Najczęstsze objawy chorobowe u dzieci – niepokój, senność, drażliwość

Wróć do listy Data:
mgr Magdalena Sawicka

Niepokój, senność i drażliwość to jedne z najczęstszych, ale zarazem najbardziej niespecyficznych objawów chorobowych u dzieci. Mogą występować pojedynczo lub w różnych konfiguracjach i często są dla rodziców pierwszym niepokojącym sygnałem, że z dzieckiem dzieje się coś niepokojącego. Objawy te mogą sygnalizować rozwój infekcji wirusowych i bakteryjnych, zaburzeń metabolicznych, neurologicznych, a także reakcji emocjonalnych czy psychologicznych. Ich nieswoisty charakter sprawia, że interpretacja bywa trudna i wymaga wiedzy oraz doświadczenia. Dla pielęgniarek i położnych wczesne uchwycenie zmian w zachowaniu dziecka umożliwia trafniejszą ocenę stanu klinicznego, szybsze wdrożenie odpowiedniego postępowania i skuteczne przekazanie pełnych informacji lekarzowi oraz edukację rodziców w zakresie obserwacji i reagowania na niepokojące symptomy.

Niepokój u dziecka

Niepokój u dziecka to subiektywnie i obiektywnie obserwowane zwiększone napięcie emocjonalne i ruchowe, które manifestuje się płaczem, nieadekwatnymi reakcjami na bodźce oraz trudnościami w wyciszeniu. Jest to naturalna reakcja organizmu na dyskomfort, ból lub sytuacje stresowe, ale może też być pierwszym objawem toczącej się choroby somatycznej lub zaburzeń psychicznych. Charakterystyczne objawy to:

  • nadmierna płaczliwość, trudności z uspokojeniem
  • zwiększona potrzeba kontaktu fizycznego
  • wzmożone napięcie mięśniowe, zaburzenia snu
  • nieadekwatne reakcje na bodźce zewnętrzne (np. światło, hałas)
  • brak zainteresowania otoczeniem przy równoczesnej wzmożonej reaktywności emocjonalnej.

Możliwe przyczyny niepokoju u dziecka:

  • infekcje ostre i przewlekłe, np. zapalenie ucha środkowego, ostre zapalenie gardła, zapalenie zatok, zapalenie płuc, zakażenia układu moczowego, nieżyt żołądkowo jelitowy
  • ból i inne przyczyny somatyczne, np. ząbkowanie, kolka niemowlęca, zaparcie, wzdęcia, urazy tkanek miękkich/kości, afty, zapalenie dziąseł
  • gorączka i odwodnienie, np. utrata płynów w gorączce, wymiotach, biegunce
  • choroby układu nerwowego, np. bóle głowy/migrena u starszych dzieci, zakażenia OUN, napady drgawkowe, następstwa urazów, wzrost ciśnienia śródczaszkowego – rzadziej
  • zaburzenia oddychania i krążenia, np. hipoksja w przebiegu zapalenia oskrzeli/astmy/krupu; wady serca z niedotlenieniem – rzadko
  • układ pokarmowy, np. alergia na białka mleka krowiego, inne nietolerancje pokarmowe, zaparcia, zakażenia pasożytnicze),
  • układ moczowy, np. ZUM, bolesne mikcje
  • dermatologia i alergologia, np. świąd w AZS, pokrzywka, ukąszenia, odparzenia pieluszkowe),
  • leki i substancje, np. działania niepożądane: leki przeciwkaszlowe, przeciwhistaminowe, ekspozycja na kofeinę/nikotynę – również przez mleko matki
  • zaburzenia snu i niewłaściwa higiena snu, np. niedostateczna liczba drzemek, nieregularny rytm dobowy, nadmiar bodźców wieczorem
  • czynniki środowiskowe i psychospołeczne, np. hałas, chłód/przegrzanie, brak poczucia bezpieczeństwa, zmiana opiekuna, lęk separacyjny, przeciążenie sensoryczne
  • trudności związane z karmieniem niemowląt, np. nieprawidłowa technika karmienia, problemy z przystawieniem

W przypadku obserwacji niepokoju u dziecka rola pielęgniarki i położnej wymaga wiedzy klinicznej i umiejętności komunikacyjnych. Duże znaczenie ma obserwacja zachowania dziecka oraz dokumentowanie natężenia niepokoju, jego czasu trwania, okoliczności i czynników wyzwalających. Dzięki temu możliwe jest odróżnienie objawów bólowych od niepokoju emocjonalnego i wskazanie potencjalnych źródeł problemu. Ważnym elementem jest również edukacja rodziców.

W praktyce pielęgniarskiej duże znaczenie mają niefarmakologiczne metody łagodzenia niepokoju, takie jak kołysanie, zmiana pozycji, kontakt skóra do skóry, masaż, przyciemnienie światła czy ograniczenie bodźców zewnętrznych. Ważna jest obserwacja zachowania dziecka w różnych sytuacjach – zarówno w spoczynku, jak i podczas karmienia czy zabawy. Jeżeli pojawiają się objawy alarmowe, takie jak drgawki, duszność, znaczna apatia czy utrata kontaktu z dzieckiem, konieczna jest natychmiastowe wezwanie pomocy lekarskiej. 

Senność u dziecka

Senność u dziecka oznacza nadmierną skłonność do spania lub trudności z utrzymaniem stanu czuwania w sytuacjach, w których zwykle powinno ono być aktywne i zainteresowane otoczeniem. Może przejawiać się ospałością, brakiem energii, trudnością w nawiązywaniu kontaktu i spowolnionymi reakcjami. O ile krótkotrwała senność bywa naturalnym następstwem intensywnej aktywności, choroby czy zmęczenia, o tyle utrzymująca się lub nasilająca senność jest objawem alarmowym i może świadczyć o poważnym zaburzeniu somatycznym lub neurologicznym.

Senność może być wywołana przez różnorodne czynniki:

  • infekcje przebiegające z gorączką lub odwodnieniem, kiedy organizm mobilizuje siły do walki z chorobą
  • zaburzenia metaboliczne, np. hipoglikemia czy nieprawidłowy poziom elektrolitów, które zaburzają funkcjonowanie układu nerwowego i mięśniowego. 
  • choroby układu nerwowego – w tym zapalenie opon mózgowo rdzeniowych, zapalenie mózgu czy skutki urazów głowy – które wymagają natychmiastowej interwencji medycznej
  • niepożądane działanie leków, szczególnie środków przeciwbólowych, przeciwhistaminowych czy uspokajających. 

W przypadku senności pielęgniarka lub położna powinna przede wszystkim potrafić odróżnić senność fizjologiczną, wynikającą z potrzeby odpoczynku, od objawu patologicznego, który może sygnalizować chorobę. Kluczowe jest wczesne wychwycenie sytuacji, w których dziecko śpi nadmiernie długo lub trudno je wybudzić, a jego zachowanie nie odpowiada wiekowi ani typowej reakcji organizmu. 

Istotna jest także ocena towarzyszących objawów alarmowych – takich jak sztywność karku, drgawki, uporczywe wymioty czy sinica – które mogą wskazywać na zagrożenie życia i wymagają natychmiastowej interwencji lekarskiej. 

Ważne jest także prowadzenie rozmowy z rodzicami, zbieranie dokładnego wywiadu dotyczącego czasu trwania senności, leków przyjmowanych przez dziecko oraz niedawnych urazów czy infekcji. 

Drażliwość u dziecka

Drażliwość u dziecka to stan nadmiernej pobudliwości emocjonalnej, w którym reakcje na codzienne bodźce są nieproporcjonalnie silne, a próg tolerancji na frustrację znacząco obniżony. Może objawiać się nagłymi wybuchami płaczu, gniewu czy niezadowolenia, trudnością w uspokojeniu i ograniczoną zdolnością do skupienia uwagi. Maluch staje się nadwrażliwy na bodźce zewnętrzne, a nawet niewielki hałas czy dotyk mogą prowadzić do eskalacji napięcia. Charakterystyczne są częste zmiany nastroju – od płaczu do gniewu – przy równoczesnym obniżeniu progu tolerancji na frustrację. W efekcie dziecko bywa trudne do uspokojenia, ma ograniczoną zdolność koncentracji i niechętnie angażuje się w aktywność, która wcześniej sprawiała mu radość. W odróżnieniu od typowych zmian nastroju związanych z rozwojem, drażliwość utrzymująca się przez dłuższy czas lub nasilająca się stanowi sygnał ostrzegawczy i może wskazywać na rozwój choroby somatycznej, neurologicznej lub problemów psychologicznych.

Drażliwość może mieć podłoże:

  • somatyczne – np. jako konsekwencja przewlekłych chorób zapalnych lub infekcji wirusowych i bakteryjnych, które powodują dyskomfort, ból i osłabienie organizmu. Może towarzyszyć też bólom somatycznym – takim jak ząbkowanie, bóle brzucha czy gardła – które w naturalny sposób obniżają nastrój dziecka i prowokują reakcje obronne. Niekiedy drażliwość jest wynikiem zmęczenia, braku snu i przewlekłego stresu środowiskowego, np. związanego ze zmianą otoczenia, problemami w rodzinie czy nadmiarem bodźców sensorycznych.
  • psychologiczne – np. lęk separacyjny, trudności adaptacyjne w przedszkolu czy szkole, a także pierwsze symptomy zaburzeń rozwoju emocjonalnego. 

W przypadku drażliwości u dziecka pielęgniarka lub położna ważne, aby nie tylko zauważyć sam objaw, ale także dokładnie ocenić jego nasilenie oraz wpływ na codzienne funkcjonowanie i rozwój dziecka. Ważnym zadaniem jest przeprowadzenie szczegółowego wywiadu z rodzicami, który pozwoli poznać tło emocjonalne i środowiskowe, w jakim funkcjonuje dziecko, oraz zidentyfikować potencjalne czynniki nasilające drażliwość. 

Istotnym elementem pracy jest również edukacja rodziców w zakresie praktycznych metod radzenia sobie z tym objawem, takich jak utrzymanie przewidywalnej rutyny dnia, zapewnienie spokojnego otoczenia, ograniczenie nadmiaru bodźców i stworzenie warunków sprzyjających wyciszeniu. 

Niepokój, senność i drażliwość to objawy nieswoiste, ale często pierwsze, które sygnalizują rozwój poważniejszej choroby u dziecka. Choć mogą mieć charakter przejściowy i wynikać z drobnych dolegliwości, ich utrzymywanie się lub nasilanie powinno zwracać szczególną uwagę.



Źródła: 

  1. Unicef Polska. Jak rozpoznać objawy stresu u dzieci i młodzieży. 2022. https://unicef.pl/co-robimy/aktualnosci/dla-rodzicow/jak-rozpoznac-objawy-stresu-u-dzieci-i-mlodziezy dostęp: 31.08.2025.
  2. NFZ. Poradnik Pacjenta: Jak pomóc dziecku w kryzysie psychicznym? https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/poradnik-pacjenta-jak-pomoc-dziecku-w-kryzysie-psychicznym,8482.html dostęp: 31.08.2025
  3. Miernik-Jesschke M. Zaburzenia depresyjne u dzieci i młodzieży. Medycyna Praktyczna 2018. https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/psychiatria/81302,zaburzenia-depresyjne-u-dzieci-i-mlodziezy dostęp: 31.08.2025
  4. Sikora J. Zaburzenia lękowe u dzieci. Psychologia w Praktyce 2017. https://psychologiawpraktyce.pl/artykul/zaburzenia-lekowe-u-dzieci dostęp: 31.08.2025
Wróć do listy Przejdź dalej