Pieluszkowe zapalenie skóry

Informacje podstawowe o pieluszkowym zapaleniu skóry

Pieluszkowe zapalenie skóry jest stanem zapalnym skóry, dla którego charakterystyczne są zmiany o charakterze wyprysku – plamy rumieniowe, grudki, pęcherzyki, nadżerki, złuszczanie naskórka – zlokalizowane w miejscu przylegania pieluchy. Schorzenie ma wieloczynnikowy charakter i może przybierać różne postaci. W niektórych przypadkach największe znaczenie mają czynniki mechaniczne, w innych natomiast istotną rolę odgrywa alergia kontaktowa lub czynniki infekcyjne. Pieluszkowe zapalenie skóry jest jedną z najczęstszych zmian chorobowych skóry okresu noworodkowego i niemowlęcego. Może występować również u osób dorosłych, u których dochodzi do nietrzymania moczu oraz kału. 

Przyczyny pieluszkowego zapalenia skóry

Schorzenie jest zależne zarówno od czynników mechanicznych, jak i osobistych predyspozycji, stopnia higieny, a także materiałów używanych do produkcji pieluch. Najczęściej dochodzi do powstania otarć lub wyraźnie odgraniczonych czerwonych, łuszczących się obszarów skóry na przedniej części ud, mosznie, sromie, okolicy nadłonowej lub na pośladkach. Największe znaczenie mają: 

• kontakt z kałem i moczem;
• chemiczne środki drażniące;
• zwiększone pH skóry;
• przewodnienie skóry;
• czynniki dziedziczne. 

Przyczyną choroby jest kontakt skóry z czynnikami drażniącymi, które można podzielić na: 

• chemiczne (np. amoniak, ureaza);
• fizyczne (nadmierna wilgotność i temperatura);
• mechaniczne (np. tarcie pieluszki o skórę);
• niewłaściwa pielęgnacja skóry okolicy pieluszkowej (np. rzadkie zmiany pieluszek, stosowanie drażniących mydeł, detergentów i/lub nieodpowiednich preparatów miejscowych). 

Alergiczne zapalenie występuje znacznie rzadziej i wiąże się z reakcją alergiczną na substancje zapachowe, konserwujące i emulsyfikatory. 

Zakażenie w okolicy pieluszkowej najczęściej jest powikłaniem istniejącego wcześniej zapalenia alergicznego lub z podrażnienia. Zwykle dochodzi wówczas do nadkażeń bakteryjnych, rzadziej grzybiczych. U niemowląt i dzieci z opornymi na leczenie zmianami w okolicy pieluszkowej utrzymującymi się > 1. roku życia należy podejrzewać łuszczycę, zwłaszcza jeśli występuje ona u innych członków rodziny. W okolicy pieluszkowej mogą pojawiać się wykwity w przebiegu dziedzicznych i autoimmunizacyjnych chorób pęcherzowych, liszaja płaskiego, malformacji naczyniowych, histiocytozy z komórek Langerhansa oraz choroby Leśniowskiego i Crohna, stąd też utrzymujące się i nietypowe zmiany należy poddać diagnostyce różnicowej. 

Epidemiologia pieluszkowego zapalenie skóry

Pieluszkowe zapalenie skóry występuje zwykle u noworodków i niemowląt, z częstością od 7% do 50% populacji ogólnej, bez znaczących różnic pomiędzy różnymi grupami etnicznymi. Można je również zaobserwować u 5,6–50% osób starszych cierpiących na nietrzymanie moczu lub obłożnie chorych. Pieluszkowe zapalenie skóry może odpowiadać nawet za 25% konsultacji lekarskich z przyczyn dermatologicznych u dzieci w 1. roku życia. Od czasu wprowadzenia nowoczesnych, hipoalergenowych, bardzo chłonnych jednorazowych pieluszek częstość występowania i nasilenie choroby znacznie się zmniejszyły. Łagodne pieluszkowe zapalenie skóry często dotyczy dzieci, które jeszcze nie kontrolują czynności fizjologicznych, zwłaszcza w wieku 9.–12. miesięcy życia. Cięższe postacie zapalenia skóry z podrażnienia mogą się wiązać z doustną antybiotykoterapią, wirusowym nieżytem żołądkowo-jelitowym oraz innymi stanami, w których przebiegu pacjenci oddają większą objętość stolca lub pH ich skóry jest większe (np. mukowiscydoza albo inne choroby związane z zespołem złego wchłaniania/niedożywieniem lub zapaleniem wątroby). 

Objawy pieluszkowego zapalenia skóry

Objawy pieluszkowego zapalenia skóry są zazwyczaj dość charakterystyczne. Pierwszym jest rumień i powierzchowne złuszczanie naskórka w miejscu przykrytym przez pieluszkę, tj. w okolicy narządów płciowych, pośladków, pachwin, podbrzusza i okolicy krzyżowej. Czasami pojawiają się obszary ubytku skóry (nadżerki). Zmiany mogą mieć również wyniosły charakter i przybierać postać grudek na podłożu rumieniowym, a także tworzyć wyniosłe blaszki lub przybierać formę pęcherzykową. W przypadku przewlekłego zapalenia można obserwować guzki ziarniniakowe, a także poszerzanie się obszarów zajętych chorobowo poza zasięg pieluchy – dotyczy to zwłaszcza długotrwałych, zaniedbanych przypadków. W razie pojawiania się wtórnych zakażeń może dochodzić do obrzęku, nadmiernego ocieplenia skóry z jej tkliwością, czasem z towarzyszącym wysiękiem. Często wraz z zapaleniem współwystępuje nasilony świąd. 

Leczenie pieluszkowego zapalenia skóry

W leczeniu istotne jest ustalenie czynnika wywołującego. W każdym przypadku zaleca się wzmożoną higienę oraz kontrolę czystości i częste zmienianie pieluch. Niezbędne jest delikatne przemywanie skóry ciepłą wodą, wacikami lub nawilżanymi chusteczkami dla niemowląt w celu usunięcia czynników drażniących. Nie zaleca się nadmiernego mycia ani stosowania potencjalnie dodatkowo drażniących mydeł i płynów. Ważne jest także po każdej zmianie pieluszki i oczyszczeniu skóry nakładanie grubej warstwy emolientu (w postaci maści) w celu ochrony skóry. Należy umożliwić dziecku jak najczęstsze przebywanie bez pieluszki, aby zapewnić prawidłową wentylację zmienionej zapalnie okolicy skóry oraz ułatwić regenerację uszkodzonego naskórka. W razie utrzymywania się objawów lub ich nasilenia należy zastosować działające przeciwzapalnie, osuszająco i osłaniająco pasty lub papki zawierające cynk i talk lub recepturową tzw. białą papkę. W przypadkach alergicznego zapalenia w leczeniu pomocne bywają emolienty, a także kilkutygodniowa terapia miejscowymi glikokortykosteroidami w stopniowo zmniejszanych dawkach. Należy unikać glikokortykosteroidów o dużej sile działania, ponieważ mogą powodować zaniki skóry, rozstępy, odbarwienia, przebarwienia skóry i wpływać na zwiększoną skłonność do wtórnych zakażeń. W przypadku nadkażeń należy zastosować odpowiednie miejscowe preparaty przeciwdrożdżakowe (np. klotrymazol, ekonazol lub mikonazol), przeciwbakteryjne (np. mupirocyna lub kwas fusydowy) albo preparaty łączone o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym. W przewlekających się mimo leczenia przypadkach zawsze wskazana jest konsultacja dermatologa. 

Profilaktyka

W celu zapobiegania pieluszkowemu zapaleniu skóry u noworodków i niemowląt należy często zmieniać pieluszki (co 3–4 godz.), najlepiej jednorazowe, i maksymalnie ograniczyć używanie chusteczek pielęgnacyjnych. Ważne jest nakładanie kremów barierowych ograniczających kontakt skóry z wilgocią i wydalinami. Nie należy zbyt często stosować zasypek i pudrów, zwłaszcza jednocześnie z oliwką. Nie zaleca się także profilaktycznego smarowania skóry preparatami na bazie cynku. 

Piśmiennictwo

1. Blume-Peytavi U, Kanti V. Prevention and treatment of diaper dermatitis. Pediatr Dermatol 2018; 35 Suppl 1: s19–s23. 
2. Czarnecka-Operacz M. Pieluszkowe zapalenie skóry – aktualne wytyczne dotyczące postępowania i prawidłowej pielęgnacji. Dermatol Dypl 2019; 10(6): 33–40. 
3. Dall’Oglio F, Musumeci ML, Puglisi DF, Micali G. A novel treatment of diaper dermatitis in children and adults. J Cosmet Dermatol 2021; 20 Suppl 1(Suppl 1): 1–4. 
4. Fölster-Holst R, Buchner M, Proksch E. Windeldermatitis [Diaper dermatitis]. Hautarzt 2011; 62(9): 699–708.
5. Helms LE, Burrows HL. Diaper Dermatitis. Pediatr Rev 2021; 42(1): 48–50.