Uszkodzenie błony bębenkowej

Informacje podstawowe o uszkodzeniu błony bębenkowej

Błona bębenkowa (łac. membrana tympani) oddziela anatomicznie ucho środkowe od ucha zewnętrznego i pozwala na zamianę fali dźwiękowej na drgania mechaniczne przekazywane dalej do struktur ucha środkowego i wewnętrznego. Prawidłowo wyglądająca błona bębenkowa to perłowoszara, lekko połyskująca i nieco przezroczysta struktura błoniasta położona na końcu przewodu słuchowego. Składa się ona z 2 części: napiętej, która stanowi większą część błony bębenkowej i przymocowana jest do części bębenkowej kości skroniowej, oraz wiotkiej – to mniejsza, górna część błony bębenkowej. U płodu błona bębenkowa jest położona prawie poziomo, a po urodzeniu przyjmuje położenie skośne. Uszkodzenia błony bębenkowej w postaci perforacji znajdującej się na jej brzegu (perforacja brzeżna) są groźniejsze od perforacji w częściach środkowych, gdyż istnieje możliwość wrastania do jamy bębenkowej naskórka, co może spowodować perlakowe zapalenie ucha. W każdym przypadku perforacja błony bębenkowej stanowi wrota szerzenia się zakażeń do ucha środkowego. Stwarza to poważne ryzyko utraty słuchu. 

Przyczyny uszkodzenia błony bębenkowej

Perforacja błony bębenkowej jest jedną z najczęstszych przyczyn przewodzeniowego ubytku słuchu. Najważniejszy czynnik określający ubytek słuchu to wielkość perforacji. Główną przyczyną jest wtórna infekcja ucha wynikająca z infekcji górnych dróg oddechowych i złej higieny. Uszkodzenie błony bębenkowej może wystąpić również w wyniku urazów powstałych na skutek manipulacji higienicznych w uszach, sondowania, podawania preparatów leczniczych. Inne przyczyny to infekcja, uraz lub szybkie zmiany ciśnienia prowadzące do nagłego bólu ucha, wycieku z ucha, szumu w uszach i zawrotów głowy. Perforacje mają wiele przyczyn, takich jak powikłania infekcji (ostre zapalenie ucha środkowego lub zapalenie ucha zewnętrznego wtórne do zakażenia Aspergillus), uraz ciśnieniowy spowodowany eksplozją, nurkowaniem lub podróżą samolotem, nagłe podciśnienie, uraz głowy, uraz spowodowany hałasem, wkładanie przedmiotów do ucha lub jatrogenne w wyniku próby usunięcia ciała obcego lub woskowiny. Większość perforacji ustępuje samoistnie, bez powikłań; jednakże niektóre mogą stać się przewlekłe i prowadzić do powikłań, takich jak: utrata słuchu, przewlekłe zapalenie ucha środkowego, perlak i zapalenie wyrostka sutkowatego. Perforacja błony bębenkowej wywołuje z reguły przewodzeniowy ubytek słuchu, ale perforacja błony bębenkowej na skutek urazów głowy, urazów wybuchowych może powodować dodatkowe uszkodzenie ucha wewnętrznego prowadzące do zaburzeń neuronalnych słuchu. Do pęknięcia błony bębenkowej może dojść w każdym wieku, chociaż dotyczy to głównie młodszej populacji i jest związane z ostrym zapaleniem ucha środkowego. Wraz ze wzrostem wieku pacjenta uraz staje się bardziej prawdopodobną przyczyną uszkodzenia.

Epidemiologia uszkodzenia błony bębenkowej

Według badań amerykańskich perforacje błony bębenkowej występują z częstością 2,1%, co odpowiada 5,8 mln Amerykanów. W ciągu życia perforacja występuje najczęściej u osób starszych – 6,1% (3 mln Amerykanów); dla porównania w grupie nastolatków częstość występowania perforacji wynosi 0,6%. Częstość występowania u mężczyzn i kobiet jest podobna. Perforacja błony bębenkowej jest jedną z głównych przyczyn przewodzeniowego ubytku słuchu. Według World Health Organization (WHO) audiogram tonów czystych do 25 dB uważa się za normalny, ubytek słuchu w zakresie 26–40 dB – za łagodny, 41–60 dB – za umiarkowany, 61–80 dB – za poważny, a > 80 dB to głęboki ubytek słuchu. Zwykle perforacje są spowodowane urazem lub ostrym zapaleniem ucha środkowego. Istnieją również czynniki ryzyka urazów, takie jak: wcześniejsze operacje ucha, ciężkie zapalenie ucha zewnętrznego oraz wcześniejsze lub obecne zapalenie ucha środkowego.

Objawy uszkodzenia błony bębenkowej

Objawy perforacji błony bębenkowej są takie same niezależnie od przyczyny pęknięcia. Często ból ma nagły początek, po czym następuje ulga, z towarzyszącym wyciekiem z przewodu słuchowego. Mogą również pojawić się szumy uszne i objawy zawrotów głowy. Najczęstszym objawem jest wyciek z ucha (81,5%), następnie ból ucha (72,8%) i szum w uszach (55,7%). Jeśli nie towarzyszy temu uszkodzenie ucha wewnętrznego, zawroty głowy i szumy uszne są zwykle przemijające. Wykonuje się otoskopię w celu ogólnej oceny i słuchu. Konieczne jest również dokładne badanie neurologiczne, aby wykluczyć neurologiczne przyczyny szumu w uszach, utraty słuchu i zawrotów głowy.

Perforacja wiąże się z korzystnym rokowaniem przy niewielkim ryzyku powikłań. Perforacje goją się zwykle samoistnie, bez interwencji. 

Leczenie uszkodzeń błony bębenkowej

Leczenie ma przede wszystkim charakter wspomagający, ponieważ perforacje błony bębenkowej goją się z reguły samoistnie. Ucho powinno być suche, ponieważ zamoczone ucho może predysponować do infekcji. Rutynowe leczenie antybiotykami jest często niepotrzebne. Jeśli występuje ubytek słuchu, należy jak najwcześniej udać się na konsultację otolaryngologiczną i audiologiczną. U pacjentów, u których wystąpiła perforacja, może rozwinąć się przewlekłe zapalenie ucha środkowego, a infekcja może wniknąć do kosteczek słuchowych ucha wewnętrznego i doprowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia słuchu. W niektórych przypadkach uszkodzeń konieczne jest chirurgiczne zamykanie ubytków w błonie bębenkowej. 

Profilaktyka uszkodzenia błony bębenkowej

Ponieważ pęknięcie błony bębenkowej jest na ogół niezamierzone, działania zapobiegawcze są ograniczone. Należy unikać używania wacików do czyszczenia ucha (może to spowodować bezpośredni uraz i perforację) oraz sytuacji mogących doprowadzić do uszkodzenia ucha. Istotne jest także wczesne leczenie stanów zapalnych, aby zapobiec powikłaniom.

Piśmiennictwo

1. Carniol ET, Bresler A, Shaigany K i wsp. Traumatic Tympanic Membrane Perforations Diagnosed in Emergency Departments. JAMA Otolaryngol Head Neck Surg 2018; 144(2): 136–139. 
2. Kim AS, Betz JF, Reed NS i wsp. Prevalence of Tympanic Membrane Perforations Among Adolescents, Adults, and Older Adults in the United States. Otolaryngol Head Neck Surg 2022; 167(2): 356–358. 
3. Marchisio P, Esposito S, Picca M i wsp. Prospective evaluation of the aetiology of acute otitis media with spontaneous tympanic membrane perforation. Clin Microbiol Infect 2017; 23(7): 486.e1–486.e6. 
4. Szczeklik A, Gajewski P. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2022. 
5. Van Hoecke H, Calus L, Dhooge I. Middle ear damages. B-ENT 2016; Suppl 26(1): 173–183.