Szacowany czas czytania: 5 minut
Dieta wątrobowa - jak komponować posiłki? Jakich produktów unikać?
Wątroba to niezwykle istotny narząd, odpowiadający za wiele przemian chemicznych w organizmie, między innymi za metabolizm składników odżywczych, które przyjmujemy wraz z pożywieniem. Częściowa utrata jego funkcji w przebiegu chorób ostrych i przewlekłych wymaga modyfikacji diety, co spowalnia dalszą progresję niewydolności wątroby i ułatwia jej regenerację. Najczęściej stosowana jest tak zwana dieta wątrobowa, a w nomenklaturze medycznej określana dietą lekkostrawną z ograniczeniem tłuszczów. Kiedy stosować dietę wątrobową?
Do najczęściej występujących chorób wątroby należą ostre i przewlekłe zapalenie wątroby, marskość wątroby, alkoholowe zapalenie wątroby, niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby oraz jej toksyczne uszkodzenie. Każda z tych jednostek chorobowych zaburza prawidłowe funkcjonowanie układu trawiennego i jej leczenie powinno opierać się między innymi na odpowiednim żywieniu. Schorzenia te wymagają indywidualnego podejścia i opracowania planu żywieniowego, gdyż zaburzone są różne szlaki metaboliczne, zależne również od fazy choroby. Rodzaj zaburzeń determinuje indywidualne potrzeby danego pacjenta.
Jaki jest cel diety wątrobowej?
Celem wprowadzenia diety wątrobowej jest przede wszystkim spowolnienie postępu choroby wątroby oraz zminimalizowanie występowania objawów u pacjenta. Do najczęściej zgłaszanych dolegliwości należą:
- brak apetytu,
- nudności,
- wzdęcia,
- zaburzenia trawienia, które utrudniają codzienne funkcjonowanie.
Zastosowanie restrykcji żywieniowych pomaga zapewnić zapotrzebowanie energetyczne, bez nasilania dolegliwości chorobowych.
Dieta wątrobowa - ogólne zasady
W przypadku diety wątrobowej istotne jest indywidualne podejście lekarza do pacjenta, uwarunkowane konkretnym schorzeniem, jego stopniem zaawansowania oraz nasileniem objawów chorobowych.
Możliwe jest sformułowanie ogólnych zasad, które stosowane są w większości schorzeń wątroby. Stosując dietę wątrobową należy:
- spożywać 5-6 małych posiłków w ciągu dnia, zamiast 3-4 dużych,
- wprowadzić do diety lekkostrawne produkty (wymienione poniżej), a wykluczyć ciężkostrawne, ostre, wzdymające,
- ograniczyć spożycie tłuszczów do 45-50g/dzień, stosować głównie tłuszcze roślinne, nienasycone, np. olej rzepakowy, słonecznikowy,
- spożywać posiłki gotowane, pieczone, przyrządzane na parze zamiast smażonych,
- zaprzestać spożywania alkoholu,
- spożywać posiłki spokojnie, bez pośpiechu.
Co wolno, a czego nie wolno jeść na diecie wątrobowej?
Dieta wątrobowa powinna opierać się przede wszystkim na produktach lekkostrawnych, łatwo przyswajalnych dla organizmu, które nie nasilają dolegliwości chorobowych. Niezalecane dla osób z chorobami wątroby są produkty ciężkostrawne, tłuste, smażone oraz takie, które wywołują dolegliwości. Przykładowe produkty, które można jeść, stosując dietę wątrobową oraz takie, których powinno się unikać, znajdują się w poniższej tabeli.
| Grupa produktów | Zalecane | Niezalecane |
| Produkty zbożowe | jasne pieczywo, pieczywo graham, ryż, makaron, płatki owsiane, kasza manna, kuskus, biszkopty | pieczywo razowe, oparte na cieście francuskim, kasza pęczak, kasza gryczana |
| Nabiał | chude mleko, twaróg, jogurty, maślanka, serki homogenizowane z małą zawartością tłuszczu | tłuste mleko, sery, śmietana |
| Jajka | 1 całe jajko/tydzień | jajecznica na boczku lub kiełbasie |
| Mięso, ryby | drób, chuda wołowina, cielęcina, wędliny drobiowe, ryby (zarówno chude, jak i tłuste) gotowane lub pieczone | tłuste mięso wołowe i wieprzowe, mięso z kaczki, smażone, w panierce, pasztety, boczek, kiełbasy, parówki, tłuste wędliny, salami, ryby smażone i wędzone |
| Tłuszcze | oleje roślinne - słonecznikowy, rzepakowy, sojowy, oliwa z oliwek, masło w małych ilościach | pochodzenia zwierzęcego - duże ilości masła, smalec, słonina |
| Ziemniaki | gotowane | smażone, szczególnie na głębokim tłuszczu np. frytki, chipsy |
| Warzywa | marchew, kalafior, buraki, dynia, szpinak, fasolka szparagowa, rośliny strączkowe (o ile są dobrze tolerowane!) pieczone, przecierane, gotowane, na surowo, pomidory (bez skórki), sałata | warzywa kapustne, szczypiorek, cebula, papryka, ogórki, rzodkiewki, nasiona roślin strączkowych, rośliny strączkowe, jeśli są źle tolerowane |
| Owoce | jabłka, maliny, porzeczki, morele, jagody, najlepiej pieczone, gotowane lub w formie przecieru | gruszki, śliwki, czereśnie, agrest, orzechy, owoce suszone |
| Zupy | warzywne, na wywarach roślinnych lub chudych mięsnych, z małą ilością jogurtu | tłuste rosoły, zupy na bazie strączków (fasolowa, grochowa), zaprawiane śmietaną |
| Przyprawy i sosy | koper, pietruszka, majeranek, kminek, bazylia, oregano, wanilia, cynamon | ciężkie sosy, majonez, musztarda, ostre przyprawy (chilli, pieprz, ostra papryka) |
| Desery | musy owocowe, galaretki, odtłuszczone budynie, miód | ciasta z kremem, pączki, lody, torty, czekolada, batony |
| Napoje | niegazowana woda, soki owocowe i warzywne, kompot, herbata | kawa, mocna, herbata, napoje gazowane (szczególnie słodzone), alkohol |
Dieta wątrobowa - przykładowy jadłospis
Na bazie produktów przedstawionych w tabeli powyżej można przygotować zróżnicowane i smaczne posiłki. Poniżej zaprezentowane są przykładowe przepisy, które sprawdzą się w diecie wątrobowej.
Śniadanie
2 kromki pieczywa graham, chudy twarożek rozrobiony z jogurtem, koperek, natka pietruszki, pomidor bez skórki, kawa zbożowa z odtłuszczonym mlekiem
II śniadanie
Zupa krem z dynii podana z łyżką jogurtu odtłuszczonego lub mleczkiem kokosowym
Obiad
Filet z indyka pieczony w piekarniku z warzywami korzeniowymi (marchew, pietruszka) i pomidorkami koktajlowymi, do tego puree z ziemniaków posypane koperkiem, kompot
lub
Dorsz pieczony w folii przyprawiony świeżymi ziołami, cytryną, solą, ryż jaśminowy, kalafior z wody, kompot
Podwieczorek
Domowa granola/płatki owsiane z jogurtem naturalnym odtłuszczonym, do tego jagody, maliny lub banan
Kolacja
Sałatka z kaszy kuskus, blanszowanego szpinaku, warzyw pieczonych (do wyboru z obiadu lub przygotowane na świeżo), pieczonej lub gotowanej piersi z kurczaka
Suplementy i zioła w diecie wątrobowej
W przebiegu chorób wątroby obserwowane są niedobory różnych witamin i minerałów, które należy uzupełniać.
W alkoholowym zapaleniu wątroby zalecane jest przyjmowanie witaminy A, witamin z grupy B, cynku oraz magnezu.
Pacjenci z marskością wątroby często potrzebują natomiast suplementacji witaminy z grupy B, witaminy C, cynku oraz selenu.
Przed włączeniem suplementacji należy skonsultować się z lekarzem, który po przeprowadzeniu badań określi ryzyko niedoboru witamin i minerałów i zaleci ich przyjmowanie w razie potrzeby. Niewskazany jest natomiast samodzielny dobór preparatów ze względu na ryzyko ich przedawkowania oraz ryzyko nasilenia dolegliwości chorobowych. Brak jest dowodów naukowych na temat korzyści ze stosowania ziół w chorobach wątroby.
Konsultacja merytoryczna: Mirosław Niedbała, specjalista medycyny rodzinnej
Referencje:
1. Szostak W.B., Cichocka A.: Modelowe diety lecznicze i diety specjalne. W: Zasady prawidłowego żywienia chorych w szpitalach. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2011: 105–134
2. Choroby wątroby i dróg żółciowych W: Jarosz M. (red.): Praktyczny podręcznik dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010: 249–269.
3. Hartleb M., Wunsch E., Milkiewicz P., Drzewoski J., Olszanecka-Glinianowicz M., Mach T., Gutkowski K., Raszeja- -Wyszomirska J., Jabłkowski M., Cichoż-Lach H., Stachowska E., Socha P., Okopień B., Krawczyk M., Kajor M., Drobnik J., Lewiński A., Wójcicki M., Januszewicz A., Strojek K.: Postępowanie z chorymi na niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby. Zalecenia Polskiej Grupy Ekspertów NAFLD 2019. Med. Prakt., 2019; 10: 47–74
4. Dziewiatowska J., Guzek M., Adrych K., Malgorzewicz S. „Przyczyny niedożywienia, ocena stanu odżywienia i zalecenia żywieniowe w marskości wątroby.” Forum Zaburzeń Metabolicznych 2016, 7, 1, 16-23.