ADAMED EXPERT KOMUNIKAT

Zmiana regulaminu i polityki prywatności w serwisie ADAMED EXPERT.

ZAPOZNAJ SIĘ

Hiperfosfatemia – nadmiar fosforu

Wróć do listy Data:
mgr Magdalena Sawicka

W artykule z cyklu o niedoborach i nadmiarach elektrolitów, mikroelementów, witamin – praktycznie dla zespołów pielęgniarskich tym razem poruszymy temat: hiperfosfatemia. Zaburzenia gospodarki elektrolitowej to częsty problem u pacjentów hospitalizowanych i przewlekle chorych. Jednym z rzadziej omawianych, a istotnych klinicznie zaburzeń, jest hiperfosfatemia, czyli podwyższone stężenie fosforu we krwi. W warunkach fizjologicznych fosfor pełni wiele ważnych funkcji – bierze udział w budowie kości, produkcji energii, pracy mięśni i nerwów. Jednak jego nadmiar może prowadzić do poważnych powikłań – zwłaszcza u osób z niewydolnością nerek, po leczeniu onkologicznym czy w stanach nagłych. W tym artykule omawiamy, kiedy należy podejrzewać hiperfosfatemię, na co zwrócić uwagę w obserwacji pacjenta i jaką rolę odgrywa zespół pielęgniarski w profilaktyce i opiece.

Hiperfosfatemia

Jak wspominaliśmy w części dotyczącej hipofosfatemii, fosfor stanowi drugi po wapniu najobficiej występujący pierwiastek w organizmie człowieka. Aż około 85% jego zasobów jest zgromadzone w kościach i zębach, gdzie, razem z wapniem, tworzy mineralną strukturę kości i zębów. Pozostałe 15% fosforanów obecne jest w tkankach miękkich oraz w płynach ustrojowych i odgrywa fundamentalną rolę w szeregu procesów fizjologicznych takich jak: uczestniczenie w produkcji ATP (głównego źródła energii komórkowej), przekazywanie sygnałów między komórkami, regulacja równowagi kwasowo-zasadowej. Najważniejsze czynniki wpływające na stężenie fosforu w osoczu krwi to hormon wydzielany przez przytarczyce (parathormon PTH), witamina D oraz czynność nerek.

Prawidłowe stężenie fosforanów nieorganicznych w surowicy mieści się zazwyczaj w granicach: 0,9–1,6 mmol/l (dla dorosłych). 

Hiperfosfatemia to stan, w którym stężenie fosforu we krwi przekracza 1,6 mmol/l (dla dorosłych). Oznacza to, że organizm nie radzi sobie z usuwaniem nadmiaru fosforu lub jest on dostarczany w zbyt dużej ilości. Najczęściej spotykamy ją u pacjentów:

  • z przewlekłą chorobą nerek – nerki nie usuwają skutecznie fosforu z organizmu,
  • po chemioterapii – przy masywnym rozpadzie komórek (tzw. zespół lizy guza),
  • przy niewłaściwej diecie – bogatej w fosforany (słodzone napoje gazowane, przetworzona żywność),
  • stosujących leki z fosforanami (np. środki przeczyszczające przed kolonoskopią),
  • z zaburzeniami hormonalnymi – np. niedoczynność przytarczyc.

Objawy – kiedy podejrzewać hiperfosfatemię?

Wielu pacjentów nie ma objawów, zwłaszcza gdy zaburzenie rozwija się stopniowo. Można zaobserwować objawy hipokalcemii, gdyż fosfor wiąże się we krwi z wapniem, co doprowadza do zmniejszenia stężenia wapnia. Mogą to być objawy: mrowienie, drętwienie, skurcze mięśni – szczególnie kończyn, osłabienie, zmęczenie, zaburzenia koncentracji. W dłuższej perspektywie może dojść do odkładania fosforanów w naczyniach i narządach, co sprzyja nadciśnieniu, chorobom serca, a także bolesnym zwapnieniom skóry i tkanek miękkich.

Zespół pielęgniarski odgrywa ważna rolę w rozpoznawaniu objawów hiperfosfatemii i w codziennej opiece nad pacjentem z tym zaburzeniem. W praktyce oznacza to konieczność zachowania czujności wobec wszelkich sygnałów zgłaszanych przez chorego, takich jak: bolesne skurcze mięśni czy narastające osłabienie. Tego rodzaju objawy, choć mogą wydawać się niespecyficzne, powinny budzić podejrzenie zaburzeń elektrolitowych, zwłaszcza w grupie pacjentów z chorobami nerek lub nowotworami. 

Warto, aby, umieć rozpoznać symptomy sugerujące niedobór wapnia, który często towarzyszy hiperfosfatemii, np. mrowienie wokół ust, drętwienie palców, uczucie niepokoju. Równie ważna jest ocena czynników ryzyka – informacje dotyczące przyjmowanych leków zawierających fosforany, niedawnej chemioterapii, ilości oddawanego moczu oraz nawyków żywieniowych pozwalają lepiej sytuację pacjenta. U pacjentów z ryzykiem wystąpienia hiperfosfatemii ważne jest regularne kontrolowanie stężenia fosforanów we krwi. 

Warto również zwracać pacjentom uwagę na fakt, że nie wolno na własną rękę długotrwale przyjmować witaminy D i leków zawierających fosfor, zwłaszcza w dawkach większych niż zalecane.


Źródła:

  1. Drabczyk R. Nadmiar fosforu (hiperfosfatemia): przyczyny, objawy i leczenie
  2. Medycyna Praktyczna 2022 https://www.mp.pl/pacjent/objawy/176031,hiperfosfatemia dostęp: 06.07.2025
  3. Franek E. Drabczyk R Kokot F. † Hiperfosfatemia. Medycyna Praktyczna 2024. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.19.1.7.2. Dostęp: 06.07.2025
  4. Kokot F. (red.) Choroby wewnętrzne. Tom II. Wydanie VIII. PZWL 2004. Str 1289-1290
  5. Interna Szczeklika 2022. Podręcznik chorób wewnętrznych. Red. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik. Medycyna Praktyczna. Wydanie 13. 2022, str 2628-2629.
Wróć do listy Przejdź dalej