Nowotwory skóry inne niż czerniak

Nowotwory skóry inne niż czerniak - informacje podstawowe

Nowotworami skóry innymi niż czerniak są głównie rak podstawnokomórkowy (ang. basal cell carcinoma, BCC) oraz rak kolczystokomórkowy (ang. squamous cell carcinoma, SCC), zwany również rakiem płaskonabłonkowym, które stanowią 98% raków skóry. Inne rzadkie raki skóry to:

• rak z komórek Merkla (neuroendokrynny rak skóry),
• rak wywodzący się z gruczołów łojowych,
• gruczolakorak apokrynowy,
• raki gruczołów potowych,
• raki wywodzące się z mieszka włosowego.

Nowotwory skóry inne niż czerniak stanowią ok. 1/3 raków występujących u ludzi. Są bardzo poważnym problemem, mimo że rzadko tworzą przerzuty i prowadzą do zgonu. Mają tendencję do naciekania i niszczenia sąsiednich tkanek, co może prowadzić do poważnych destrukcji i zmiany wyglądu. U osób poddanych leczeniu immunosupresyjnemu lub z genetyczną predyspozycją do zachorowania na nowotwory skóry raki te mogą mieć agresywny przebieg.

Przyczyny nowotworów skóry

Promieniowanie słoneczne ultrafioletowe (UV) jest głównym czynnikiem etiologicznym rozwoju nowotworów skóry. Zdecydowana większość przypadków wszystkich nowotworów skóry ma związek z ekspozycją na promieniowanie UV. Ekspozycja na promieniowanie UV indukuje karcynogenezę. Rak podstawnokomórkowy (BCC) i rak kolczystokomórkowy (SCC) wywodzą się ze zmutowanych keratynocytów naskórka. Skumulowana ekspozycja na promieniowanie UV w całym okresie życia jest bezpośrednio skorelowana z ryzykiem rozwoju BCC i SCC. Inne czynniki ryzyka związane z rozwojem nowotworów skóry obejmują wywiad rodzinny, ekspozycję na substancje chemiczne, korzystanie z solarium, zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), typ skóry według Fitzpatricka, obecność znamion melanocytowych i stan immunosupresji.

Epidemiologia nowotworów skóry

Raki skóry stanowią 75% wszystkich rozpoznawanych nowotworów złośliwych. Ryzyko zachorowania rośnie razem z wiekiem (najwięcej zachorowań notuje się w ósmej dekadzie życia). W 2011 roku w Polsce zarejestrowano 11 439 nowych zachorowań (5408 u mężczyzn i 6031 u kobiet), co odpowiada zachorowalności odpowiednio 7,5% i 8,3%. Najczęstszym rakiem skóry jest rak podstawnokomórkowy (BCC), stanowiący 80% raków skóry; rak kolczystokomórkowy (SCC) odpowiada za 15–20% zachorowań.

Objawy nowotworów skóry innych niż czerniak

Rak podstawnokomórkowy i raki kolczystokomórkowe występują powszechnie na częściach głowy i szyi, które w ciągu życia otrzymują największą dawkę promieniowania UV. W obrębie głowy i szyi zlokalizowanych jest 80% raków skóry, pozostałe 20% występuje na kończynach i tułowiu. Dokładne badanie skóry jest przydatne w identyfikacji przednowotworowych i złośliwych zmian skórnych. Przednowotworowe rogowacenie słoneczne często przedstawia się jako szorstkie, grudkowate zmiany skórne na podłożu rumieniowym.

Rak podstawnokomórkowy może się objawiać:

• jako guzek (postać guzkowa) – najczęściej zlokalizowany w okolicy skrzydełka nosa lub małżowiny usznej,
• jako niewielka niegojąca się ranka pokryta strupem (cykl tworzenia się strupa i odpadania powtarza się),
• w postaci powierzchownej – zmiana jest płaska lub płasko-wyniosła, łuszcząca się i zaczerwieniona.

Rak kolczystokomórkowy może być rogowaciejącą, łuszczącą się zmianą, często owrzodzoną i pokrytą strupem; może też przybierać postać guzka, owrzodzenia, grudki, płaskiego lub wyniosłego nacieku. Czasami ma tendencje do krwawienia.

Raki skóry często występują jednocześnie w wielu miejscach, zwłaszcza u osób po 70. roku życia ze znacznym stopniem fotouszkodzenia skóry.

Diagnostyka nowotworów skóry innych niż czerniak

Podstawę rozpoznania stanowi badanie histopatologiczne całej wyciętej zmiany lub – w przypadkach, gdy zmiany nie można wyciąć w całości – badanie histopatologiczne materiału pobranego podczas biopsji.

Ważne jest wykonanie badania dermatoskopowego w przypadkach nietypowych, wymagających wykluczenia zmian o odmiennej etiologii (diagnostyka różnicowa), przy ocenie zmian o niewielkim rozmiarze czy też różnicowaniu ognisk rogowacenia słonecznego z przedinwazyjnym rakiem kolczystokomórkowym.

Leczenie nowotworów skóry innych niż czerniak

Podstawą leczenia raków skóry jest usunięcie tkanek nowotworowych.

Wybór metody zależy m.in. od:

• liczby i wielkości zmian nowotworowych,
• typu histopatologicznego raka,
• ryzyka nawrotu (miejscowego i odległego) raka,
• efektu estetycznego.

Postępowanie chirurgiczne często jest najszybszą oraz najskuteczniejszą metodą prowadzącą do wyleczenia. W przypadku rozległych zmian nowotworowych leczenie może być wieloetapowe, niekiedy konieczne są przeszczepy skórne.

W niektórych przypadkach dopuszcza się zastosowanie alternatywnych metod leczenia – dla raków o niskim ryzku nawrotu.

Po zakończeniu leczenia z uwagi na częste nawroty i zwiększone ryzyko raka skóry zaleca się całoroczne stosowanie filtrów przeciwsłonecznych SPF 30–50+, samokontrolę skóry raz w miesiącu oraz badanie dermatologiczne i dermatoskopowe skóry całego ciała w zależności od rodzaju i stopnia zaawansowania nowotworu, jednak nie rzadziej niż co 6–12 miesięcy do końca życia.

Piśmiennictwo:

1. Gruber P, Zito PM. Skin Cancer. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441949/.
2. Rutkowski P i wsp. Skin carcinomas. Oncol Clin Pract 2018; 14(3): 129–147.
3. Wysocki W. Rak płaskonabłonkowy skóry. Online: https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/165361,rak-plaskonablonkowy-skory.
4. Wysocki W. Rak podstawnokomórkowy skóry. Online: https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/85200,rak-podstawnokomorkowy-skory.