Clostridium

Wróć do listy Data:
Dr n. med. Bartosz Zawadzki

Clostridium difficile to bakteria znajdująca się w świetle przewodu pokarmowego człowieka, która może zarówno stanowić florę fizjologiczną, jak i w niektórych przypadkach powodować groźne dla życia infekcje jelitowe. Objawy infekcji oraz występowanie biegunki i zapalenia jelita w przebiegu zakażenia Clostridium związane są z jej nadmiernym rozmnożeniem w świetle jelita grubego, do czego w większości przypadków przyczynia się antybiotykoterapia. 

Spis treści

Clostridium difficile – informacje podstawowe

Clostridium difficile jest bezwzględnie beztlenową laseczką bakteryjną Gram-dodatnią, która jest szeroko rozpowszechniona w naturalnym środowisku i może stanowić florę fizjologiczną zdrowego przewodu pokarmowego. Do zakażenia bakteriami z tej grupy dochodzi na drodze pokarmowej, bardzo często w warunkach szpitalnych, skupiskach ludzi w domach opieki czy zakładach opiekuńczo-leczniczych. Bakterie mogą się rozprzestrzeniać dzięki przetrwalnikom (sporom) wydalanym z kałem osoby objawowej. Mogą przebywać na przedmiotach, pościeli, a także dłoniach i tą drogą przedostawać się na kolejne osoby. Do rozwoju zakażenia dochodzi w momencie rozmnożenia się szczepu wytwarzającego toksyny A i B, które są przyczyną pojawiania się dolegliwości. Do wystąpienia zakażenia dochodzi najczęściej na skutek zaburzenia flory bakteryjnej w przebiegu stosowania szerokospektralnej antybiotykoterapii, zwłaszcza w warunkach szpitalnych, często w przypadku osób z obniżoną odpornością. Objawy rozwoju zakażenia Clostridium mogą przebiegać od postaci lekkich biegunek aż do zagrażającego życiu toksycznego rzekomobłoniastego zapalenia jelit. 

Przyczyny Clostridium

Zakażenie może się rozwinąć zarówno w wyniku narażenia na bakterie u osób predysponowanych, jak i wskutek rozrostu flory bakteryjnej Clostridium u bezobjawowej osoby. Nosiciele to około 5% dorosłych, częściej są nimi osoby w podeszłym wieku. Do bezobjawowych nosicieli zaliczamy także nawet 50% noworodków i niemowląt oraz 20% hospitalizowanych dorosłych. Przenoszenie bakterii następuje drogą pokarmową (oralno-fekalną). Za główną przyczynę zakażenia uważa się stosowaną antybiotykoterapię. W wyniku zaburzenia flory bakteryjnej przez stosowanie antybiotyków wytwarzane przez Clostridium difficile toksyny A i B nadmiernie rozmnażają się w jelicie i dochodzi do rozwoju stanu zapalnego. Objawy zazwyczaj pojawiają̨ się̨ w ciągu 3–10 dni od rozpoczęcia antybiotykoterapii, mogą̨ jednak wystąpić́ 2–10 tygodni po odstawieniu leków. 

Clostridium – epidemiologia

W ostatniej dekadzie w krajach wysoko rozwiniętych nastąpił wyraźny wzrost zapadalności na zakażenia Clostridium. W Stanach Zjednoczonych zaobserwowano dwukrotny wzrost liczby zakażeń ze 150 tys. w 2000 roku do 300 tys. w 2006 roku. Obecnie wykrywa się tam około 500 tys. przypadków rocznie, spośród których 15–20 tys. chorych umiera. Clostridium jest istotną przyczyną przedłużania się hospitalizacji. Do najbardziej sprzyjających zakażeniu należą sytuacje, w których stosowane są antybiotyki takie jak: klindamycyna, fluorochinolony, cefalosporyny, a w mniejszym stopniu również penicyliny, makrolidy, karbapenemy, wankomycyna, metronidazol. Obecnie głównym czynnikiem wystąpienia objawów jest hospitalizacja, a ryzyko wzrasta wraz z czasem pobytu w szpitalu, zwłaszcza u osób starszych (wiek ≥ 65 lat). Do innych czynników należą: poważne choroby współistniejące, stany upośledzonej odporności, stosowanie inhibitorów pompy protonowej, zabiegi chirurgiczne w obrębie jamy brzusznej, utrzymywanie zgłębnika nosowo-żołądkowego. Ryzyko rozwoju choroby jest największe w czasie antybiotykoterapii i do miesiąca od jej zakończenia, stopniowo maleje do 3 miesięcy po jej zakończeniu. U większości chorych objawy występują w pierwszym tygodniu antybiotykoterapii. 

Objawy Clostridium

Okres wylęgania określono na 2–3 dni, może być jednak dłuższy (> 7 dni). Chory jest zakaźny przez okres choroby i bezobjawowego wydalania C. difficile w stolcu (może rozwijać się nosicielstwo). Spektrum nasilenia objawów może być różne. Najczęściej dochodzi do pojawienia się typowej, wodnistej biegunki o charakterystycznym zapachu. W niektórych przypadkach można obserwować nawet do 30 wypróżnień na dobę. Rzadko pojawia się domieszka śluzu lub świeżej krwi w kale. Ponadto mogą występować: 

  • tkliwość podbrzusza, 

  • kurczowy ból brzucha, 

  • wzdęcie, 

  • niewielki wzrost temperatury ciała, 

  • nudności, 

  • utrata łaknienia. 

Zakażenie może prowadzić do odwodnienia, a u niektórych – do niedrożności jelita grubego lub zapalenia otrzewnej wskutek porażenia jelita i jego rozdęcia. U wielu chorych przebieg jest łagodny, z samoistnym ustąpieniem biegunki 5–10 dni po przerwaniu antybiotykoterapii, która przyczyniła się do rozwoju zakażenia. W niektórych przypadkach zakażenie bakterią może być groźne. U chorych ze znacznie upośledzoną odpornością może występować postać piorunująca, której towarzyszą hipotensja, wstrząs, niedrożność jelit lub ostre rozdęcie okrężnicy (tzw. megacolon toxicum). Wówczas śmiertelność jest bardzo wysoka – nawet 20–85%. Czynniki ryzyka wystąpienia ciężkich zakażeń i zgonu to: wiek > 70 lat, leukocytoza ≥ 35 000/µl lub leukopenia < 4000/µl, niedobór odporności, wstrząs. Nawroty zakażenia występują nawet u 20–25% chorych. Do czynników ryzyka nawrotu choroby należą: 

  • obniżona odporność, 

  • ekspozycja na inne antybiotyki, 

  • niewydolność nerek, 

  • wiek > 65 lat, 

  • ciężka choroba podstawowa, 

  • długa hospitalizacja, 

  • pobyt na oddziale intensywnej terapii (OIOM).

Leczenie Clostridium

W większości przypadków wystarczają odstawienie antybiotyku odpowiedzialnego za rozwój zakażenia, odpowiednie nawodnienie, dieta lekka. Przeciwwskazane jest stosowanie leków przeciwbiegunkowych i zatrzymujących stolec. Poprawa stanu klinicznego powinna nastąpić w ciągu pierwszych 3 dni leczenia i obejmować: zmniejszenie częstotliwości oddawania stolca, zmniejszenie nasilenia bólu brzucha, ustąpienie gorączki. W przypadku cięższych zakażeń konieczna jest hospitalizacja w celu wyrównania zaburzeń i leczenia specjalistycznego. W leczeniu przeciwbakteryjnym stosuje się metronidazol, wankomycynę oraz fidaksomycynę, a także uzupełnianie deficytów wodnych i elektrolitów, leczenie żywieniowe. W przypadkach pojawienia się powikłań i ciężkiego przebiegu, tj.: perforacji i niedokrwienia jelita grubego, objawów zapalenia otrzewnej, niejednokrotnie konieczne są leczenie chirurgiczne i opieka w ramach oddziałów intensywnej terapii. W przypadkach nawrotów stosuje się ponownie terapię ww. lekami, a w niektórych opornych i nawrotowych zakażeniach rozważa się przeszczepianie flory bakteryjnej. 

Clostridium – profilaktyka

W ramach profilaktyki zakażeń stosuje się przede wszystkim metody postępowania nieswoistego. Istotne jest izolowanie pacjenta ≥ 48 godz. od ustąpienia biegunki, a w trakcie ogniska epidemicznego w szpitalu – do czasu zakończenia hospitalizacji. Zaleca się mycie rąk wodą z mydłem przed kontaktem i po kontakcie z pacjentem lub jego środowiskiem oraz stosowanie rękawiczek jednorazowych. W celu zapobiegania biegunkom o tej etiologii należy unikać stosowania antybiotykoterapii, ograniczać ją wyłącznie do przypadków niezbędnych oraz maksymalnie skracać jej czas, można także rozważać stosowanie probiotyków w czasie leczenia. 

 

Piśmiennictwo: 

  1. Albrecht P, Pituch H. Clostridium difficile – narastający problem diagnostyczny i terapeutyczny. Onkol Prakt Klin 2013; 9(1): 22–31. 

  1. Burke KE, Lamont JT. Clostridium difficile infection: a worldwide disease. Gut Liver 2014; 8(1): 1–6. 

  1. Dürre P. Physiology and sporulation in Clostridium. Microbiol Spectr 2014; 2(4): TBS-0010-2012. 

  1. Gajewski P (red.). Interna Szczeklika 2022. Medycyna Praktyczna, Kraków 2022. 

  1. Kachrimanidou M, Sarmourli T, Skoura L i wsp. Clostridium difficile infection: new insights into therapeutic options. Crit Rev Microbiol 2016; 42(5): 773–779.  

Wróć do listy Przejdź dalej