Przetrwały ból pooperacyjny - przyczyny, objawy, leczenie

Charakterystyka i przyczyny bólu pooperacyjnego - dlaczego nas boli?

Przetrwały ból pooperacyjny to jednostka, o której nie bez powodu mówi się coraz więcej - wg różnych badań na tę dolegliwość cierpi między 20 a 56% [5] pacjentów operowanych z różnych powodów. 

Niestety, mimo tego, że przetrwały ból pooperacyjny występuje stosunkowo często, do tej pory nie udało się jednoznacznie określić, jakie są jego przyczyny. Najpopularniejsze teorie wskazują na śródzabiegowe uszkodzenie struktur nerwowych, np. ucisk korzenia nerwowego czy przerwanie ciągłości włókien nerwowych [1,5].

Nauka pozwala nam jednak przewidzieć, kto jest bardziej narażony na wystąpienie przewlekłego bólu pooperacyjnego - są to [2,3,5]:

• pacjenci z wrodzoną dużą wrażliwością na bodźce bólowe,
• pacjenci, którzy przed operacją przejawiają znaczny lęk i obawy przed wystąpieniem pooperacyjnych dolegliwości bólowych, 
• pacjenci, którzy bezpośrednio po operacji cierpią z powodu silnych dolegliwości bólowych.

Nie bez znaczenia pozostaje również technika operacyjna - przetrwały ból pooperacyjny pojawia się znacznie rzadziej po zabiegach z wykorzystaniem techniki laparoskopowej niż po przeprowadzeniu operacji „klasycznym sposobem” - tzn. wymagającej „otwarcia” jamy brzusznej czy klatki piersiowej [2,5]. Ponadto zauważono, że do wystąpienia przetrwałego bólu pooperacyjnego predysponują zabiegi [1,2,5]:

• ginekologiczne np. histerektomia (usunięcie macicy)
• plastyki przepuklin
• przeprowadzane w obrębie klatki piersiowej np. mastektomia (usunięcie piersi)
• ortopedyczne np. założenie protezy stawu biodrowego 
• amputacji

Jak objawia się przetrwały ból pooperacyjny?

Podstawowym i głównym objawem jest przewlekły, uporczywy ból [5]. Nie ma on jednak stałej charakterystyki i każdy z pacjentów może zgłaszać nieco odmienne dolegliwości. Bardzo często nasilenie bólu nie zmniejsza się mimo korzystania z leków przeciwbólowych [5]. 

Zwykle ból jest na tyle silny, że upośledza codzienne funkcjonowanie, uniemożliwiając pacjentowi sprawne realizowanie zobowiązań zawodowych czy też prywatnych [1,2]. Ponadto, nieustanne doświadczanie dolegliwości bólowych nierzadko prowadzi do rozwoju zaburzeń lękowych czy depresji [1,2].

Rozpoznanie i leczenie przetrwałego bólu pooperacyjnego

Aktualnie brakuje jednoznacznych wytycznych pozwalających na postawienie ostatecznej diagnozy przetrwałego bólu pooperacyjnego [2]. Część autorów wskazuje, że do rozpoznania go konieczne jest półroczne utrzymywanie się bólu po zabiegu, podczas gdy inni uważają, że diagnozę można postawić już przy bólu trwającym 2 miesiące [1,2,3,5]. 

Dodatkowo, przy rozpoznawaniu przetrwałego bólu pooperacyjnego pod uwagę brane są takie aspekty jak [1,2,5]:

• ból rozwijający się lub nasilający po procedurze chirurgicznej, 
• ból zlokalizowany w okolicy operowanej lub rzutujący w zakresie nerwów przebiegających w operowanej okolicy,
• niemożność powiązania bólu z inną przyczyną niż zabieg.

Leczenie przetrwałego bólu pooperacyjnego jest bardzo trudne [2]. W terapii wykorzystuje się leczenie złożone, na które składa się farmakoterapia (zazwyczaj połączenie leków przeciwbólowych i wpływających na przekaźnictwo nerwowe), neuromodulacja (przywrócenie właściwych odruchów), a czasami także psychoterapia [3,5].

Jak zapobiegać przetrwałemu bólowi pooperacyjnego?

Ponieważ leczenie przetrwałego bólu pooperacyjnego jest trudne i obarczone dużym ryzykiem niepowodzenia, kluczowe jest zapobieganie mu [2]. Aby zminimalizować ryzyko przetrwałego bólu pooperacyjnego, można działać dwukierunkowo. Podstawą są starania w trakcie samego zabiegu, które pozwalają ograniczyć ryzyko jakiegokolwiek uszkodzenia struktur układu nerwowego - np. wybór przez lekarza mniej inwazyjnej techniki operacyjnej [2,5]. Drugim ważnym aspektem jest efektywne opanowanie bólu w okresie przed- jak i około- i pozabiegowym [3,4,5], polegające na właściwym doborze leków przeciwbólowych, znieczulających, a także przeciwlękowych, gdyż, jak wspomniano, odczuwanie silnego bólu i strachu przed bólem w tym okresie sprzyja utrwaleniu się dolegliwości [1,2].

Opracowała lek. dent. Martyna Kotulska

Bibliografia:

1. Rosenberger DC, Pogatzki-Zahn EM. Chronic post-surgical pain - update on incidence, risk factors and preventive treatment options. BJA Educ. 2022 May;22(5):190-196. doi: 10.1016/j.bjae.2021.11.008. Epub 2022 Feb 24. PMID: 35496645; PMCID: PMC9039436.
2. Correll D. Chronic postoperative pain: recent findings in understanding and management. F1000Res. 2017 Jul 4;6:1054. doi: 10.12688/f1000research.11101.1. PMID: 28713565; PMCID: PMC5499782.
3. Thapa P, Euasobhon P. Chronic postsurgical pain: current evidence for prevention and management. Korean J Pain. 2018 Jul;31(3):155-173. doi: 10.3344/kjp.2018.31.3.155. Epub 2018 Jul 2. PMID: 30013730; PMCID: PMC6037807.
4. Wordliczek, J., Zajączkowska, R., Dziki, A., Jackowski, M., Richter, P., Woroń, J., Misiołek, H., Dobrogowski, J., Paśnik, K., Wallner, G. and Malec-Milewska, M. (2019) “Uśmierzanie bólu pooperacyjnego w chirurgii ogólnej - zalecenia Towarzystwa Chirurgów Polskich, Polskiego Towarzystwa Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Polskiego Towarzystwa Badania Bólu oraz Polskiego Towarzystwa Znieczulenia Regionalnego i Leczenia Bólu,” Polski Przegląd Chirurgiczny = Polish Journal of Surgery, 91(1), pp. 47–69. doi: 10.5604/01.3001.0013.1088.
5. Zajączkowska, Wordliczek; Przetrwały ból pooperacyjny, Anaesthesiology & Rescue Medicine / Anestezjologia i Ratownictwo . 2020, Vol. 14 Issue 4, p356-363. 8p.