Samobójstwa i myśli samobójcze - problem XXI wieku

Kto jest narażony na myśli i próby samobójcze?

Tak naprawdę narażony jest każdy z nas, a liczba samobójstw w ostatnich latach nieustannie rośnie - do tego stopnia, że w 2019 roku samobójstwa stały się 4. przyczyną zgonów ludzi w wieku 15-29 lat [2,3]. Niejednokrotnie samobójstwa kojarzą się z krajami bogatymi i wysoce rozwiniętymi gospodarczo, ale w gruncie rzeczy do aż 77% wszystkich samobójstw dochodzi w krajach biednych i umiarkowanie bogatych [3,4].

Grupy ryzyka myśli samobójczych i samobójstw

Myśli samobójcze mogą pojawić się bez względu na płeć, wiek, doświadczenie życiowe czy środowisko, jednak zauważono, że odsetek podejmowanych prób samobójczych rośnie wśród osób [1,4,5]:

• cierpiących na zaburzenia psychiczne, takie jak depresja, zespół stresu pourazowego czy choroba afektywna dwubiegunowa; 
• nadużywających alkoholu i/lub narkotyków; 
• będących przedstawicielami grup, które narażone są na dyskryminację (uchodźcy czy społeczność LGBT) [2,3,5];
• zawodowo narażonych na silny stres lub traumatyczne zdarzenia np. strażacy, żołnierze [5].

Ponadto impulsem do podjęcia próby samobójczej mogą być następujące sytuacje [2,4]:

• przewlekły stres
• problemy finansowe
• strata bliskiej osoby
• przewlekłe choroby, zwłaszcza przebiegające z silnym bólem

Z obszernych badań prowadzonych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) wynika, że w krajach zachodnich wskaźnik śmiertelności z powodu samobójstw jest średnio czterokrotnie wyższy wśród mężczyzn niż wśród kobiet [3,5]. W Polsce obserwowana jest podobna tendencja, osiągająca w latach 1991-2013 stosunek samobójstw mężczyzn do kobiet 5:1, podczas gdy w 2018 zbliżył się on już do 7:1 [6].

Zapobieganie samobójstwom, czyli zapobieganie tragedii

Zapobieganie realizacji myśli samobójczych musi mieć charakter interdyscyplinarny, łączący obszary psychologii, socjologii oraz wpływu środowiska i kultury [2]. Na szczęście rosnąca z roku na rok świadomość konieczności dbania nie tylko o zdrowie fizyczne, ale również psychiczne, a także coraz mniejsza marginalizacja osób zmagających się z tego rodzaju problemami, zwiększają szanse na skuteczne zapobieganie samobójstwom. Obecnie już 28 krajów z całego świata prowadzi narodowe programy zapobiegające samobójstwom [2].

Farmakoterapia i pomoc psychologa w zapobieganiu samobójstwom

Podstawą zapobiegania samobójstwom jest psychoterapia - według wielu badań regularne wizyty u psychologa okazują się efektywnym sposobem zmniejszania ryzyka podjęcia próby samobójczej u osób zgłaszających myśli samobójcze [2,4]. Szczególnie skuteczna w tych przypadkach okazuje się terapia w nurcie poznawczo-behawioralnym.

Dodatkowe leczenie farmakologiczne jest nieodłącznym elementem terapii w przypadku myśli czy prób samobójczych korelujących ze współistniejącymi zaburzeniami takimi jak depresja, zespół stresu pourazowego czy choroba afektywna dwubiegunowa.

Kiedy i gdzie szukać pomocy?

Wbrew powszechnej opinii, według której do samobójstw dochodzi nagle i niespodziewanie, wszelkie badania wskazują, że większość osób wykazuje co najmniej kilka sygnałów ostrzegawczych przed podjęciem próby samobójczej [1,2,4]. 

Czujność powinien wzbudzić tzw. zespół presuicydalny, czyli stan psychiczny bezpośrednio poprzedzający 80% prób popełnienia samobójstwa, którego objawami są [7]:

• dominacja negatywnych uczuć i myśli, pesymizm, poczucie bezradności, braku nadziei i znalezienia się w sytuacji bez wyjścia; 
• wycofanie społeczne, poczucie odrzucenia; 
• kumulowanie się agresji i napięcia;
• pojawienie się myśli i wypowiedzi, w których samobójstwo jest postrzegane jako rozwiązanie problemów. 

W przypadku zaobserwowania wyżej wymienionych objawów u siebie lub kogoś znajomego, należy niezwłocznie poszukiwać pomocy. Darmowe wsparcie specjalistów w takiej sytuacji oferują instytucje takie jak: 

• ośrodki interwencji kryzysowej 
• poradnie zdrowia psychicznego 
• telefony zaufania 
• w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia - numer alarmowy 112

Pamiętajmy, że kryzys może dotknąć każdego z nas, a osoby udzielające nam pomocy zobowiązane są do zachowania tajemnicy. W obliczu kryzysu psychicznego sytuacja może wydawać się patowa, jednak zazwyczaj wszelkie problemy można rozwiązać przy wsparciu odpowiednich osób, dlatego też warto zawsze poszukać pomocy.

Opracowała lek. dent. Martyna Kotulska, konsultacja merytoryczna dr n. med Krzysztof Walczewski, specjalista psychiatrii, superwizor psychoterapii PTP

Referencje:

1. Suicide, Suicide Attempts, and Suicidal Ideation; E David Klonsky, Alexis M May, Boaz Y Saffer; Annu Rev Clin Psychol. 2016;12:307-30. doi: 10.1146/annurev-clinpsy-021815-093204.   Epub 2016 Jan 11.
2. Preventing suicide, A global imperative, WHO
3. Suicide worldwide in 2019, Global Health Estimates, WHO, 2021
4. Fazel S, Runeson B. Suicide. N Engl J Med. 2020 Jan 16;382(3):266-274. doi: 10.1056/NEJMra1902944. Erratum in: N Engl J Med. 2020 Mar 12;382(11):1078. PMID: 31940700; PMCID: PMC7116087.
5. Bachmann S. Epidemiology of Suicide and the Psychiatric Perspective. Int J Environ Res Public Health. 2018 Jul 6;15(7):1425. doi: 10.3390/ijerph15071425. PMID: 29986446; PMCID: PMC6068947.
6. Samobójstwa. Komenda Główna Policji. https://web.archive.org/web/20161126020644/http://statystyka.policja.pl:80/st/wybrane-statystyki/samobojstwa (dostęp 03.08.22)
7. Luoma JB, Martin CE, Pearson JL. Contact with mental health and primary care providers before suicide: a review of the evidence. Am J Psychiatry. 2002 Jun;159(6):909-16. doi: 10.1176/appi.ajp.159.6.909. PMID: 12042175; PMCID: PMC5072576.