Ostre zapalenie trzustki

Ostre zapalenie trzustki - informacje podstawowe, epidemiologia

Ostre zapalenie trzustki (OZT) jest stanem zapalnym, który objawia się ostrym bólem brzucha i wzrostem aktywności enzymów trzustkowych w surowicy. Częstość występowania OZT wynosi około 80 przypadków/100 000 mieszkańców rocznie i wykazuje tendencję wzrostową. 

Przebieg OZT bywa bardzo różny – od łagodnego do ciężkiego, powikłanego ogólnoustrojową odpowiedzią zapalną i dysfunkcją wielu narządów, co może prowadzić do śmierci. Całkowity wskaźnik śmiertelności w OZT wynosi około 10%, ale u pacjentów z ciężką postacią choroby może sięgać 30%.

Najczęstszymi przyczynami OZT są kamica żółciowa i nadużywanie alkoholu. Kolejną możliwą przyczyną jest hipertrójglicerydemia, zwłaszcza powyżej 1000 mg/dl. Inne przyczyny to zażywanie narkotyków, urazy i tło dziedziczne. 

Badania genetyczne (mutacje genów PRSS1, CFTR, SPINK1) można – po wyeliminowaniu podstawowych przyczyn choroby – rozważyć u młodych pacjentów z wywiadem rodzinnym nawracającego OZT o nieznanej przyczynie. Przy różnicowaniu przyczyn OZT u chorych w wieku powyżej 40 lat należy wykluczyć także raka trzustki.

Objawy ostrego zapalenia trzustki

Rozpoznanie OZT opiera się na obecności 2 z 3 następujących kryteriów:

• ból brzucha, zwykle w nadbrzuszu – może promieniować do okolicy lędźwiowej, towarzyszą mu zazwyczaj wzdęcia, nudności i wymioty
• ponad 3-krotny wzrost aktywności enzymów: amylazy i lipazy w surowicy (niewielkie przekroczenie normy nie stanowi podstawy do rozpoznania OZT)
• charakterystyczne nieprawidłowości w badaniach obrazowych.

Aktywność wymienionych enzymów ani natężenie bólu nie korelują z ciężkością przebiegu OZT.

W przypadkach niejednoznacznych diagnostycznie zaleca się wykonanie tomografii komputerowej (CT) lub rezonansu magnetycznego (MRI) brzucha. Badanie ultrasonograficzne (USG) na ogół nie ma dużej wartości diagnostycznej, ale powinno zostać przeprowadzone w ramach diagnostyki różnicowej.

Badania laboratoryjne są pomocne w ocenie stanu pacjenta. Mogą wskazywać na aktywny proces zapalny (np. białko C-reaktywne – CRP, prokalcytonina) oraz na powikłania ze strony innych narządów (eGFR, kreatynina, hematokryt).

Leczenie ostrego zapalenia trzustki

U pacjentów z ciężką postacią OZT konieczne są monitorowanie funkcji życiowych oraz wspomaganie pracy układu sercowo-naczyniowego, płuc, nerek i wątroby. Czasami niezbędna jest hospitalizacja w oddziale intensywnej terapii. Podwyższony poziom hematokrytu, podwyższone stężenie kreatyniny, współistniejące choroby układu krążenia lub układu oddechowego, otyłość oraz wiek powyżej 60 lat to czynniki niekorzystne rokowniczo.

Podstawowe postępowanie terapeutyczne w początkowej fazie OZT obejmuje intensywne dożylne nawodnienie i leczenie bólu.

W razie konieczności lekarz przeprowadza zabieg endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej (ERCP), zwłaszcza przy współistniejącym ostrym zapaleniu dróg żółciowych.

W przypadku łagodnego OZT karmienie doustne powinno się rozpocząć zaraz po ustąpieniu ostrych objawów, takich jak ból brzucha, nudności i wymioty. Gdy lekarz przewiduje ciężki przebieg choroby, zaleca wczesne żywienie dojelitowe (przez zgłębnik).

Miejscowe powikłania procesu zapalnego w obrębie trzustki obejmują nagromadzenie płynu okołotrzustkowego, pseudotorbiele trzustki, ostrą martwicę. Jeśli nie dają żadnych objawów, nie wymagają interwencji endoskopowej ani chirurgicznej. W razie objawowych powikłań miejscowych preferowane są zabiegi minimalnie inwazyjne (endoskopowe lub laparoskopowe).

Po każdym epizodzie OZT należy rozważyć konieczność dodatkowej terapii (suplementacja enzymów trzustkowych i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, leczenie cukrzycy). 

Profilaktyka ostrego zapalenia trzustki

W żółciowym OZT cholecystektomię (usunięcie pęcherzyka żółciowego) powinno się zawsze wykonywać jak najszybciej po ustąpieniu objawów łagodnej formy OZT, najlepiej podczas tej samej hospitalizacji. W ciężkiej postaci choroby operację zwykle odracza się do czasu regresji zbiorników płynowych w jamie brzusznej.

W przypadku alkoholowego tła OZT ważne jest wyeliminowanie przyczyny choroby – całkowita abstynencja alkoholowa.

W ciągu kilku miesięcy po przebyciu OZT należy wykonać kontrolne badanie USG jamy brzusznej, by wykryć ewentualne torbiele trzustki czy inne powikłania. Badania obrazowe (USG, tomografia komputerowa itp.) pomogą wykazać obecność przewlekłego zapalenia trzustki.

Należy stosować się do ogólnych zasad zdrowego żywienia, czyli spożywać 5 posiłków dziennie, ale o małej objętości. Posiłki powinny być lekkostrawne, gotowane w wodzie lub na parze albo pieczone w folii aluminiowej bez dodatku tłuszczu. Nie wolno smażyć ani dusić potraw z dodatkiem tłuszczu. Przy przygotowywaniu sosów i zup trzeba unikać zasmażek, wywarów mięsnych, ostrych przypraw i dużej ilości soli. 

Piśmiennictwo:

1. Dąbrowski A (ed.). Wielka Interna. Gastroenterologia, I–II. Medical Tribune Polska, Warszawa 2019. 
2. Rosołowski M, Lipiński M, Dobosz M i wsp. Management of acute pancreatitis (AP) – Polish Pancreatic Club recommendations. Gastroenterol Rev 2016; 11(2): 65–72.