szczególnie ważne jest to w pracy pielęgniarek, które często jako pierwsze dostrzegają pogorszenie stanu funkcjonalnego czy psychicznego pacjenta i podejmują działania interwencyjne.

Całościowa Ocena Geriatryczna została opracowana w latach 80. XX wieku w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej jako odpowiedź na rosnącą liczbę starszych pacjentów hospitalizowanych z powodu licznych i współwystępujących problemów zdrowotnych. Celem było stworzenie narzędzia, które nie tylko zdiagnozuje konkretne jednostki chorobowe, ale także wskaże ogólną kondycję pacjenta i zaproponuje najskuteczniejsze strategie leczenia, rehabilitacji oraz wsparcia psychospołecznego. COG szybko zyskała uznanie jako narzędzie poprawiające jakość opieki i zmniejszające liczbę niepotrzebnych hospitalizacji, a z czasem stała się standardem w wielu systemach ochrony zdrowia.

Całościowa Ocena Geriatryczna to interdyscyplinarne i wielowymiarowe podejście do pacjenta w podeszłym wieku. Jej celem jest: identyfikacja problemów zdrowotnych i psychospołecznych. ocena poziomu samodzielności, określenie dostępnych zasobów i potrzeb pacjenta oraz opracowanie indywidualnego planu opieki i wsparcia. Zespół realizujący COG może obejmować lekarza geriatrę, pielęgniarkę, fizjoterapeutę, psychologa, pracownika socjalnego, a także dietetyka. 

Główne obszary oceny w ramach COG:

1.    Ocena funkcjonalna – pomocne w ocenie są np. skala Barthel i skala Lawtona.

  • skala Barthel - mierzy samodzielność w czynnościach takich jak jedzenie, ubieranie, kąpiel, poruszanie się, korzystanie z toalety. Wynik: 0–100 punktów - do opieki długoterminowej kwalifikują się pacjenci, którzy w tej skali otrzymają maksymalnie 40 punktów. Skala Barthel jest uznanym przez NFZ narzędziem kwalifikacji do objęcia pacjenta opieką zakładu opiekuńczo leczniczego, pielęgnacyjno-opiekuńczego czy długoterminową w warunkach domowych
  • skala Lawtona - dotyczy bardziej złożonych aktywności, np. robienia zakupów, gotowania, zażywania leków, obsługi telefonu. Niższy wynik może świadczyć o wczesnych trudnościach w funkcjonowaniu społecznym i samodzielnym.

Obie skale pomagają szybko ocenić potrzeby pacjenta, zaplanować opiekę, przewidzieć ryzyko pogorszenia stanu zdrowia i zapewnić odpowiednie wsparcie w środowisku domowym lub instytucjonalnym.

2.    Obszar zdrowia psychicznego badają testy oceniające:

  • funkcje poznawcze (orientację, zapamiętywanie, koncentrację, pamięć świeżą, funkcje językowe). Przykładowe testy to: MMSE wg Folsteina (Mini-Mental State Examination), test rysowania zegara czy Skrócony Test Sprawności Umysłowej wg Hodgkinsona (Abbreviated Mental Test Score – AMTS)
  • jakościowe zaburzenia świadomości (splątanie, majaczenie). Przykładowe testy to: skala CAM (Confusion Assessment Method), skala DOS (Delirium Observation Scale)
  • stan emocjonalny – przykładowe testy to: Geriatryczna Skala Oceny Depresji (Geriatric Depression Scale – GDS) w wersji 4 punkowej lub 15 punktowej (wg Yesavage’a).

3.    Integralną składową COG są: ocena stanu odżywienia i oszacowanie ryzyka upadków, ryzyka powstawania odleżyn, głównych przyczyn śmiertelności i radykalnego pogorszenia jakości życia w wieku starczym. Najczęściej wykorzystywanymi testami są tu:

  • badanie chodu i równowagi – przykładowe testy to: skala Tinetti, test „Wstań i idź”,
  • ocena ryzyka powstania odleżyn – skala Norton
  • ocena stanu odżywienia – przykładowe testy to: MNA (Mini Nutritional Assessment), NSIC (Nutrition Screening Initiative Checklist).

4.    Stan zdrowia osoby starszej jest ściśle związany z jej sytuacją społeczną i warunkami życia. Brak wsparcia, trudne warunki mieszkaniowe czy samotność mogą wpływać na funkcjonowanie fizyczne i psychiczne seniora, zwiększając ryzyko hospitalizacji, pogorszenia funkcji poznawczych czy depresji. W ramach COG należy ocenić kilka kluczowych aspektów:

  • warunki mieszkaniowe - ocena obejmuje bezpieczeństwo i przystosowanie mieszkania do potrzeb osoby starszej: Czy w mieszkaniu są bariery architektoniczne (progi, wąskie drzwi, brak poręczy)? Czy pacjent ma dostęp do łazienki i kuchni? Czy dom jest ogrzewany i odpowiednio wyposażony? Czy pacjent mieszka sam, czy z rodziną?

Niewłaściwe warunki mieszkaniowe mogą zwiększać ryzyko upadków, izolacji, pogorszenia stanu zdrowia i rezygnacji z leczenia

  • dostęp do opiekunów - ważne jest określenie czy pacjent ma: rodzinę lub sąsiadów, którzy mogą udzielić wsparcia, formalnych opiekunów (np. opiekę środowiskową, pielęgniarkę POZ). Brak opiekuna często prowadzi do zaniedbań w leczeniu, niedożywienia, depresji i pogorszenia stanu funkcjonalnego
  • stopień samotności i ryzyko wykluczenia społecznego - warto zapytać o to, czy: Czy pacjent utrzymuje relacje społeczne? Czy uczestniczy w życiu lokalnym (np. kluby seniora, parafia)? Czy skarży się na uczucie osamotnienia?

Samotność może być czynnikiem ryzyka depresji, demencji i szybszego pogarszania się zdrowia.

5.    Ocena wielochorobowości i farmakoterapii - osoby starsze bardzo często cierpią na wiele chorób przewlekłych jednocześnie (tzw. wielochorobowość), co wiąże się z koniecznością przyjmowania wielu leków. Taka sytuacja niesie ryzyko polipragmazji (przyjmowania ≥5 leków jednocześnie), która może prowadzić do niebezpiecznych interakcji, działań niepożądanych, a także obniżenia jakości życia pacjenta. U pacjentów geriatrycznych często współistnieją takie jednostki chorobowe jak: nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, choroby serca, osteoporoza, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), depresja, otępienie.

Pielęgniarki pełnią jedną z głównych ról w realizacji Całościowej Oceny Geriatrycznej – zarówno jako osoby inicjujące proces, jak i aktywne uczestniczki całego przebiegu diagnostyczno-opiekuńczego. Ich zadania obejmują m.in.:

  • obserwację i identyfikację subtelnych zmian w stanie pacjenta,
  • przeprowadzanie wywiadów środowiskowych i rodzinnych,
  • edukację pacjentów i ich rodzin w zakresie zdrowia, bezpieczeństwa i samodzielności,
  • koordynowanie działań zespołu opiekuńczego,
  • prowadzenie dokumentacji i ocena efektów wdrożonych interwencji.

W wielu krajach pielęgniarki samodzielnie przeprowadzają COG i podejmują decyzje kliniczne – taki model opieki zwiększa dostępność pomocy i skraca czas reakcji na problemy zdrowotne. Polska opieka zdrowotna stopniowo zmierza w tym kierunku, co wiąże się z rozwojem zaawansowanej praktyki pielęgniarskiej (APN) i rozszerzaniem kompetencji zawodowych pielęgniarek




Źródła:

  1. Piotrowicz K. Całościowa Ocena Geriatryczna. Medycyna Praktyczna 2021 https://www.mp.pl/geriatria/wytyczne/272937,calosciowa-ocena-geriatryczna dostęp: 24.05.2025
  2. Królik P. Rudnicka-Drożak E. Ocena geriatryczna w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej. Forum Medycyny Rodzinnej 2021, tom 15, nr 2, 72–80. 
  3. https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/74361 dostęp: 24.05.2025
  4. Fedyk-Łukasik M. Całościowa Ocena Geriatryczna w codziennej praktyce geriatrycznej i opiekuńczej
  5. Medycyna Praktyczna 2015. https://www.mp.pl/geriatria/wytyczne/131424,calosciowa-ocena-geriatryczna-w-codziennej-praktyce-geriatrycznej-i-opiekunczej dostęp: 24.05.2025
  6. Wieczorkowska-Tobis K. Talarska D. Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne. PZWL 2017. Str 503-507.
  7. Biercewicz M. Wybrane skale punktowe stosowane w geriatrycznej ocenie stanu chorego. Pielęgniarstwo w Opiece Długoterminowej / Long-Term Care Nursing 1/2019 https://ltcn.eu/WYBRANE-SKALE-PUNKTOWE-STOSOWANE-W-GERIATRYCZNEJ-OCENIE-STANU-CHOREGO,150,38826,1,0.html 


Wróć do listy Przejdź dalej