Niskie ciśnienie rozkurczowe - objawy, przyczyny

Czym jest ciśnienie rozkurczowe i jaka jest jego norma?

Ciśnienie tętnicze krwi to jedna z podstawowych wartości oceniających stan układu sercowo-naczyniowego. Składa się ono z dwóch komponentów: ciśnienia skurczowego (SBP) i rozkurczowego (DBP). Ciśnienie skurczowe odpowiada za maksymalny nacisk krwi na ściany tętnic w momencie skurczu lewej komory serca. Z kolei ciśnienie rozkurczowe to najniższa wartość ciśnienia w układzie tętniczym, mierzona w czasie rozkurczu lewej komory serca.

Zgodnie z aktualnymi wytycznymi ESC z 2024 roku, wartości ciśnienia tętniczego uznawane za niepodwyższone wynoszą: 

• poniżej 120 mm Hg dla ciśnienia skurczowego,
• poniżej 70 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego;

 – niezależnie od tego, czy pomiar został wykonany w gabinecie lekarskim, w warunkach domowych, czy przy użyciu 24-godzinnego automatycznego monitorowania (ABPM).

Warto odnotować, że z wiekiem obserwuje się stopniowy wzrost wartości ciśnienia rozkurczowego – szacuje się, że u osób dorosłych rośnie ono o ok. 0,4 mmHg rocznie. Przykładowo, u 15-latków średnie DBP wynosi około 70 mmHg, natomiast u osób 65-letnich może sięgać nawet 90 mmHg. Wzrost ten jest najprawdopodobniej wynikiem zwiększonego oporu obwodowego naczyń krwionośnych.

Niskie ciśnienie rozkurczowe - przyczyny

Obniżenie ciśnienia rozkurczowego może występować w sytuacjach, gdy dochodzi do zwolnienia akcji serca lub zmniejszenia obwodowego oporu naczyniowego, co powoduje szybszy odpływ krwi z tętnic do tkanek obwodowych.

Istnieje wiele potencjalnych przyczyn niskiego ciśnienia rozkurczowego. Najczęstsze to zbyt wysokie dawki leków hipotensyjnych, stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego, a także preparaty stosowane w terapii zaburzeń erekcji. Do innych grup leków, które mogą wpływać na wartości ciśnienia tętniczego, należą m.in. trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, leki przeciwparkinsonowskie oraz niektóre środki stosowane w urologii.

Spadek ciśnienia rozkurczowego obserwuje się również u kobiet w ciąży – głównie w wyniku fizjologicznego poszerzenia łożyska naczyniowego – a także u pacjentów z chorobami serca oraz w stanach odwodnienia.

Niskie ciśnienie rozkurczowe - objawy

Objawy niskiego ciśnienia rozkurczowego mogą być zróżnicowane i zależą od wielu czynników indywidualnych. Istotne znaczenie ma to, czy pacjent funkcjonuje z obniżonym ciśnieniem od dłuższego czasu, co pozwala na częściową adaptację organizmu, czy też nagły spadek wartości pojawił się w krótkim czasie. Duży wpływ na obraz kliniczny mają również choroby współistniejące, zwłaszcza schorzenia układu sercowo-naczyniowego oraz zaburzenia autonomicznego układu nerwowego.

Każdy pacjent może reagować inaczej, jednak do najczęstszych objawów niskiego ciśnienia rozkurczowego należą:

• osłabienie i uczucie zmęczenia,
• zawroty głowy, szczególnie przy zmianie pozycji ciała (hipotonia ortostatyczna),
• pogorszenie tolerancji wysiłku,
• omdlenia lub epizody utraty przytomności,
• zaburzenia koncentracji,
• uczucie kołatania serca,
• zimne poty,
• bladość skóry,
• uczucie duszności, szczególnie u osób z niewydolnością serca,
• wzmożona senność lub apatia, zwłaszcza u osób starszych.

W praktyce klinicznej szczególną czujność należy zachować, gdy objawy pojawiają się nagle, mają charakter nawracający lub towarzyszą im inne niepokojące symptomy, takie jak ból w klatce piersiowej czy niewyjaśnione spadki wydolności fizycznej.

Czym grozi niskie ciśnienie rozkurczowe?

Nadmierne obniżenie ciśnienia rozkurczowego może prowadzić do zmniejszenia przepływu wieńcowego i w konsekwencji do niedokrwienia mięśnia sercowego. Dzieje się tak dlatego, że to właśnie w czasie rozkurczu serca dochodzi do jego zaopatrywania w krew i substancje odżywcze. W warunkach obniżonej perfuzji naczynia wieńcowe podejmują próbę kompensacji poprzez autoregulacyjne rozszerzenie światła, co ma na celu utrzymanie odpowiedniego przepływu. Jednak spadek ciśnienia rozkurczowego poniżej granic autoregulacji wieńcowej może doprowadzić do jej niewydolności, szczególnie u pacjentów z istotnymi zwężeniami tętnic wieńcowych, u których margines bezpieczeństwa dla perfuzji jest już ograniczony. 

Istotne jest jednak, że nadal brakuje jednoznacznych danych, które pozwalałyby precyzyjnie określić dolne granice autoregulacji wieńcowej [4], zarówno u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym, z chorobą wieńcową, jak i w populacji ogólnej.

Szczególnie niepożądanym zjawiskiem jest niskie ciśnienie rozkurczowe u pacjentów po zawale serca, ponieważ wykazano, że stanowi ono niekorzystny czynnik prognostyczny i może zwiększać ryzyko nawrotów incydentów sercowo-naczyniowych. 

Należy pamiętać, że ciśnienie rozkurczowe poniżej 60 mmHg koreluje ze zwiększoną śmiertelnością ogólną [5], szczególnie u osób z już istniejącą chorobą sercowo-naczyniową. Co istotne, taki efekt może być niezamierzonym skutkiem zbyt intensywnej kontroli ciśnienia skurczowego, co stanowi wyzwanie w praktyce klinicznej.

Jak podnieść niskie ciśnienie rozkurczowe?

Nie istnieje uniwersalny schemat postępowania w przypadku niskiego ciśnienia rozkurczowego – interwencje terapeutyczne powinny być dostosowane indywidualnie, w zależności od przyczyny hipotonii oraz chorób współistniejących u danego pacjenta.

Jednym z częstszych mechanizmów leżących u podstaw obniżonego ciśnienia tętniczego jest hipowolemia, najczęściej wynikająca z odwodnienia. W takich przypadkach uzupełnienie płynów stanowi podstawowy element leczenia, zwłaszcza że ryzyko odwodnienia wzrasta w przebiegu infekcji – zarówno wirusowych, jak i bakteryjnych.

W warunkach domowych jednym z prostych środków mogących pomóc w podniesieniu ciśnienia tętniczego jest zwiększenie spożycia sodu (soli kuchennej). Należy jednak podkreślić, że nawet w takiej sytuacji nie powinno się przekraczać rekomendowanego dziennego spożycia soli, które wynosi 5 gramów – wliczając w to zarówno sól dodawaną do potraw, jak i tę zawartą w produktach spożywczych przetworzonych.

Niskie ciśnienie rozkurczowe - podsumowanie i najważniejsze informacje

1. Ciśnienie rozkurczowe odgrywa kluczową rolę w perfuzji wieńcowej i odżywieniu serca – jego nadmierne obniżenie może prowadzić do niedokrwienia.

2. Według wytycznych ESC 2024, wartości <120/70 mmHg są uznawane za niepodwyższone, jednak DBP <60 mmHg może stanowić zagrożenie, szczególnie u pacjentów z chorobą sercowo-naczyniową.

3. Najczęstsze przyczyny niskiego DBP to odwodnienie, działanie leków hipotensyjnych, choroby serca, infekcje oraz ciąża.

4. Objawy obejmują m.in. osłabienie, zawroty głowy, omdlenia, spadek tolerancji wysiłku i senność.

5. Postępowanie powinno być indywidualne – kluczowe znaczenie ma uzupełnienie płynów oraz ostrożność w leczeniu hipotensyjnym.

Jeśli zaobserwujesz u siebie objawy sugerujące zbyt niskie ciśnienie rozkurczowe – skonsultuj się z lekarzem. Odpowiednia diagnostyka może zapobiec groźnym powikłaniom sercowo-naczyniowym.

Referencje:

1. Tykarski A, Filipiak KJ, Januszewicz A, Litwin M, Narkiewicz K, Prejbisz A, et al. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym — 2019 rok. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce. 2019;5(1):1-86.

2. Silverthorn, D. U. (2018). Fizjologia człowieka: zintegrowane podejście (B. Ponikowska, Red., Wyd. 1). PZWL Wydawnictwo Lekarskie.

3. McEvoy, J. W., McCarthy, C. P., Bruno, R. M., Brouwers, S., Canavan, M. D., Ceconi, C., ... & Touyz, R. M. (2024). Wytyczne ESC 2024 dotyczące postępowania w podwyższonym ciśnieniu tętniczym i nadciśnieniu tętniczym. Polish Heart Journal (Kardiologia Polska), 82(II), 87-191.

4. Verdecchia, P., Angeli, F., & Reboldi, G. (2024). The lowest well tolerated blood pressure: a personalized target for all?. European Journal of Internal Medicine, 123, 42-48.

5. Siddiqi, T. J., Usman, M. S., Siddiqui, A., Salman, A., Talbot, N., Khan, L. A., ... & Taffet, G. E. (2024). Association of Low Diastolic Blood Pressure with Cardiovascular outcomes and all-cause mortality: a Meta-analysis. Current Problems in Cardiology, 49(1), 102131.