Dieta w kamicy żółciowej

Dieta niekorzystna w kamicy żółciowej

Kamienie żółciowe występują na ogół u osób stosujących dietę wysokotłuszczową i ubogą w błonnik. Rzadko obserwuje się je w populacjach azjatyckich i afrykańskich, które bazują na tradycyjnej diecie opartej w dużej mierze na roślinach. Kamienie stają się jednak coraz częstsze w miarę przechodzenia na tzw. dietę zachodnią. Nadmiar białka zwierzęcego i tłuszczów pochodzenia zwierzęcego (nasyconych kwasów tłuszczowych) oraz brak błonnika pokarmowego mogą być głównymi żywieniowymi czynnikami ryzyka rozwoju kamieni żółciowych.

Dieta zalecana w kamicy żółciowej

Zalecana jest dieta oparta na produktach roślinnych. Do 90% kamieni żółciowych to kamienie cholesterolowe, co sugeruje, że zmiany w diecie (np. redukcja ilości tłuszczów nasyconych i cholesterolu w diecie oraz zwiększenie ilości rozpuszczalnego błonnika) mogą obniżyć ryzyko wystąpienia kamieni żółciowych.

Spożycie owoców i warzyw może być jednym z czynników chroniących przed kamicą. Spożywanie dużej ilości warzyw i owoców wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem cholecystektomii.

Wykazano, że u kobiet spożywających najwięcej białka roślinnego ryzyko to jest o 20-30% niższe niż u tych, które spożywają go najmniej. Podobnie kobiety i mężczyźni, u których tłuszcze w diecie pochodzą głównie ze źródeł roślinnych, mają zmniejszone ryzyko rozwoju kamieni żółciowych. Wyjątek stanowią kwasy tłuszczowe typu trans, czyli częściowo uwodornione oleje roślinne często stosowane w produktach wysokoprzetworzonych (wafelkach, herbatnikach, daniach fast food), które wiążą się ze zwiększonym ryzykiem powstawania kamieni żółciowych. W populacji ogólnej wysoki poziom cholesterolu LDL łączy się z powstawaniem kamieni żółciowych, co podkreśla znaczenie diety (wysokobłonnikowej i niskotłuszczowej) wspomagającej utrzymanie stężenia lipidów we krwi na właściwym poziomie.

W 12-letnim prospektywnym badaniu kohortowym przeprowadzonym wśród amerykańskich mężczyzn stwierdzono, że u osób spożywających najwięcej węglowodanów rafinowanych istnieje o 60% większe ryzyko rozwoju kamieni żółciowych niż u osób spożywających najmniej węglowodanów. Z kolei w przekrojowym badaniu przeprowadzonym wśród mężczyzn i kobiet we Włoszech wykazano, że osoby spożywające najwięcej błonnika (zwłaszcza nierozpuszczalnego) mają o 15% niższe ryzyko wystąpienia kamieni żółciowych w porównaniu z osobami spożywającymi go najmniej.

U kobiet z BMI ≥ 30 kg/m² ryzyko wystąpienia kamicy żółciowej jest co najmniej dwukrotnie większe niż u kobiet z BMI < 25 kg/m². Taki sam stopień ryzyka występuje u mężczyzn z BMI ≥ 25 kg/m² w porównaniu z mężczyznami BMI < 22,5 kg/m². Ryzyko rośnie wraz ze wzrostem masy ciała.

Niekorzystne są także bardzo restrykcyjne diety. Włączenie niewielkiej ilości tłuszczu zapewnia maksymalne opróżnienie pęcherzyka żółciowego i zapobiega tworzeniu się kamieni żółciowych u osób będących na diecie o obniżonej kaloryczności. Warto zatem wybierać niskotłuszczowe diety roślinne (które zazwyczaj umożliwiają zdrową i trwałą kontrolę masy ciała) zamiast diet o bardzo niskiej kaloryczności.

Co powinna zawierać dieta w kamicy żółciowej?

• Dużą ilość owoców i warzyw – należy starać się spożywać co najmniej 5 porcji dziennie.
• Produkty zbożowe, w tym z przemiału całego ziarna.
• 2-3 porcje produktów mlecznych o niskiej zawartości tłuszczu.
• Chude mięso, ryby, jaja i inne produkty będące źródłem białka, takie jak fasola i nasiona roślin strączkowych (jeśli są dobrze tolerowane).
• Niewielką ilość korzystnych dla zdrowia tłuszczów – ograniczenie tłuszczów nasyconych, które znajdują się w produktach pochodzenia zwierzęcego, takich jak: masło, sery żółte, topione, tłuste wędliny, kiełbasy, parówki, boczek, tłuste mięsa, ciasta, ciastka i ciasteczka, na rzecz tłuszczów nienasyconych występujących w produktach niezwierzęcych, takich jak: olej rzepakowy i oliwa z oliwek, awokado, orzechy i nasiona. Pamiętaj jednak, że tłuszcze nienasycone w nadmiarze mogą również wywoływać ból związany z kamicą żółciową.
• Odpowiednią ilość błonnika pokarmowego – można go znaleźć w roślinach strączkowych, owocach i warzywach, produktach zbożowych pełnoziarnistych, takich jak chleb razowy, makaron razowy i kasze.
• Właściwą ilość płynów – co najmniej 2 l dziennie – takich jak woda lub herbaty ziołowe.
• Nie powinna zawierać zbyt dużo tłuszczu podczas jednego posiłku. Pomocne może być spożywanie mniejszych, częstszych posiłków. 
• Potrawy powinny być sporządzane metodą gotowania w wodzie lub na parze oraz duszenia, pieczenia bez tłuszczu; należy unikać potraw smażonych (w ograniczonej ilości można stosować krótkotrwałe podsmażanie z niewielkim dodatkiem oleju rzepakowego lub oliwy z oliwek).

Uwaga! U niektórych osób określone pokarmy wywołują objawy. Należy prowadzić dzienniczek jedzenia i objawów, aby zidentyfikować te pokarmy. Następnie powinno się unikać tych pokarmów przez okres próbny 2 tygodni i odnotować ewentualną poprawę w zakresie objawów. Często do takich produktów należą ostre przyprawy (ostra papryka, chilli, pieprz, musztarda, przyprawy z gorczycą). Także żółtko jaj może powodować silne skurcze pęcherzyka żółciowego. U niektórych tolerowana jest dieta lekkostrawna bez produktów wzdymających, takich jak: warzywa kapustne, fasola, kalafior, por, cebula. Owoce z pestkami (np. maliny, jeżyny) oraz warzywa z pestkami (np. pomidory) mogą również nasilać objawy.

W przypadku wystąpienia napadu kolki z diety należy wykluczyć okresowo tłuszcz i białko i przejść na dietę kleikową (kleik z ryżu, kaszy manny, w dalszej kolejności przetarte owoce, jabłko pieczone, kisiel, ziemniaki puree, warzywa purée). Nie powinno się podawać potraw i płynów zimnych (pobudzają pęcherzyk żółciowy do skurczu). Następnie można stopniowo wprowadzać gotowane warzywa i chude produkty będące źródłem białka: chudy drób bez skóry, cielęcinę, ser biały, jogurty.

Przykładowy jadłospis w diecie przy kamicy żółciowej

ŚNIADANIE

Owsianka z malinami

Składniki:

Mleko spożywcze (1,5% tł.) – 250 g (1 szklanka)
Maliny – 120 g (2 garści)
Płatki owsiane – 50 g (5 łyżek)
Orzechy włoskie – 15 g (1 łyżka)
Miód pszczeli – 12 g (0,5 łyżki)

Sposób przygotowania:

1. Ugotować płatki na mleku.
2. Przełożyć do miseczki, dodać miód.
3. Dołożyć owoce i posiekane orzechy.

II ŚNIADANIE

Kanapki z mozzarellą i pomidorem

Składniki:

Pomidor – 120 g (1 sztuka)
Mozzarella light – 60 g (0,5 opakowania)
Chleb graham – 60 g (2 kromki)
Roszponka – 40 g (2 garści)
Bazylia (świeża) – kilka listków
Oliwa z oliwek – 5 g (0,5 łyżki)
Krem z octu balsamicznego – 5 g (0,5 łyżki) 

Sposób przygotowania:

1. Pieczywo skropić oliwą.
2. Położyć roszponkę, plasterki sera mozzarella, pomidora i listki bazylii.
3. Polać kremem z octu balsamicznego.

OBIAD

Indyk duszony w sosie pomidorowym z kaszą i pieczoną brukselką

Składniki:

Pomidory z puszki (krojone) – 200 g (0,5 puszki)
Mięso z piersi indyka bez skóry – 100 g (1 porcja)
Cebula – 50 g (0,5 sztuki)
Kasza jęczmienna perłowa (sucha) – 50 g (3,5 łyżki)
Oliwa z oliwek – 5 g (0,5 łyżki)
Tymianek – 1 g (szczypta)
Pieprz czarny mielony – 1 g (szczypta)
Sól biała – 1 g (szczypta) 

Brukselka:

Brukselka – 135 g (8 sztuk)
Cytryna – 30 g (0,5 sztuki)
Pietruszka, natka – 12 g (2 łyżeczki)
Oliwa z oliwek – 10 g (1 łyżka)
Migdały w płatkach – 10 g (1 łyżka)
Bułka tarta – 8 g (1 łyżka)
Sól biała – 1 g (szczypta)
Pieprz czarny mielony – 1 g (szczypta)

Sposób przygotowania:

Brukselka:

1. Brukselkę opłukać pod bieżącą wodą. Gotować w wodzie przez około 20 minut.
2. Piekarnik nagrzać do temp. 220 stopni. Wszystkie składniki z przepisu (oprócz brukselki) drobno posiekać. Odcedzoną brukselkę ułożyć w naczyniu żaroodpornym, posypać mieszanką i zapiekać przez około 10 minut, aż posypka będzie chrupiąca i lekko zrumieniona.
3. Po upieczeniu brukselkę skropić sokiem z cytryny.

Danie:

1. Cebulę drobno pokroić i podsmażyć na oliwie z tymiankiem. Dodać pomidory z puszki.
2. Mięso pokroić w kostkę, doprawić solą i pieprzem i włożyć do sosu pomidorowego.
3. Gotować około 20–25 minut.
4. W tym czasie ugotować kaszę zgodnie z instrukcją na opakowaniu.
5. Podawać z pieczoną brukselką.

PODWIECZOREK

Jogurt z otrębami i bananem

Składniki:

Banan – 120 g (1 sztuka)
Jogurt naturalny (1,5% tł.) – 100 g (5 łyżek)
Otręby pszenne – 20 g (5 łyżek)

Sposób przygotowania:

1. Banan obrać i pokroić.
2. Wymieszać z pozostałymi składnikami.

KOLACJA

Frytki z batata

Składniki:

Batat – 200 g (1 sztuka)
Mozzarella light – 40 g (1/3 opakowania)
Oliwa z oliwek – 10 g (1 łyżka)
Papryka słodka (mielona, wędzona) – 1 g (szczypta)
Rozmaryn – 1 g (szczypta)
Sól biała – 1 g (szczypta)
Pieprz czarny mielony – 1 g (szczypta)

Sposób przygotowania:

1. Rozgrzać piekarnik do temp. 200 stopni.
2. Batat umyć i wyszorować dokładnie skórkę lub obrać. Pokroić w słupki lub duże łódki.
3. Umieścić w misce, dodać oliwę z oliwek i przyprawy. Dokładnie wymieszać.
4. Bataty ułożyć na blaszce do pieczenia.
5. Piec przez około 15 minut do miękkości. Na koniec posypać pokruszoną mozzarellą i zostawić do roztopienia.
6. Wyłożyć na talerz.

PODSUMOWANIE JADŁOSPISU

Energia 2000 kcal
Białko 93 g
Tłuszcz 67 g
Nasycone kwasy tłuszczowe 11,5 g
Węglowodany 230 g
Cukry proste 70 g
Cholesterol 98 mg
Błonnik pokarmowy 55 g

dr Katarzyna Wolnicka, mgr Klaudia Wiśniewska

Piśmiennictwo

1. Stinton LM, Shaffer EA. Epidemiology of gallbladder disease: cholelithiasis and cancer. Gut Liver 2012; 6(2): 172–187.
2. Ahmed A, Cheung RC, Keeffe EB. Management of gallstones and their complications. Am Fam Physician 2000; 61(6): 1673–1680, 1687–1688.
3. Tsai CJ, Leitzmann MF, Willett WC, et al. Fruit and vegetable consumption and risk of cholecystectomy in women. Am J Med 2006; 119(9): 760–767.
4. Tsai CJ, Leitzmann MF, Willett WC, Giovannucci EL. Dietary protein and the risk of cholecystectomy in a cohort of US women: the Nurses' Health Study. Am J Epidemiol 2004; 60: 11–18.
5. Tsai CJ, Leitzmann MF, Willett WC, et al. Long-term intake of trans-fatty acids and risk of gallstone disease in men. Arch Intern Med 2005; 165(9): 1011–1015.
6. Halldestam I, Kullman E, Borch K. Incidence of and potential risk factors for gallstone disease in a general population sample. Br J Surg 2009; 96(11): 1315–1322.
7. Erlinger S. Gallstones in obesity and weight loss. Eur J Gastroenterol Hepatol 2000; 12(12): 1347–1352.
8. Thornton JR, Emmett PM, Heaton KW. Diet and gall stones: effects of refined and unrefined carbohydrate diets on bile cholesterol saturation and bile acid metabolism. Gut 1983; 24(1): 2–6.
9. Tsai CJ, Leitzmann MF, Willett WC, et al. Long-term intake of dietary fiber and decreased risk of cholecystectomy in women. Am J Gastroenterol 2004; 99(7): 1364–1370.
10. Attili AF, Scafato E, Marchioli R, et al. Diet and gallstones in Italy: the cross-sectional MICOL results. Hepatology 1998; 27(6): 1492–1498.