Gorączka u dziecka – jakie leki zastosować i kiedy zgłosić się do lekarza?

Czym jest gorączka?

Gorączka to odpowiedź obronna organizmu na czynniki zakaźne. Pojawia się, gdy jesteśmy atakowani przez takie drobnoustroje, jak wirusy, bakterie, grzyby i pierwotniaki. Innymi czynnikami, które mogą ją wywołać, są reakcje alergiczne, autoimmunologiczne oraz wszelkie schorzenia o podłożu zapalnym [1,2].

Jaką temperaturę powinno mieć dziecko?

W normalnych warunkach ciepłota ciała wynosi ok. 36,6°C. Jest to jednak wartość uśredniona, a każdy człowiek posiada własną, indywidualną fizjologiczną temperaturę ciała. Różni się ona także w zależności od miejsca ciała, w którym jest mierzona. Miejsca najczęściej wykorzystywane do pomiaru temperatury to:

• dół pachowy,
• jama ustna,
• odbyt,
• błona bębenkowa ucha,
• czoło i powierzchnia skroni.

Temperatura ciała podlega także wahaniom okołodobowym. W godzinach porannych jest najniższa, a w późnopopołudniowych - najwyższa. Zmienia się także z wiekiem – im jestesmy starsi, tym temperatura jest niższa. Warto poznać tendencje zmian temperatury dziecka, gdy jeszcze jest zdrowe [1].

Gdzie mierzyć temperaturę dziecku?

W zależności od posiadanego termometru możemy wykorzystywać różne miejsca pomiarowe. Termometry klasyczne – cieczowe, przypominające stare rtęciowe, są najprostsze w obsłudze. Można mierzyć nimi temperaturę “pod pachą”, w jamie ustnej i odbycie. Podobnie sprawdzą się klasyczne termometry elektroniczne, które są nieco wygodniejsze w obsłudze.

Termometry bezdotykowe i na podczerwień są szybsze w użyciu i mogą być tak samo dokładne, jak te klasyczne. Często można spotkać się z opinią że są one nieprecyzyjne, “źle mierzą”. Wynika to głównie z nieumiejętnej obsługi, bardzo istotnej w przypadku tego typu termometrów. Nie należy się ich jednak obawiać – wystarczy dokładnie zastosować się do zaleceń producenta urządzenia.

W zależności od wybranego miejsca, średnie temperatury mieszczą się w granicach:

• pod pachą: 34,7-37,3°C
• jama ustna: 35,5-37,5°C
• odbyt: 36,6-37,9°C
• błona bębenkowa ucha: 35,7-37,5°C
• czoło i powierzchnia skroni: prawidłowe zakresy mogą być różne, w zależności od urządzenia [1].

Gorączka u dziecka

O gorączce mówimy, gdy temperatura ciała przekracza granicę 38°C. Niższa temperatura w granicach 37-38°C to stan podgorączkowy, korzystny dla organizmu. Jeśli jest on dobrze tolerowany, nie powinien być zwalczany lekami. Ośrodek termoregulacji u dzieci często bywa niedojrzały, co jest powodem różnic odczuwania tego stanu między maluchami. Niektóre mając 38°C nie zważają na trwającą chorobę, radośnie się bawią, wykazują duży apetyt. Inne zaś już w stanie podgorączkowym są osłabione, apatyczne, nie chcą jeść, “przelewają się przez ręce”.

Celem leczenia przeciwgorączkowego nie powinno być zbicie temperatury ciała do wartości 36,6°C, tylko jej obniżenie i poprawa samopoczucia dziecka.

Należy pamiętać, że wysoka temperatura będąca wynikiem gorączki, nie powoduje uszkodzeń mózgu ani powikłań neurologicznych. Powtarzany mit niestety jest jedną z przyczyn “gorączkofobii” wśród rodziców, podających leki przeciwgorączkowe w zbyt dużych dawkach, zbyt często i w sytuacjach, w których ich użycie nie jest uzasadnione [1,2].

Jak leczyć gorączkę u dziecka?

Leki wdrażamy, gdy termometr wskaże więcej niż 38 stopni i/lub dziecko wyraźnie ma objawy wskazujące na gorączkę. Lekiem pierwszego wyboru jest paracetamol. Jest on z powodzeniem stosowany od lat zarówno u niemowląt, dzieci, jak i kobiet ciężarnych i karmiących. 

Dawkę paracetamolu powinno się dobierać na podstawie masy ciała dziecka. Tabelki umieszczone na opakowaniach z przeliczeniem na wiek bywają pomocne, ale lepiej wyliczyć dawkę samemu, z wykorzystaniem specjalnych kalkulatorów lub poprosić o pomoc lekarza lub farmaceutę. Jednorazowa dawka paracetamolu wynosi 10-15 mg/kg m.c., podawanych co 4 lub 6 godzin. Maksymalna dawka dobowa, jaką można podać, to 60 mg/kg m.c.

Od 3 miesiąca życia można stosować ibuprofen, który wykazuje dodatkowe działanie przeciwzapalne. Działa nieco szybciej i dłużej od paracetamolu, ale, niestety, nie sprawdzi się u każdego. Trzeba uważać na stan nawodnienia dziecka – odwodnienie i ibuprofen mogą spowodować niewydolność nerek. Ibuprofen jest także przeciwwskazany w ospie. Jednorazowa dawka ibuprofenu wynosi od 5-10 mg/kg m.c., i może być podawana co 6-8h. Maksymalna dawka dobowa to 30m/kg m.c. [1,2].

Wymienione leki występują w różnych postaciach:

• Tabletki – sprawdzą się u starszaka, który nie będzie miał problemu z ich przełykaniem, 
• Syropy i krople – dobry wybór dla każdego dziecka, maskują nieprzyjemny smak substancji,
• Czopki – bywają szczególnie pomocne, gdy dziecko wymiotuje lub śpi a trzeba podać kolejną dawkę.

Czy można łączyć paracetamol z ibuprofenem?

W sytuacji gdy ani jeden, ani drugi lek stosowany samodzielnie nie daje pożądanych efektów, można zastanowić się nad zastosowaniem ich razem. Możliwe są dwa schematy:

• podawanie naprzemienne – podajemy najniższe dobowe dawki, w odstępach co 8 godzin dla każdej z substancji. W praktyce wygląda to tak, że co 4 godziny podaje się raz ibuprofen, raz paracetamol,
• podanie jednoczesne – na rynku dostępny jest preparat na receptę zawierający zarówno ibuprofen, jak i paracetamol w formie syropu. O jego zastosowaniu decyduje lekarz.

W większości przypadków wystarczy jednak pojedynczy lek. Stosowanie paracetamolu z ibuprofenem często prowadzi do przekraczania dopuszczalnych dawek leków, co jest szkodliwe dla dziecka [1,2].

Objawy alarmowe – kiedy zgłosić się do lekarza z gorączką u dziecka?

Nie zawsze z gorączką można poradzić sobie samemu w domu. Szczególnie u małych dzieci może być ona objawem poważnych chorób. Do lekarza należy wybrać się w sytuacji, gdy:

• gorączka trwa ponad 3 dni,
• gorączce towarzyszy silny ból głowy, ucha, zaparcie, ból brzucha czy wymioty,
• dziecko jest odwodnione,
• ogólny stan ulega pogorszeniu mimo obniżenia gorączki,
• występują duszności i suchy kaszel,
• temperatura ciała przekracza 40°C ,
• gorączka jest wyższa niż 38°C w przypadku dzieci między 3. a 36. miesiącem życia,
• każdorazowo z gorączką u dziecka poniżej 3 miesiąca życia [3].

Referencje:

1. Avner J.R. (2009). Ostra Gorączka. Pediatria Po Dyplomie, 5, 35-46.
2. Sullivan, J., & Farrar, H. (2011). Fever and Antipyretic Use in Children. Pediatrics, 127(3), 580-587.
3. American Academy of Pediatrics. When to Call the Pediatrician: Fever. HealthyChildren.org. (2021). https://www.healthychildren.org/English/health-issues/conditions/fever/Pages/When-to-Call-the-Pediatrician.aspx (dostęp 29.12.2021)