Ortoreksja - zaburzenie odżywania pod maską zdrowej diety

Czym dokładnie jest ortoreksja?

Orthorexia nervosa pochodzi z greckiego orthos (właściwy, prawidłowy) oraz orexia (apetyt). Jak sugeruje nazwa, jest to zaburzenie, które charakteryzuje się patologicznym dążeniem do utrzymania diety uważanej przez daną osobę za zdrową. Przejawiać się to może poprzez m.in.: stosowanie rygorystycznej diety bogatej w produkty uważane za korzystne dla zdrowia, unikanie pokarmów uznawanych za niezdrowe lub przygotowywanie posiłków w konkretny sposób [1,2].

Z czasem dochodzi do eskalacji: jadłospis staje się coraz bardziej restrykcyjny, a lista spożywanych potraw coraz krótsza i mniej elastyczna. Odstępstwa od zaplanowanego dokładnie planu posiłków mogą wiązać się z lękiem, strachem, poczuciem winy oraz dalszym zaostrzeniem zasad dietetycznych. Pacjenci uzależniają swoją samoocenę oraz tożsamość od wytrwałości w diecie [1,2].

Poza obciążeniem psychicznym, ortoreksja wywiera negatywny wpływ na zdrowie fizyczne. Wykluczanie coraz większej ilości pokarmów uważanych za szkodliwe może prowadzić do niedożywienia i niedoborów składników odżywczych. Warto zaznaczyć, że przyjęte zasady odżywiania zależą od indywidualnych przekonań pacjentów i nie muszą znajdować odzwierciedlenia w badaniach naukowych. Będą więc różnić się między osobami, a ograniczane pokarmy mogą w rzeczywistości być niezbędne w prawidłowej diecie. W przypadku ortoreksji utrata masy ciała nie stanowi więc celu sama w sobie, a jest niejako “efektem ubocznym” ścisłej diety [1,2].

Ortoreksja może też poprzedzać inne zaburzenia odżywiania lub współistnieć z nimi, np. z anoreksją lub bulimią. 

Ortoreksja - postawienie diagnozy

Ortoreksja nie jest umieszczona jako odrębna jednostka chorobowa i nie ma przypisanego osobnego kodu w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10. Formalnie nie jest więc zaburzeniem odżywiania, a przynależność do grupy jednostek chorobowych i dokładna definicja są tematem wielu prac naukowych.

Do tej pory nie opracowano też kryteriów diagnostycznych, dzięki którym można byłoby postawić jednoznaczną diagnozę zaburzenia. Wśród różnych klasyfikacji znajdują się jednak powtarzalne punkty pozwalające na wysunięcie podejrzenia ortoreksji, m.in.:

• chory jest patologicznie skoncentrowany na zdrowym odżywianiu, skupia się̨ na jakości i składzie posiłków;
• fiksacja na punkcie diety zaburza funkcjonowanie społeczne, szkolne, zawodowe oraz ma negatywne skutki psychiczne i/lub fizyczne;
• zachowanie nie wynika z innych chorób, m.in. psychicznych, przekonań religijnych, alergii pokarmowych lub innych chorób wymagających stosowania specjalnej diety [1,2].

Czerwone flagi - kiedy podejrzewać ortoreksję

Do objawów, które mogą świadczyć o ortoreksji i powinny wzbudzić czujność, należą:

• wykluczenie z diety pokarmów lub całych grup pokarmów, umotywowane ich niekorzystnym działaniem na zdrowie; 
• wysuwanie własnych teorii na temat pozytywnego lub negatywnego wpływu różnych pokarmów na zdrowie;
• ocenianie nawyków żywieniowych innych osób;
• obsesja, skupianie się na planowaniu i spożywaniu posiłków, zaburzające dotychczasowe funkcjonowanie;
• brak elastyczności względem zasad żywienia i zaplanowanego jadłospisu;
• samopoczucie i humor zależne od jedzenia “zdrowych” pokarmów, odstępstwa od zasad wiążą się z lękiem, smutkiem, niepokojem, złością;
• ogólne zmęczenie i osłabienie, zaburzenia koncentracji [3]. 

W przypadku pojawienia się niepokojących objawów nie należy zwlekać - natychmiast sięgnij po pomoc!

Leczenie ortoreksji

Zalecane jest podejście multidyscyplinarne, w które zaangażowani są lekarze, psychoterapeuci i dietetycy. Podstawę leczenia stanowi psychoterapia, a pacjenci z ortoreksją są na nią bardziej podatni niż w przypadku innych zaburzeń odżywiania. Korzystna może być terapia lekami przeciwdepresyjnymi z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), która prowadzi do zmniejszenia nasilenia lęku i niepokoju oraz cech obsesyjno-kompulsyjnych [2]. W skrajnych przypadkach niedożywienia lub powikłań ze strony różnych narządów konieczne może być początkowe leczenie w warunkach szpitalnych.