Hiperprolaktynemia

Przyczyny hiperprolaktynemii

Podstawą prawidłowej diagnostyki hiperprolaktynemii jest odnalezienie przyczyny podwyższonego poziomu hormonu we krwi. Zwiększona ilość prolaktyny nie musi wynikać z choroby. Fizjologiczne przyczyny wzrostu stężenia prolaktyny to:

• współżycie płciowe,
• drażnienie brodawek sutkowych, 
• uprawianie ćwiczeń fizycznych,
• spożycie obfitego posiłku - zwłaszcza bogatobiałkowego, 
• ciąża,
• stres.

Istotnym czynnikiem wpływającym na wydzielanie prolaktyny są leki, które mogą zwiększać jej poziom we krwi:

• przeciwdepresyjne,
• neuroleptyki,
• estrogeny, androgeny, progestageny,
• stosowane w chorobie wrzodowej - na przykład cymetydyna, 
• stosowane w nadciśnieniu tętniczym - rezerpina, werapamil, labetalol,
• opiaty,
• pobudzające perystaltykę i przeciwwymiotne - na przykład metoklopramid [1,2].

Jeśli wykluczono przyczyny fizjologiczne, należy znaleźć schorzenie, które powoduje zwiększony poziom prolaktyny. Najczęściej jest nim gruczolak przysadki mózgowej wydzielający prolaktynę (guz prolaktynowy) będący łagodnym guzem. Przyczyną hiperprolaktynemii mogą być również:

• guzy mózgu, 
• sarkoidoza, 
• gruźlica, 
• uszkodzenie przysadki w przebiegu operacji lub urazów, 
• naświetlanie głowy [1]. 

Inne przyczyny hiperprolaktynemii to na przykład:

• choroby endokrynologiczne, takie jak niedoczynność tarczycy, choroba Addisona, zespół policystycznych jajników,
• przewlekła niewydolność nerek,
• niewydolność wątroby,
• niewyrównana niedoczynność tarczycy [1,2].

Hiperprolaktynemia może być również idiopatyczna, czyli bez znanej przyczyny [1].

Objawy hiperprolaktynemii

Symptomy zależą od poziomu stężeń prolaktyny. Objawy występujące u obu płci to:

• obniżenie libido,
• niepłodność,
• mlekotok,
• bóle głowy i zaburzenia widzenia w przypadku dużych guzów przysadki,
• utrata gęstości mineralnej kości. 

U kobiet symptomy świadczące o hiperprolaktynemii to:

• zaburzenia miesiączkowania, 
• hipogonadyzm, 
• niepłodność, 
• nasilenie trądziku, 
• niezłośliwe zmiany gruczołów piersiowych, 
• bóle piersi [1,2].

Z kolei u mężczyzn podwyższone stężenie prolaktyny może się objawiać w postaci:

• zaburzeń wzwodu,
• ginekomastii, 
• zmniejszenia zarostu twarzy i owłosienia w okolicach narządów płciowych,
• zmniejszenia masy mięśniowej [2].

Rozpoznanie hiperprolaktynemii

Lekarz rozpoznaje hiperprolaktynemię na podstawie oznaczenia jej poziomu we krwi. Należy pamiętać, że nie ma jednej stałej normy poziomu prolaktyny we krwi - wartości górnej granicy normy różnią się w zależności od metody oznaczenia w laboratorium [1].

Kolejnym etapem diagnostyki podwyższonego poziomu prolaktyny jest wywiad obejmujący przede wszystkim pytania o przyjmowane leki i ewentualną ciążę. Jeśli istnieje podejrzenie, że przyjmowane leki mogą podwyższać poziom prolaktyny, lekarz może zalecić odstawienie ich i oznaczenie poziomu hormonu za kilka dni. Przydatne w procesie diagnostycznym mogą się również okazać badania oceniające funkcje tarczycy, nerek i wątroby.

Jeśli stwierdza się bardzo wysokie stężenie prolaktyny, a jednocześnie u danej osoby nie występują objawy hiperprolaktynemii, diagnostyka powinna obejmować oznaczenie makroprolaktyny, która jest kompleksem prolaktyny połączonej z przeciwciałami.

Lekarz może również zlecić wykonanie testu z metoklopramidem, który blokuje receptory dopaminowe, w celu wykluczenia tzw. hiperprolaktynemii czynnościowej, czyli okresowo podwyższonego stężenia prolaktyny w wyniku działania różnych bodźców, na przykład stresu.

Jeśli istnieje podejrzenie obecności guza wywołującego hiperprolaktynemię, konieczne mogą się okazać badania obrazowe - tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny z kontrastem [1,2].

Leczenie hiperprolaktynemii

Leczenie hiperprolaktynemii zależy od jej przyczyny, a także od stężenia prolaktyny we krwi i nasilenia objawów. Nieznaczna hiperprolaktynemia bez objawów nie wymaga leczenia. Jeśli podwyższony poziom prolaktyny jest wywołany niedoczynnością tarczycy, należy wyrównać stężenie hormonów tarczycy. 

Terapia farmakologiczna hiperprolaktynemii obejmuje:

• agonistów dopaminy - bromokryptynę, kabergolinę i chinagolid,
• preparaty estrogenowo-progestagenowe - w przypadkach długo trwającej hiperprolaktynemii, która prowadzi do zaburzeń narządów rozrodczych. 

W przypadku rozpoznania gruczolaka przysadki, początkowo stosuje się leczenie agonistami dopaminy. Jeśli terapia farmakologiczna jest nieskuteczna lub występują objawy, takie jak na przykład zaburzenia widzenia, stosuje się leczenie chirurgiczne polegające na usunięciu guza. Operacja jest zwykle przeprowadzana przez nos i zatokę klinową bez otwierania czaszki. 

Referencje:

1. https://podyplomie.pl/ginekologia/20669,hiperprolaktynemia (dostęp 30.08.2022)
2. Interna Szczeklika 2021 Medycyna Praktyczna