Nadmierne owłosienie u kobiet

Nadmierne owłosienie u kobiet - informacje podstawowe

Rozmieszczenie i rodzaj włosów wskazują na stopień nadmiaru androgenów, a najlepszym sposobem rozpoznawania nadmiernego owłosienia jest użycie półilościowej skali Ferrimana- Gallweya. Opiera się ona na ocenie nasilenia nieprawidłowego owłosienia (w skali od 0 [brak owłosienia] do 4 [wyraźnie męskie owłosienie]) w 9 obszarach ciała najwrażliwszych na działanie androgenów (m.in. warga górna, broda, klatka piersiowa, brzuch, plecy, pośladki, wewnętrzne powierzchnie ud). Na rozpoznanie hirsutyzmu u kobiet rasy białej w wieku prokreacyjnym wskazuje wynik ≥ 8 pkt. Wyniki do 15 pkt oznaczają łagodny hirsutyzm, natomiast powyżej – ciężki hirsutyzm. Ograniczeniami tego systemu punktacji są jego subiektywny charakter i niemożność uwzględnienia lokalnych wysokich wyników lub wcześniejszych zabiegów kosmetycznych. 

Przyczyny hirsutyzmu

Do najczęstszych przyczyn hirsutyzmu zaliczamy: 

• zespół policystycznych jajników, 
• wrodzony przerost nadnerczy, 
• zespół Cushinga, 
• akromegalię, 
• niedoczynność tarczycy, 
• hiperprolaktynemię, 
• przyjmowane leki – w tym androgeny stosowane miejscowo przez partnera, egzogenne androgeny lub steroidy anaboliczne. 

Nie każde niepożądane owłosienie u kobiet jest patologiczne i wynika z nadmiaru androgenów. Uogólnione nadmierne owłosienie obejmujące nie tylko obszary androgenowrażliwe (np. bardziej nasilone na przedramionach i podudziach) i niespowodowane hiperandrogenemią może być dziedziczne, idiopatyczne lub wywołane stosowaniem niektórych leków (np. cyklosporyny lub fenytoiny, danazolu, diazoksydu, fenytoiny, D-penicylaminy i interferonu). Może też występować u kobiet z jadłowstrętem psychicznym, porfirią lub zapaleniem skórno-mięśniowym. U kobiet z łagodnym hirsutyzmem, bez zaburzeń miesiączkowania i z prawidłowym stężeniem testosteronu w surowicy poszerzenie diagnostyki jest wskazane jedynie wówczas, gdy występują objawy kliniczne sugerujące, że przyczyną nieprawidłowego owłosienia może być inna choroba. 

Epidemiologia hirsutyzmu

Hirsutyzm występuje u 5–15% kobiet i często wiąże się z obniżoną jakością życia oraz znacznym stresem psychicznym. Jako problem medyczny hirsutyzm występuje głównie u kobiet. Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest najczęstszą przyczyną hirsutyzmu i stanowi ponad 70% przypadków. Idiopatyczny hiperandrogenizm to ok. 15% przypadków hirsutyzmu. Charakteryzuje się prawidłowymi miesiączkami, prawidłowymi jajnikami w badaniu USG, podwyższonym poziomem androgenów i brakiem przyczyn wtórnych. Idiopatyczny hirsutyzm to diagnoza z wykluczenia, stanowi ok. 10% przypadków. Występuje u kobiet, które mają prawidłowe miesiączki, prawidłową morfologię jajników i prawidłowy poziom androgenów w surowicy. Ma podłoże genetyczne i często dotyczy kobiet pochodzenia wschodnioindyjskiego i śródziemnomorskiego. Guzy wydzielające androgeny są rzadką przyczyną hirsutyzmu, mogą mieć podłoże jajnikowe lub nadnerczowe i w ponad 50% przypadków są to guzy złośliwe. Wydaje się, że hirsutyzm rozwija się najczęściej u osób o ciemnej karnacji. 

Hirsutyzm może wystąpić u mężczyzn, ale jest trudny do rozpoznania. U dzieci hirsutyzm stanowi oznakę przedwczesnego dojrzewania. Wiadomo również, że hirsutyzm pojawia się u kobiet, które odstawiają doustne środki antykoncepcyjne i przybierają na wadze.

Objawy hirsutyzmu

Hirsutyzm rozpoznaje się, gdy u kobiety na obszarach androgenowrażliwych, takich jak: warga górna, klatka piersiowa, wewnętrzne powierzchnie ud, plecy i brzuch, występuje nadmierna liczba włosów dojrzałych układających się w męski typ owłosienia. Symptomami mogącymi się wiązać z hiperandrogenizmem i towarzyszyć objawom hirsutyzmu u kobiet są: 

• nieregularne miesiączki, 
• niepłodność, 
• hirsutyzm postępujący pomimo leczenia albo o nagłym początku lub gwałtownie postępujący,
• powiększenie łechtaczki lub inne objawy wirylizacji, 
• otyłość typu centralnego, 
• rogowacenie ciemne (sugerujące insulinooporność),
• mlekotok. 

Leczenie nadmiernego owłosienia u kobiet

U większości kobiet w wieku prokreacyjnym z rozpoznanym hirsutyzmem, który jest istotny dla pacjentki i nie daje się opanować samym postępowaniem kosmetycznym, sugeruje się rozpoczęcie leczenia farmakologicznego. U kobiet z otyłością, u których występuje hirsutyzm, w tym u kobiet z PCOS, zaleca się – niezależnie od innych metod leczenia – wprowadzenie prozdrowotnych zmian stylu życia sprzyjających redukcji masy ciała. W leczeniu hirsutyzmu u większości kobiet z istotnym nieprawidłowym owłosieniem, które nie starają się o ciążę, sugeruje się włączenie w pierwszej kolejności doustnych środków antykoncepcyjnych. U większości kobiet nie sugeruje się określonego środka w leczeniu początkowym, ponieważ wszystkie wydają się równie skuteczne w terapii hirsutyzmu. Można również rozważyć przyjmowanie antyandrogenów, do których zaliczamy spironolakton oraz finasteryd. Z powodu długiego cyklu wzrostu włosów potrzeba ok. 6 miesięcy, aby dostrzec efekty terapii hormonalnej, i ok. 9 miesięcy, aby osiągnąć maksymalny efekt. Jeśli kobiecie zależy na szybkim efekcie fotoepilacji, sugeruje się zastosowanie miejscowo podczas zabiegu kremu z eflornityną. Kobietom z hiperandrogenemią, które decydują się na terapię depilacyjną, proponuje się równoczesne wdrożenie leczenia farmakologicznego, aby zminimalizować wpływ androgenów na skórę i tym samym ograniczyć odrastanie włosów. 

Profilaktyka hirsutyzmu

Z uwagi na relatywnie częste przypadki jatrogennego (zwłaszcza polekowego) nadmiernego owłosienia należy zwrócić szczególną uwagę na przyjmowane leki, które mogą nasilić wytwarzanie i przemiany androgenów. W pozostałych przypadkach nie ma jednej skutecznej metody profilaktyki.

Piśmiennictwo

1. Hafsi W, Kaur J. Hirsutism. 2023 May 3. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan–. PMID: 29262139.
2. de Kroon RWPM, den Heijer M, Heijboer AC. Is idiopathic hirsutism idiopathic? Clin Chim Acta 2022; 531: 17–24. 
3. Martin KA, Anderson RR, Chang RJ i wsp. Evaluation and treatment of hirsutism in premenopausal women: an Endocrine Society clinical practice guideline. J Clin Endocrinol Metab 2018; 103: 1–25. 
4. Matheson E, Bain J. Hirsutism in Women. Am Fam Physician 2019; 100(3): 168–175.