Łojotokowe zapalenie skóry

Łojotokowe zapalenie skóry - Wprowadzenie

Łojotokowe zapalenie skóry to przewlekła i nawracająca choroba skóry objawiająca się okresowym występowaniem stanu zapalnego i złuszczania skóry, które dotyczy skóry twarzy, owłosionej skóry głowy oraz okolic fałdów skórnych. Szacuje się, że schorzenie dotyczy blisko 5–10% populacji, jednak brak jednoznacznych kryteriów diagnostycznych oraz zwlekanie z wizytą u lekarza nierzadko utrudniają dokładne oszacowanie rozpowszechnienia choroby. Z uwagi na fakt, że choroba zazwyczaj lokalizuje się na skórze twarzy i w innych widocznych miejscach, bardzo często stanowi ona nie tylko poważny problem estetyczny, ale też znacząco obniża jakość życia chorych. Schorzenie cechuje się nawrotami w okresie jesienno-zimowym oraz poprawą w okresie letnim – pod wpływem ekspozycji na promieniowanie słoneczne, które ma właściwości przeciwzapalne. Nawroty w okresie jesienno-zimowym związane są ponadto z częściej obserwowanym w tym czasie obniżeniem odporności. Dodatkowo zimą występują duże różnice temperatur, a powietrze w pomieszczeniach jest suche i ciepłe. Skóra narażona na takie warunki atmosferyczne traci wilgotność i zaczyna się łuszczyć.

Przyczyny łojotokowego zapalenia skóry

Przyczyn powstawania łojotokowego zapalenia skóry jest wiele, wśród nich wyróżnia się czynniki endogenne i egzogenne. Za bezpośrednią przyczynę choroby uważa się nieprawidłowe, przyspieszone rogowacenie komórek naskórka, które zostaje skrócone z 28 do 7–15 dni. Dochodzi do uszkodzenia bariery ochronnej naskórka, co ułatwia zasiedlenie skóry przez grzyb drożdżopodobny z rodzaju Malassezia oraz zwiększa podatność na jego drażniące metabolity, a właściwości prozapalne i immunogenne tego grzyba pełnią kluczową rolę w etiopatogenezie schorzenia. Drożdżaki Malassezia stanowią fizjologiczną florę skóry człowieka i lokalizują się głównie w miejscach występowania gruczołów łojowych – w prawidłowych warunkach stanowią one 46% całkowitej mikroflory skóry, a u osób z łojotokowym zapaleniem skóry wartość ta wzrasta do 74%. Z uwagi na fakt, że grzyb Malassezia stanowi fizjologiczną florę skóry, choroba cechuje się przebiegiem przewlekłym i nawracającym. Częstotliwość nawrotów jest indywidualna i uzależniona m.in. od mechanizmów immunologicznych, w tym odporności humoralnej i komórkowej. Wśród czynników sprzyjających rozwojowi choroby znajdują się m.in.: stres, płeć, predyspozycje genetyczne, zaburzenia hormonalne, zaburzenia immunologiczne, trądzik, zakażenie HIV/ AIDS, brak wypoczynku, zanieczyszczenie powietrza, nieodpowiednią dietę (nadmierne spożywanie cukru, tłuszczów nasyconych, skrobi), nadużywanie alkoholu.

Epidemiologia łojotokowego zapalenia skóry

Schorzenie częściej występuje u mężczyzn. Choroba dotyczy ok. 5–10% populacji ogólnej i aż 40–80% pacjentów zakażonych HIV. Łojotokowe zapalenie skóry dotyka osoby ze wszystkich grup wiekowych – od niemowląt po wiek podeszły, ale najczęściej stwierdza się je u nastolatków i młodych dorosłych, ze szczytem zachorowań powyżej 20. roku życia. Łojotokowe zapalenie skóry może także występować w grupie dzieci, zwykle pomiędzy 6. a 10. rokiem życia. Drugi szczyt zachorowalności przypada po 50. roku życia.

Objawy łojotokowego zapalenia skóry

W obrazie klinicznym łojotokowego zapalenia skóry stwierdza się obecność czerwonych plam, które pokryte są przez żółte lub białawe łuski. Zmiany lokalizują się najczęściej na czole, nosie i policzkach, za uszami oraz w okolicy międzypiersiowej i międzyłopatkowej. Ponadto często zmiany dotyczą skóry owłosionej głowy. Zmianom może towarzyszyć świąd.

Leczenie łojotokowego zapalenia skóry

Łojotokowe zapalenie skóry, z uwagi na przewlekły i nawrotowy charakter, jest chorobą wymagającą powtarzalnego leczenia i odpowiedniej profilaktyki. Głównym celem terapii są zmniejszenie widocznych objawów choroby oraz redukcja nasilenia świądu i rumienia. Większość chorych może z powodzeniem być leczona za pomocą leków stosowanych miejscowo, wykazujących działanie przeciwzapalne i przeciwgrzybicze. Często stosuje się leczenie skojarzone obejmujące leki doustne, maści, kremy oraz dermokosmetyki. Spośród stosowanych leków przeciwzapalnych wymienić należy glikokortykosteroidy oraz inhibitory kalcyneuryny. Z kolei spośród leków przeciwgrzybiczych: klotrimazol, izokonazol, ekonazol, mikonazol, cyklopiroksolaminę i terbinafinę. W leczeniu ogólnym wykorzystuje się tabletki zawierające flukonazol, itrakonazol lub retinoidy.

Profilaktyka łojotokowego zapalenia skóry

Pacjent powinien zostać poinformowany o rokowaniu i konieczności długoczasowego leczenia. W trakcie remisji pacjenci powinni zapobiegawczo stosować szampony z cyklopiroksolaminą lub ketokonazolem raz w tygodniu przez kilka miesięcy. Kremy z cyklopiroksolaminą sprawdzają się w przypadku zapobiegania nawrotom w obrębie skóry twarzy czy klatki piersiowej. Można także stosować małe dawki itrakonazolu lub terbinafiny. Najczęściej stosuje się preparaty o działaniu miejscowym w postaci kremów, żeli, maści, szamponów i lotionów. Pacjenci powinni ponadto zostać pouczeni przez lekarza o konieczności przestrzegania higieny i odpowiedniej pielęgnacji skóry skłonnej do łojotoku i podrażnień.

Piśmiennictwo

1. Brzezińska-Wcisło L i wsp. Łupież i łojotokowe zapalenie owłosionej skóry głowy – patogeneza, obraz kliniczny oraz aspekty terapeutyczne. Post Dermatol Alergol 2007; 24(2): 59–64.
2. Brzezińska-Wcisło L: Co nowego w etiopatogenezie i leczeniu łojotokowego zapalenia skóry. Post Dermatol Alergol 2005; 22(1): 10–13.
3. Braun-Falco O i wsp. Dermatologia. Tom 2. Czelej, Lublin 2004.
4. Kaszuba A, Adamski Z (red.). Poradnik lekarza praktyka. Dermatologia. Czelej, Lublin 2012.