Ospa wietrzna

Ospa wietrzna – informacje podstawowe

Ospa wietrzna jest ostrą chorobą wirusową wywoływaną przez wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV). Wirus ten, kiedy po raz pierwszy zakaża człowieka, powoduje ospę wietrzną, a po jej przechorowaniu pozostaje w organizmie w formie utajonej w zwojach nerwów obwodowych. Kilkadziesiąt lat później wirus może reaktywować się samoistnie lub po zadziałaniu czynników zewnętrznych (choroba, stres) wywołujących półpasiec. Wirus ospy wietrznej i półpaśca należy do herpeswirusów, które powszechnie występują wśród ssaków: osiem zostało zidentyfikowanych u człowieka i są mu przekazywane na różne sposoby od najwcześniejszych etapów jego życia. Z tego powodu ok. 80% dorosłej populacji ma przeciwciała przeciwko większości (jeśli nie wszystkim) ludzkich herpeswirusów.

Ospa wietrzna – epidemiologia

Ospa wietrzna to choroba niezwykle zaraźliwa – wirus przenosi się drogą oddechową i przez kontakt bezpośredni z osobami chorymi zarówno na ospę wietrzną, jak i półpasiec. Zakażenie następuje także przez kontakt z przedmiotami zanieczyszczonymi wydzielinami z dróg oddechowych chorej osoby. Okres zakaźności trwa 1–2 dni przed pojawieniem się wysypki i do 7 dni po jej wystąpieniu, praktycznie do przyschnięcia wszystkich pęcherzyków. Ponad 90% niezaszczepionych osób zostaje zakażonych, najczęściej do 10. roku życia. U zdrowych osób jest to zwykle łagodna, samoograniczająca się choroba, charakteryzująca się stanem podgorączkowym, złym samopoczuciem i uogólnioną, swędzącą wysypką pęcherzykową, jednak u 2–6% chorych może prowadzić do groźnych powikłań. Skuteczną formą zapobiegania są szczepienia. Przed wprowadzeniem powszechnego szczepienia w wielu krajach częstość występowania ospy wietrznej była bardzo duża. W roku 2010 w 18 europejskich krajach odnotowano 592 681 zachorowań na ospę wietrzną.

Ospa wietrzna – objawy

U osób dorosłych ospa wietrzna przebiega ciężej niż u dzieci. Klasycznym objawem ospy wietrznej jest wysypka plamista, a następnie drobnogrudkowa, zmieniająca się w swędzące, wypełnione płynem pęcherze, które ostatecznie zamieniają się w strupy. Wysypka może pojawić się najpierw na klatce piersiowej, plecach i twarzy, a następnie rozprzestrzenić na całe ciało, w tym na usta, powieki lub okolice narządów płciowych. Specyficznym dla ospy objawem jest występowanie zmian na skórze owłosionej, co praktycznie nie zdarza się w przypadku innych wysypek wieku dziecięcego; zmiany skórne mogą występować również na błonach śluzowych. Pęcherze przysychają i zamieniają się w strupki zwykle po 7 dniach. Okres wylęgania to 10–21 dni.

Inne typowe objawy, które mogą zacząć pojawiać się na jeden do dwóch dni przed wysypką, to:

• gorączka,
• zmęczenie,
• utrata apetytu,
• ból głowy,
• powiększenie węzłów chłonnych.

U osób zaszczepionych, jeśli sporadycznie dojdzie do zachorowania, objawy są łagodniejsze z mniejszą liczbą pęcherzy lub bez nich (lub tylko z czerwonymi plamami), łagodną gorączką lub bez gorączki.

U niektórych osób (m.in. niemowląt, osób z zaburzeniami odporności, immunosupresją) ospa wietrzna może prowadzić do groźnych powikłań, m.in.:

• zakażenia bakteryjnego skóry i tkanek miękkich u dzieci, w tym zakażenia paciorkowcami grupy A,
• zapalenia płuc,
• zakażenia lub obrzęku mózgu (zapalenia mózgu, ataksji móżdżkowej),
• powikłania krwotocznego,
• posocznicy.

Ospa wietrzna u kobiet w ciąży może powodować poważne powikłania zagrażające zdrowiu i życiu matki oraz jej dziecka.

Ospa wietrzna – leczenie

U osób z łagodnymi objawami ospy wietrznej zaleca się odpoczynek, łagodzenie świądu oraz leki przeciwgorączkowe (paracetamol). Ibuprofen może sprzyjać zakażeniom bakteryjnym skóry, jednak w przypadku wysokiej gorączki lekarz może zalecić jego stosowanie. Ważne jest zachowanie higieny i nie rozdrapywanie ran aby zapobiec wtórnemu zakażeniu bakteryjnemu skóry.

Istnieją leki przeciwwirusowe dopuszczone do leczenia ospy wietrznej. Należy je podać najlepiej w ciągu pierwszych 24 godzin po pojawieniu się wysypki – ich podanie zalecane jest jednak tylko u osób, u których można spodziewać się ciężkiego przebiegu choroby. Szczególnie narażone na ciężki przebieg są osoby w wieku > 20 lat; w ciąży (zwłaszcza II i III trymestr); z immunosupresją (w tym długo stosujące glikokortykosteroidy); z niedoborami odporności; noworodki matek, które zachorowały na ospę w ciągu 5 dni przed porodem lub do 48 h po nim).

Ospa wietrzna – profilaktyka

Jedyną skuteczną profilaktykę stanowią szczepienia.

Szczepienia przeciw ospie wietrznej są obowiązkowe u:

• dzieci do ukończenia 12. r.ż. z upośledzeniem odporności o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby, z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji, zakażonych HIV, przed leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią;
• dzieci do ukończenia 12. r.ż. z otoczenia ww. osób, które nie chorowały na ospę wietrzną;
• dzieci do ukończenia 12. r.ż. innych niż wymienione powyżej, przebywających w: zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych, zakładach opiekuńczo-leczniczych, rodzinnych domach dziecka, domach dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, domach pomocy społecznej, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych, interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych innych niż wymienione powyżej, przebywających w żłobkach lub klubach dziecięcych.

Szczepienia przeciw ospie wietrznej są zalecane u:

• dzieci od 9. m. ż.;
• osób, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie zostały wcześniej zaszczepione w ramach szczepień obowiązkowych lub zalecanych;
• kobiet planujących zajście w ciążę, które nie chorowały wcześniej na ospę wietrzną.

Obecnie obowiązuje dwudawkowy schemat szczepienia dla wszystkich bez względu na wiek. Minimalny odstęp między dawkami wynosi 6 tygodni.

Piśmiennictwo:

1. Bogusz J, Paradowska-Stankiewicz I. Chickenpox in Poland in 2018. Przegl Epidemiol 2020; 74(3): 411–415.
2. Breuer J, Fifer H. Chickenpox. BMJ Clin Evid 2011; 2011: 0912.
3. Freer G, Pistello M. Varicella-zoster virus infection: natural history, clinical manifestations, immunity and current and future vaccination strategies. New Microbiol 2018; 41(2): 95–105.
4. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/ospa-wietrzna/?strona=6#szczepionki-przeciw-ospie-wietrznej-w-programie-szczepien-ochronnych [dostęp 15.04.2022].
5. https://www.cdc.gov/chickenpox/about/symptoms.html [dostęp 15.04.2022].
6. Kennedy PGE, Gershon AA. Clinical Features of Varicella-Zoster Virus Infection. Viruses 2018; 10(11): 609.