Sepsa – objawy i leczenie

Sepsa – informacje podstawowe

Sepsą nazywamy zespół objawów będący wynikiem nieprawidłowej (zbyt silnej) odpowiedzi układu immunologicznego na zakażenie. Sepsa jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia, a zbyt późne włączenie leczenia może skutkować poważnymi powikłaniami, ze śmiercią włącznie. Sepsa rozwija się w wyniku dostania się do krwiobiegu człowieka patogenów (bakterie, wirusy, grzyby) lub wytwarzanych przez nie toksyn, które wywołują gwałtowną odpowiedź układu immunologicznego. Sepsa nie jest jednak związana z jednym konkretnym patogenem – mogą ją wywołać różne organizmy. Dany patogen u części chorych spowoduje łagodną infekcję, a w określonej grupie pacjentów wywoła tak silną odpowiedź układu odpornościowego, że dojdzie do stanu zagrożenia życia. Punktem wyjścia dla sepsy zwykle jest pierwotne zakażenie różnych narządów: jamy brzusznej (przewód pokarmowy, trzustka, wątroba), układu moczowego (ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek), układu oddechowego (zapalenie płuc), układu nerwowego (neuroinfekcje), układu rozrodczego (zakażenia w okresie okołoporodowym) i wielu innych. 

Sepsa nie występuje wyłącznie u pacjentów przebywających w szpitalu, może rozwinąć się także w warunkach domowych. W przypadkach pozaszpitalnych („domowych”) reakcja ta rozwija się na podłożu powikłanych infekcji wywoływanych przez: meningokoki (Neisseria meningitidis, dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych), paciorkowce (w tym tzw. pneumokoki, Streptococcus pneumoniae), pałeczki hemofilne typu B (Haemophilus influenzae typu B) lub Listeria monocytogenes. 

Do grupy organizmów najczęściej identyfikowanych w przypadkach sepsy rozwijającej się w warunkach szpitalnych należą: Acinetobacter baumannii, Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae.

Czynniki ryzyka sepsy

Sepsa częściej rozwija się u pacjentów hospitalizowanych, w szczególności u tych obciążonych czynnikami ryzyka, którymi są: 

• wiek: dzieci poniżej 1. roku życia oraz osoby powyżej 65. roku życia;
• ciąża;
• osłabienie układu odpornościowego (nowotwory, zakażenie HIV, AIDS, leczenie immunosupresyjne);
• choroby przewlekłe (cukrzyca, choroby nerek, choroby układu krążenia, otyłość);
• pobyt w oddziale intensywnej terapii lub długotrwała hospitalizacja;
• niedawne przebycie ciężkiej choroby lub operacji;
• mechaniczna wentylacja płuc;
• obecność cewników w pęcherzu moczowym, w naczyniach, obecność drenów lub innych ciał obcych;
• żywienie pozajelitowe;
• rany i odleżyny.

Objawy sepsy

Objawy sepsy narastają dynamicznie, a stan ogólny chorego pogarsza się w bardzo szybkim tempie. Do objawów ostrzegawczych, które mogą wskazywać na rozwijającą się sepsę, należą:

• gorączka z dreszczami, uczucie zimna;
• przyspieszona praca serca;
• złe samopoczucie;
• trudność ze złapaniem oddechu;
• przyspieszony oddech;
• wilgotna, spocona skóra;
• wysypka, która nie znika po ucisku;
• pogorszenie kontaktu z otoczeniem;
• utrata przytomności.

Jeżeli sepsa nie zostanie zatrzymana w początkowej fazie, może dojść do zaburzenia czynności innych narządów:

• układu oddechowego (ostra niewydolność oddechowa),
• układu krążenia (spadek ciśnienia tętniczego, wstrząs septyczny),
• nerek (ostre uszkodzenie nerek)

oraz zaburzeń krzepnięcia krwi (małopłytkowość, zespół wykrzepiania wewnątrznaczyniowego, zakrzepy, zatory w naczyniach).

Niepodjęcie leczenia powoduje, że zaburzenia się pogłębiają, rozwija się niewydolność wielonarządowa, co w krótkim czasie prowadzi do zgonu.

Leczenie sepsy

Z racji tego, że sepsa jest stanem zagrożenia życia, obligatoryjnie musi być leczona w szpitalu. Chory z rozwijającą się sepsą wymaga kompleksowej opieki. Prowadzona jest szeroka diagnostyka w celu identyfikacji potencjalnego ogniska zakażenia: badania obrazowe (USG, RTG, tomografia komputerowa), badania laboratoryjne oraz badania mikrobiologiczne (posiew krwi, posiew moczu, posiew treści z ropnia, posiew z rany i inne). 

Niezwłocznie włączane jest leczenie przeciwdrobnoustrojowe, uwzględniające potencjalnie najbardziej prawdopodobną przyczynę sepsy. Zazwyczaj w pierwszej kolejności włącza się leki o szerokim spektrum działania (czyli takie, które są zdolne do zwalczenia jak największej liczby różnych patogenów). W wielu przypadkach pacjent leczony jest więcej niż jednym lekiem przeciwdrobnoustrojowym. Należy pamiętać, że sepsa rozwija się na podłożu infekcji nie tylko bakteryjnej, ale też – choć dużo rzadziej – wirusowej (wirus Ebola, grypa, COVID-19) lub grzybiczej.

Ważnym elementem leczenia jest ewentualne usunięcie ogniska zakażenia – zakażonych tkanek lub narządów (np. pęcherzyk żółciowy), cewników (cewnik w pęcherzu moczowym, wenflon), protez (np. endoprotezy, protezy dróg żółciowych) i urządzeń (np. kardiowerter-defibrylator czy tzw. „rozrusznik serca”), drenaże ropni i inne. 

Sepsa u dzieci

Nawet 40% przypadków sepsy w Polsce dotyczy dzieci poniżej 5. roku życia. U dzieci szczególnie częsta jest sepsa wywoływana przez meningokoki. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, czyli przez bezpośredni kontakt. Źródłem zakażenia może być osoba chora, ale też bezobjawowy nosiciel (bakteria może zasiedlać jamę nosowo-gardłową zdrowych osób, nie powodując żadnych objawów). Początkowo objawy są niespecyficzne, przypominają przeziębienie. Następnie pojawiają się wysoka gorączka, bóle mięśni, wymioty, drgawki, zaburzenia świadomości, na skórze może wystąpić krwotoczna wysypka (nieblaknąca pod wpływem ucisku). Przebieg choroby jest piorunujący, przy braku odpowiedniej reakcji w ciągu doby może skończyć się nawet śmiercią dziecka.

Szczepienia ochronne

Warto zwrócić uwagę, że na rynku dostępne są szczepienia ochronne, które pozwalają uniknąć infekcji bakteriami mogącymi prowadzić do sepsy, tj. meningokokami, pneumokokami czy pałeczkami hemofilnymi typu B. 

Szczepienia ochronne przeciwko meningokokom i pneumokokom są dostępne dla dzieci i osób dorosłych. W przypadku pacjentów powyżej 65. roku życia chorujących przewlekle (choroby układu krążenia, cukrzyca, astma, POChP, nowotwory) szczepienie przeciwko pneumokokom jest refundowane (bezpłatne). Zaleca się wykonanie szczepienia przeciwko pneumokokom u osób dorosłych ze względu na to, że pneumokoki (Streptococcus pneumoniae) są najczęstszą przyczyną zapalenia płuc i blisko połowa hospitalizacji związanych z chorobami układu oddechowego jest wynikiem infekcji o etiologii S. pneumoniae.

Czy sepsą można się zarazić?

Nie, kontakt z osobą, u której rozwinęła się sepsa, nie wywoła tego stanu u zdrowej osoby. Wciąż jednak można zarazić się czynnikiem, który wywołał infekcję będącą punktem wyjścia dla rozwoju sepsy.

Piśmiennictwo:

1. Jaeschke R, Jankowski M, Kubler A. Sepsa i wstrząs septyczny [w:] Gajewski P (red.). Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2024.