Szacowany czas czytania: 5 minut
Borderline
Co to jest borderline?
Osobowość typu borderline jest jednym z typów zaburzeń osobowości objawiającym się w postaci nieprawidłowych wzorców zachowań i odczuwania emocji, co w znaczący sposób obniża jakość życia pacjenta, utrudnia codzienne funkcjonowanie i wiąże się z wysokim ryzykiem samobójstwa. Szacuje się, że zaburzenie to występuje u około 2% populacji; większość osób z tego typu zaburzeniem przeżyła w dzieciństwie traumę. Skutecznym postępowaniem u pacjentów z osobowością typu borderline jest psychoterapia, w niektórych przypadkach lekarz psychiatra może włączyć leczenie farmakologiczne. Do znanych osób z zaburzeniami osobowości typu borderline należą komik Pete Davidson czy pisarka Emma Forrest.
Rozpoznanie zaburzeń osobowości typu borderline
Zaburzenia osobowości typu borderline mogą zostać rozpoznane dzięki kryteriom określonym w klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-IV. O rozpoznaniu tego typu zaburzeń mówimy wtedy, gdy przez dłuższy czas utrzymuje się co najmniej 5 z poniższych kryteriów:
- gorączkowe wysiłki w celu uniknięcia rzeczywistego lub wyimaginowanego odrzucenia,
- niestabilne i intensywne związki interpersonalne, charakteryzujące się wahaniami pomiędzy ekstremami idealizacji i dewaluacji,
- zaburzenia tożsamości: wyraźnie i uporczywie niestabilny obraz samego siebie lub poczucia własnego ja (sense of self),
- impulsywność w co najmniej 2 sferach, które są potencjalnie autodestrukcyjne (na przykład wydawanie pieniędzy, seks, nadużywanie substancji, lekkomyślne prowadzenie pojazdów, kompulsywne jedzenie),
- nawracające zachowania, gesty lub groźby samobójcze albo działania o charakterze samookaleczającym,
- niestabilność emocjonalna spowodowana wyraźnymi wahaniami nastroju, na przykład poważnym epizodycznym głębokim obniżeniem nastroju (dysphoria), drażliwością lub lękiem trwającymi zazwyczaj kilka godzin, rzadko dłużej niż kilka dni,
- chroniczne uczucie pustki,
- niestosowny intensywny gniew lub trudności z kontrolowaniem gniewu (na przykład częste okazywanie humorów, stały gniew, powtarzające się bójki),
- przelotne, związane ze stresem myśli paranoiczne lub poważne symptomy rozpadu osobowości.
Zaburzenia osobowości typu borderline – przyczyny
Przyczyny rozwoju zaburzeń osobowości typu borderline pozostają nieznane. Większość pacjentów w okresie dzieciństwa lub wczesnej młodości doświadczyła traumatycznych wydarzeń, takich jak przemoc fizyczna lub wykorzystanie seksualne. Zgodnie z aktualnym konsensusem naukowym tego rodzaju przeżycia w połączeniu z czynnikami genetycznymi związanymi z receptorami dla neuroprzekaźników oraz zaburzonym rozwojem struktur w obrębie mózgowia mogą skutkować rozwojem zaburzeń typu borderline. Hipotezę tę potwierdza część badań z użyciem funkcjonalnego rezonansu magnetycznego.
Epidemiologia
Szacuje się, że osobowość typu borderline dotyka około 2% społeczeństwa, w różnym stopniu mężczyzn oraz kobiety. W przeszłości przyjmowano, że zaburzenie to występuje głównie u kobiet, aczkolwiek obecny konsensus naukowy zakłada niedodiagnozowanie części mężczyzn i nieco odmienny obraz kliniczny w ich przypadku. Borderline to najczęstsze z zaburzeń osobowości, zmaga się z nim około 10% wszystkich pacjentów leczących się psychiatrycznie. Często współwystępuje z depresją, chorobą afektywną dwubiegunową oraz zaburzeniami lękowymi.
Objawy zaburzeń osobowości typu borderline
Objawy u pacjentów z zaburzeniami osobowości typu borderline są bardzo zróżnicowane. Dotyczą one przede wszystkim nieprawidłowego wzorca zachowań i odczuwania emocji, zarówno w życiu codziennym, jak i zawodowym oraz uczuciowym. Występują:
- poczucie niestabilności emocjonalnej,
- częste wahania nastroju,
- odczuwane emocje są często nieproporcjonalne do wywołującego je bodźca,
- lęk przed odrzuceniem,
- lęk przed utratą niezależności,
- wchodzenie w niestabilne związki uczuciowe charakteryzujące się idealizacją partnera lub jego dewaluacją.
W przypadku relacji występują problemy z jej nadmierną intensywnością, takie jak nadmierne okazywanie zazdrości czy też natarczywe poszukiwanie kontaktu przez rozmowy telefoniczne czy komunikatory internetowe.
Jednym z częstszych objawów u osób z zaburzeniami osobowości typu borderline są zachowania autodestrukcyjne, takie jak:
- samookaleczanie,
- głodzenie się,
- przejadanie się.
Zachowania autodestrukcyjne powiązane są z brakiem poczucia umiaru u pacjentów i objawiają się także jako zachowania potencjalnie niebezpieczne, takie jak:
- brak pohamowania w wydawaniu pieniędzy,
- skłonność do ryzykownej jazdy,
- zażywanie substancji psychoaktywnych,
- ryzykowne kontakty seksualne.
Pacjenci z zaburzeniami osobowości typu borderline często podejmują próby samobójcze. Szacuje się, że ryzyko śmierci z tego powodu wynosi od 8% do 10%, wskaźnik ten jest 50-krotnie wyższy niż w populacji ogólnej. Kolejne 5% pacjentów umrze z powodu ryzykownych zachowań, jak nieprzepisowa jazda samochodem. Ryzyko to jest szczególnie wysokie u pacjentów niepodejmujących prób leczenia.
Osoby z zaburzeniami osobowości typu borderline mogą przejawiać również cechy takie jak:
- impulsywność,
- łatwość ulegania emocjom i kaprysom,
- dążenie do przeżywania dramatycznych sytuacji,
- naprzemienne etapy euforii i okresów przygnębienia, co otoczenie pacjenta może odbierać jako różne fazy przebiegu zaburzenia lub – jeśli objawy występują gwałtownie – jako pewnego rodzaju ataki.
Zaburzenia osobowości typu borderline występują przewlekle.
Leczenie zaburzeń osobowości typu borderline
Aktualnie największą skutecznością w leczeniu zaburzeń osobowości typu borderline cechuje się terapia dialektyczno-behawioralna. Ma ona wysoką skuteczność w redukcji ryzyka samobójstwa oraz znacząco zmniejsza częstość aktów samouszkodzeń. Skupia się także na nauce nowych umiejętności społecznych, akceptacji odczuwanych emocji bez ich oceniania oraz zdolności radzenia sobie z napotkanymi trudnymi sytuacjami.
Skuteczność leczenia farmakologicznego nie została jednoznacznie udowodniona w badaniach naukowych. Leki są włączane w razie pojawienia się objawów psychotycznych, maniakalnych oraz depresyjnych. W dotychczas przeprowadzonych badaniach największą skutecznością w redukcji autoagresji i ryzyka samobójstwa odznaczało się połączenie olanzapiny i fluoksetyny. O konieczności włączenia leczenia decyduje jednak lekarz psychiatra na podstawie objawów oraz ewentualnego ryzyka powikłań u danego pacjenta.
Profilaktyka
Niestety, nie istnieją żadne działania zmniejszające ryzyko wystąpienia zaburzeń osobowości typu borderline.
Piśmiennictwo
- Bassett D. Borderline personality disorder and bipolar affective disorder. Spectra or spectre? A review. Aust N Z J Psychiatry 2012; 46(4): 327–339.
- Galione J, Zimmerman M. A comparison of depressed patients with and without borderline personality disorder: implications for interpreting studies of the validity of the bipolar spectrum. J Pers Disord 2010; 24(6): 763–772.
- Joyce PR, Light KJ, Rowe SL i wsp. Self-mutilation and suicide attempts: relationships to bipolar disorder, borderline personality disorder, temperament and character. Aust N Z J Psychiatry 2010; 44(3): 250–257.
- Leichsenring F, Leibing E, Kruse J i wsp. Borderline personality disorder. Lancet (London, England) 2011; 377(9759): 74–84.
- Zaninotto L, Solmi M, Toffanin T i wsp. A meta-analysis of temperament and character dimensions in patients with mood disorders: Comparison to healthy controls and unaffected siblings. J Affect Disord 2016; 194: 84–97.