Szacowany czas czytania: 5 minut
Ból pourazowy - czym jest i jak sobie z nim poradzić?
Urazy są powszechnym zjawiskiem. Stanowią obecnie drugą pod względem częstości przyczynę niezdolności do pracy i trzecią przyczynę zgonów w Polsce [1]. Uszkodzenie ciała niemal zawsze związane jest z dolegliwościami bólowymi, ale ich leczenie nie u każdego pacjenta przebiega identycznie, a dobranie odpowiedniej terapii wymaga dużego doświadczenia. Dlaczego? Uraz urazowi nierówny - zranieniu ulegać mogą bowiem w odmiennym stopniu różne tkanki i organy, a ból powstaje na drodze wielorakich mechanizmów. Co warto wiedzieć o bólu pourazowym i jego leczeniu?
Czym jest ból pourazowy? Przyczyny bólu pourazowego
Ból pourazowy powstaje w wyniku uszkodzenia ciała wskutek urazu. Może być to zarówno uraz fizyczny (np. uderzenie lub zmiażdżenie), jak i cieplny (oparzenie, odmrożenie) czy chemiczny (oparzenie chemiczne). W dotkniętych tkankach dochodzi do pobudzenia receptorów bólowych, tzw. nocyceptorów, wskutek czego generowany jest impuls nerwowy. Ten przewodzony jest następnie przez nerwy do mózgu, dzięki czemu ulega uświadomieniu. W genezie bólu pourazowego bierze udział wiele różnorodnych mechanizmów, w związku z czym uważa się, że ma on tzw. charakter mieszany. Oznacza to, że oprócz bólu somatycznego powierzchownego lub głębokiego (ściśle zlokalizowane, łatwe do opisania dolegliwości, wynikające z uszkodzenia np. powłok ciała), obejmuje on również ból trzewny (tępy, trudny do umiejscowienia, jak np. w uszkodzeniu narządów jamy brzusznej). Co więcej, w odpowiedzi na uraz w dotkniętych tkankach dochodzi do rozwoju reakcji zapalnej. Uszkodzeniu ulegać mogą również struktury nerwowe, wskutek czego do dolegliwości dołączać może tzw. komponenta neuropatyczna bólu [1].
Ból pourazowy - cechy charakterystyczne
Nasilenie bólu pourazowego może być różne, od łagodnego do bardzo silnego. Zależne jest ono nie tylko od siły urazu i rozległości wywołanego przez niego uszkodzenia, ale także od tego, jakie tkanki lub organy zostały nim dotknięte. Rozległe, ale powierzchowne uszkodzenia skóry (np. otarcia) mogą być mniej bolesne od urazów narządów takich jak oko czy narządy wewnętrzne [1]. Organy nie tylko różnią się od siebie wrażliwością na ból, ale i tym, jaki charakter dolegliwości powoduje ich uszkodzenie. I tak uraz powłok spowoduje ból ostry, ciągły i dobrze zlokalizowany, a narządów jamy brzusznej - tępy, trudny do opisania i jednoznacznego umiejscowienia.
Odmiennym rodzajem bólu jest ból neuropatyczny. Jest on wynikiem uszkodzenia struktur nerwowych w układzie nerwowym:
- obwodowym (nerwów obwodowych, splotów nerwowych),
- ośrodkowym (uraz rdzenia kręgowego).
Osoby zmagające się bólem neuropatycznym mogą doświadczać dolegliwości spontanicznie lub w odpowiedzi na bodźce mechaniczne, termiczne, a nawet chemiczne. Bywają one porównywane do „pchnięcia nożem”, ponieważ mają przeszywający i kłujący, a czasami także palący charakter.
Diagnostyka i leczenie bólu pourazowego
Pierwszym krokiem w dobraniu odpowiedniego leczenia bólu jest określenie jego przyczyny i nasilenia. Do opisu tego drugiego używa się powszechnie skali NRS (Numerical Rating Scale), według której bólowi przyporządkowuje się siłę od 1 do 10 (gdzie 10 to najsilniejszy ból, jaki jesteśmy sobie w stanie wyobrazić). W zależności od nasilenia dolegliwości, lekarz dobiera odpowiednie leki przeciwbólowe - niesteroidowe leki przeciwzapalne (jak ibuprofen lub metamizol) w przypadku słabszego bólu, bądź też leczenie zawierające opioidy o różnej sile działania. W przypadku bólu o komponencie neuropatycznej, pomocne mogą okazać się również dodatkowo leki przeciwdrgawkowe (pregabalina, gabapentyna) lub antydepresyjne o udowodnionym działaniu przeciwbólowym [2]. Co istotne, w przypadku dolegliwości bólowych nie powinno zapominać się o niefarmakologicznych metodach postępowania [1]. Może być to chociażby chłodzenie uszkodzonego stawu za pomocą zimnych okładów czy odciążenie kończyny. W przypadku bólu o niewielkim natężeniu metody te mogą okazać się wystarczające.
Ból - jak mogę sobie z nim poradzić?
Jakie sposoby można wykorzystać samodzielnie w przypadku bólu po urazie? Podstawowe znaczenie mają najprostsze metody, czyli wspomniane już chłodzenie i odciążenie uszkodzonego miejsca. Mogą one przynieść ulgę w najczęściej występujących urazach narządu ruchu, jak skręcenia, zwichnięcia czy stłuczenia. Jeśli, mimo ich zastosowania, ból wciąż jest odczuwalny, zastosować można leki przeciwbólowe np. w formie maści lub tabletek. Leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych dostępne są bez recepty. Ich zażywanie powinno być zgodne z informacjami zawartymi w ulotce. Nie powinno się również stosować jednocześnie kilku leków z tej grupy. Jeśli ból jest nadal silny lub towarzyszą mu inne niepokojące objawy (w tym znaczny obrzęk, ograniczenie ruchomości, zaburzenia czucia), należy skontaktować się z lekarzem. Ból jest objawem, który można i powinno się skutecznie redukować.
Referencje:
- Wordliczek J, Zajączkowska R, Woroń J, Serednicki W, Malec-Milewska M. Uśmierzanie bólu pourazowego. Anestezjologia i Ratownictwo 2019; 13: 149-159.
- Dworkin RH, O'Connor AB, Backonja M, Farrar JT, Finnerup NB, Jensen TS, Kalso EA, Loeser JD, Miaskowski C, Nurmikko TJ, Portenoy RK, Rice ASC, Stacey BR, Treede RD, Turk DC, Wallace MS. Pharmacologic management of neuropathic pain: evidence-based recommendations. Pain. 2007 Dec 5;132(3):237-251. doi: 10.1016/j.pain.2007.08.033.