Mononukleoza zakaźna u dzieci – czy jest groźna?

Objawy mononukleozy zakaźnej u dzieci

Pierwotne zakażenie, które najczęściej występuje w pierwszym roku życia, przebiega najczęściej bez- lub skąpoobjawowo. Wynika to częściowo z faktu, że niemowlęta są zwykle chronione przez przeciwciała przekazane przez matkę [1, 4].

U starszych dzieci mononukleoza może rozwinąć się po ok. 30-50 dniach od kontaktu z patogenem [2, 3]. Początek choroby może być nagły lub poprzedzony 1-2 tygodniami niespecyficznych objawów, takimi jak osłabienie, brak apetytu, wymioty, stany podgorączkowe lub gorączka czy bóle mięśni, stawów, gardła, głowy, brzucha. Następnie rozwija się zespół mononukleozowy, dla którego charakterystyczna jest triada objawów:

• gorączka dochodząca do 40°C, utrzymująca się nawet przez 2-3 tygodnie,
• zapalenie gardła i biały nalot na migdałkach podniebiennych, któremu często towarzyszy nieprzyjemny zapach z ust,
• powiększenie węzłów chłonnych, szczególnie w okolicy kąta żuchwy [1, 2, 4].

Czasem mogą wystąpić również: biegunka, powiększenie wątroby i śledziony, wysypka skórna na tułowiu i kończynach (zwłaszcza po zastosowaniu antybiotyków z grupy penicylin), obrzęk powiek i nasady nosa, osłabienie, męczliwość i trudności z koncentracją. Ostatnie z wymienionych objawów mogą utrzymywać się przez wiele miesięcy po ustąpieniu choroby [2].

Jak lekarz stawia diagnozę mononukleozy zakaźnej u dziecka?

Rozpoznanie mononukleozy opiera się przede wszystkim na typowym obrazie klinicznym (czyli wystąpieniu ww. objawów). Jednak nie zawsze jest to wystarczające (podobnie jak w przypadku innych chorób, m.in. cytomegalii, anginy paciorkowcowej czy ostrej choroby retrowirusowej w przebiegu zakażenia HIV). Z tego względu, w wątpliwych przypadkach lekarz może zalecić wykonanie dodatkowych badań laboratoryjnych, np.:

• CRP - marker stanu zapalnego,
• morfologia krwi obwodowej z rozmazem,
• aktywność aminotransferaz (ALT/Alat i AST/Aspat),
• test serologiczne, np. ELISA – wykrywający specyficzne przeciwciała heterofilne IgM,
• badanie molekularne PCR [2, 3].

Leczenie mononukleozy zakaźnej u dzieci

Mononukleoza jest chorobą samoograniczającą się – ustępuje samoistnie, zwykle po 7-14 dniach [1]. Nie zaleca się leczenia przeciwwirusowego, a jedynie objawowe: niesteroidowe leki przeciwzapalne (wyłącznie te dozwolone u dzieci, np. ibuprofen) albo paracetamol w razie wystąpienia gorączki ponad 38,5°C lub silnego bólu gardła, lekkostrawna dieta (w przypadku trudności z połykaniem warto rozważyć podawanie pokarmów o papkowatej konsystencji) i unikanie wysiłku fizycznego. Z tego względu spacery lepiej zastąpić regularnym wietrzeniem pomieszczenia, w którym przebywa dziecko [2].

Należy podkreślić, że mononukleoza jest chorobą wirusową, więc w jej leczeniu nie stosuje się antybiotyków. Wyjątkiem są sytuacje, gdy dojdzie do nadkażenia bakteryjnego (np. bakteryjnego zapalenia gardła) [2].

Powikłania mononukleozy zakaźnej u dzieci

Powikłania mononukleozy występują rzadko. Podczas ostrej fazy choroby może dojść do obturacji (zwężenia) dróg oddechowych w wyniku znacznego obrzęku błony śluzowej gardła, a także do wtórnych zakażeń bakteryjnych i przemijającego zapalenia wątroby. Najgroźniejszą możliwością jest pęknięcie śledziony (najczęściej w wyniku niewielkiego urazu wynikającego z wysiłku fizycznego – z tego względu należy go ograniczyć do minimum) [1]. W takich sytuacjach dziecko może zostać skierowane do szpitala na hospitalizację.

EBV może również przetrwać w organizmie w formie latentnej (uśpionej, nieaktywnej) i w rzadkich przypadkach w przyszłości doprowadzić do rozwoju niektórych nowotworów, np. chłoniaka Hodgkina, raka nosogardzieli lub żołądka, a także do powikłań po ewentualnych przeszczepieniach narządów wewnętrznych lub szpiku kostnego [4].

Czy można zapobiec mononukleozie zakaźnej u dzieci?

Niestety, obecnie nie są dostępne szczepionki zapobiegające zakażeniu EBV. Jedyną możliwością pozostaje więc stosowanie profilaktyki nieswoistej – unikanie kontaktu ze śliną innych potencjalnie zakażonych osób (poprzez niekorzystanie ze wspólnych naczyń i sztućców oraz zabawek), a także zadbanie o odpowiednie nawyki higieniczne [5, 6, 7].

Szczególną grupą są pacjenci w immunosupresji, którzy są wyjątkowo narażeni na wszelkie infekcje, a tym samym powinni unikać również bezpośredniego kontaktu z osobami chorymi oraz ozdrowieńcami po niedawno przebytej mononukleozie [6].

Referencje:

1. J. M. Wrembel, T. Jarmoliński, Mononukleoza zakaźna u dzieci – doświadczenia własne, „Postępy Nauk Medycznych” 2016, Nr 24(6), s. 391-396.
2. E. Ołdak, Mononukleoza zakaźna, „Pediatria Po Dyplomie" 2012, nr 16(6), s.15-21.
3. K. Leś, M. Przybylski, B. Łazińska, Diagnostyka laboratoryjna mononukleozy zakaźnej u chorych leczonych ambulatoryjnie, „Postępy Nauk Medycznych” 2015, Nr 4B.
4. Bocian J, Januszkiewicz-Lewandowska D: Zakażenia EBV – cykl życiowy, metody diagnostyki, chorobotwórczość. Postepy Hig Med Dosw 2011; 65: 286-298.
5. Jenson HB. Epstein-Barr virus. Pediatrics Rev. 2011;32:375-384
6. Odumade OA, Hogquist HA, Balfour HH. Progress and problems in understanding and managing primary Epstein-Barr infections. Clin Microbiol Rev. 2011;24:193-209
7. Samantha K. Dunmire, Kristin A. Hogquist, Henry H. Balfour, Infectious Mononucleosis, „Current topics in microbiology and immunology”, 390, 2015, s. 211–240