Badania profilaktyczne krwi u mężczyzn po 40. roku życia

Kto może skorzystać z pakietu badań?

Program skierowany jest do mężczyzn, którzy ukończyli 40 lat oraz nie korzystali wcześniej z programu “Profilaktyka 40 PLUS” lub skorzystali z niego jednorazowo, ale minęło co najmniej 12 miesięcy od pierwszych badań w ramach programu. Niektóre placówki komercyjne oferują zbliżone pakiety badań, które mogą obejmować dodatkowe oznaczenia.

Co zawiera pakiet badań?

Pełny pakiet badań diagnostycznych dla mężczyzn może obejmować:

• morfologię krwi obwodowej ze wzorem odsetkowym i płytkami krwi;
• stężenie cholesterolu całkowitego albo kontrolny profil lipidowy;
• stężenie glukozy we krwi;
• próby wątrobowe: ALT, AST, GGTP;
• poziom kreatyniny we krwi;
• badanie ogólne moczu;
• poziom kwasu moczowego we krwi;
• badanie krwi utajonej w kale (metodą immunochemiczną – iFOBT);
• PSA – antygen swoisty dla stercza całkowity.

Badania laboratoryjne z krwi

Profil lipidowy

W skład profilu lipidowego wchodzą:

• cholesterol całkowity – norma: <190 mg/dl (<4,9 mmol/l) – należy go oceniać wyłącznie w korelacji z pozostałymi parametrami;
• cholesterol-HDL – norma: mężczyźni >40 mg/dl (>1,0 mmol/l), kobiety >50 mg/dl (>1,3 mmol/l),
• cholesterol-LDL – norma: zależnie od ryzyka sercowo-naczyniowego;
• cholesterol nie-HDL – suma wszystkich lipoprotein zwiększających ryzyko miażdżycy, norma: zależnie od ryzyka sercowo-naczyniowego;;
• trójglicerydy (TG) – norma: <150 mg/dl (<1,7 mmol/l) na czczo lub <175 mg/dl (<2,0 mmol/l) nie na czczo.

Więcej na temat badań wchodzących w skład profilu lipidowego w artykule “Lipidogram – co to za badanie?”.

Morfologia krwi

Morfologia krwi to badanie hematologiczne obejmujące analizę komórek krwi: erytrocytów, leukocytów oraz płytek krwi. Badanie to pozwala ocenić ogólny stan zdrowia i jest podstawą diagnostyki wielu chorób, takich jak anemia, zaburzenia krzepnięcia, niedobory układu odpornościowego, stany zapalne czy infekcje. Więcej na temat morfologii krwi obwodowej w artykule “Profil ogólny badania biochemicznego krwi – co zawiera?” .

OB (odczyn Biernackiego)

Odczyn Biernackiego (OB) to badanie polegające na pobraniu krwi do probówki z substancją przeciwkrzepliwą i ocenie szybkości opadu czerwonych krwinek po godzinie od pobrania.

Zakres referencyjny OB:

• dla mężczyzn – norma: 3–15 mm/godz.;
• dla kobiet – norma: 1–10 mm/godz.;
• dla kobiet i mężczyzn po 65. r.ż. – norma: <20 mm/godz.

Zasada działania OB polega na tym, że w probówce erytrocyty ulegają „zlepieniu” (aglomeracji) dzięki rozmaitym białkom występujących we krwi – powstałe aglomeraty krwinek opadają na dno probówki. Do przyspieszonego opadu (podwyższonego OB) dojdzie w przypadku, kiedy białek aglomerujących będzie zbyt wiele bądź białek hamujących aglomerację lub erytrocytów zbyt mało i odwrotnie. Zarówno podwyższona, jak i obniżona, wartość OB może świadczyć o procesie chorobowym.

Glukoza

Oznaczenie glukozy z krwi żylnej to jedno z podstawowych badań zlecanych przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Pozwala zdiagnozować cukrzycę oraz stany przedcukrzycowe (nieprawidłową glikemię na czczo i nieprawidłową tolerancję glukozy). Najczęściej oznaczamy glukozę z próbki krwi pobranej na czczo. Wartości referencyjne to:

• na czczo – norma: 70-99 mg/dl (3,3-5,5 mmol/l), 
• po posiłku (tzw. przygodna) – norma: <200 mg/dl (7,8 mmol/l).

W przypadku nieprawidłowego poziomu glukozy na czczo konieczne jest powtórne wykonanie badań lub poszerzenie diagnostyki o doustny test obciążenia glukozą (OGTT). Na tej podstawie możliwe będzie rozpoznanie stanu przedcukrzycowego (nieprawidłowej glikemii na czczo lub nieprawidłowej tolerancji glukozy) czy cukrzycy.

TSH

Testem pierwszego rzutu w diagnostyce zaburzeń tarczycy  jest oznaczenie TSH w surowicy krwi. Hormon tyreotropowy (TSH) wydzielany jest przez przysadkę i działa stymulująco na tarczycę, która uwalnia do krwi wolne hormony, głównie tyroksynę (FT4) i w niewielkim stopniu trójjodotyroninę (FT3).

Zakres referencyjny TSH dla większości populacji:

• norma: 0,4–4,0 mIU/l.

Przyczyn nieprawidłowych stężeń TSH jest wiele – zwykle jego podwyższenie świadczy o nadczynności tarczycy, a obniżenie o niedoczynności. Niemniej, każdorazowo wynik należy omówić z lekarzem, ze względu na możliwe inne schorzenia. Stwierdzenie nieprawidłowego wyniku TSH to początek dalszej diagnostyki, która obejmować będzie badanie stężenia samych hormonów tarczycy, czasem także badania USG tarczycy. W zdecydowanej większości przypadków, to lekarz rodzinny ustali postępowanie oraz leczenie.

Zaburzenia poziomu TSH wpływają na produkcję hormonów tarczycy, które regulują metabolizm i są kluczowe dla wielu procesów w organizmie. Objawy zbyt małego stężenia hormonów tarczycy to: zmęczenie, nadmierna senność, przyrost masy ciała, zaburzenia pamięci, a także problemy z sercem i układem pokarmowym (np. zaparcia). Zbyt wysokie stężenie hormonów tarczycy może spowodować przyspieszone bicie serca, nadpobudliwość, niepokój, bezsenność, utratę masy ciała pomimo zwiększonego apetytu, nadmierne pocenie się, drżenie rąk, uczucie gorąca oraz biegunki.

Kwas moczowy

Kwas moczowy to biochemiczny parametr często oznaczany w praktyce lekarza POZ. Zbyt duże jego stężenie prowadzi do dny moczanowej (dawniej nazywanej podagrą). Zakres referencyjny stężenia kwasu moczowego we krwi:

• norma: 3-7 mg/dl.

Dna moczanowa to przewlekła choroba związana z zaburzeniami metabolizmu kwasu moczowego. W jej przebiegu nadmiar kwasu moczowego krąży we krwi, co może prowadzić do odkładania się kryształów moczanów (soli kwasu moczowego) w stawach oraz tkankach miękkich, powodując bolesne zapalenie stawów, a także zwiększając ryzyko sercowo-naczyniowe. Więcej na temat dny moczanowej w artykule.

Próby wątrobowe – ALT, AST

Podwyższona aktywność enzymów obecnych w komórkach wątroby może wynikać zarówno z choroby wątroby, jak i z czynników związanych ze stylem życia. Ich przyczyną może być nieodpowiednia dieta, spożywanie alkoholu, stosowanie preparatów ziołowych, suplementów diety, a także intensywny wysiłek fizyczny. Zakres referencyjny parametrów wątrobowych mieści się w przedziale:

• aminotransferaza alaninowa (ALT) – norma: <40 IU/l,
• aminotransferaza asparaginianowa (AST) – norma: <40 IU/l.

Wśród najczęstszych przyczyn wysokiego stężenia ALT i AST wymienia się:

• zapalenie wątroby (wirusowe zapalenie wątroby typu A, B, C);
• stłuszczenie wątroby (zarówno alkoholowe, jak i niealkoholowe);
• marskość wątroby;
• nowotwory wątroby;
• przewlekłe nadużywanie alkoholu;
• toksyczne działanie leków lub substancji chemicznych (paracetamol, statyny);
• intensywny wysiłek fizyczny;
• inne choroby metaboliczne lub schorzenia sercowo-naczyniowe (cukrzyca, otyłość, choroby tarczycy czy niewydolność serca). 

Należy pamiętać, że ALT jest enzymem specyficznym dla wątroby i pozwala ją lepiej zdiagnozować, podczas gdy AST jest obecne w wielu narządach i nie dostarcza tylu informacji.

Magnez 

Magnez jest drugim po potasie jonem, znajdującym się wewnątrz komórek organizmu, zaangażowanym w przebieg podstawowych procesów tam zachodzących. Głównym źródłem magnezu jest dieta bogata w zielone warzywa, nasiona roślin strączkowych, orzechy, banany, pełnoziarniste produkty zbożowe, gorzką czekoladę i kakao. Za prawidłowe stężenie magnezu w osoczu krwi uznaje się:

• norma: 0,65-1,2 mmol/l.

Do najczęstszych przyczyn niedoboru magnezu zalicza się:

• nieprawidłowo zbilansowaną dietę;
• stosowanie niektórych leków (leków moczopędnych);
• zespół złego wchłaniania lub zaburzenia trawienia;
• poważne choroby przewodu pokarmowego oraz dróg moczowych;
• zaburzenia gospodarki hormonalnej;
• alkoholizm.

Niedobór magnezu prowadzi do:

• przewlekłego zmęczenia;
• osłabienia koncentracji i pamięci;
• zwiększonej podatności na stres;
• zwiększonej pobudliwości nerwowej;
• bolesnych skurcze mięśni, drżenia i mrowienia kończyn, powiek i warg;
• osłabienia siły mięśniowej;
• wypadania włosów, łamliwości paznokci.

PSA

Rak stercza jest najczęstszym nowotworem rozpoznawanym u mężczyzn w Polsce i drugą najczęstszą przyczyną zgonów nowotworowych u mężczyzn. Wiek jest najsilniejszym czynnikiem ryzyka zachorowania (99% przypadków rozpoznaje się po 50. roku życia). Do najlepiej udokumentowanych czynników ryzyka należą: nadmierna masa ciała, hiperinsulinizm, aktywne palenie tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu, a do czynników protekcyjnych: aktywność fizyczna i spożycie kawy. 

PSA to białko specyficzne dla gruczołu krokowego, choć nie jest ono unikalne dla raka prostaty. Dlatego jego podwyższone stężenie może występować nie tylko przy raku, ale także w stanach zapalnych prostaty i łagodnym rozroście gruczołu krokowego. Dlatego każdą nieprawidłowość należy omówić z lekarzem, ponieważ nie musi ona oznaczać żadnego groźnego schorzenia. Norma PSA dla większości mężczyzn:

• norma: <4,0 ng/ml.

Jak przygotować się do badania poziomu PSA? Przed pobraniem krwi nie są wymagane szczególne przygotowania. Badanie można wykonać o dowolnej porze dnia, choć zaleca się wizytę w laboratorium rano, na czczo. Ważne jednak, aby na 8-12 godzin przed badaniem unikać alkoholu i wyrobów tytoniowych.

Warto pamiętać o tym, aby badanie PSA nie wykonywać (ok. 2 dni) po:

• aktywności seksualnej,
• badaniu per rectum,
• jeździe na rowerze,
• cewnikowaniu pęcherza moczowego;

ponieważ te czynności powodują podrażnienie prostaty i zawyżone stężenie PSA we krwi.

Krew utajona w kale – metoda immunochemiczna (iFOBT)

Badanie immunochemiczne kału ma na celu wykrycie krwi utajonej w kale. Zazwyczaj wykonuje się je w celach przesiewowych w kierunku raka jelita grubego, lecz może ono również wykryć krwawienie z przewodu pokarmowego spowodowane innymi stanami klinicznymi.

iFOBT umożliwia pomiar poziomu hemoglobiny, czyli białka znajdującego się w krwinkach czerwonych. Badanie nie wykrywa częściowo strawionej hemoglobiny pochodzącej z górnego odcinka przewodu pokarmowego, lecz tylko hemoglobinę nieuszkodzoną (z dolnego odcinka przewodu pokarmowego). Ponadto iFOBT umożliwia pomiar tylko hemoglobiny ludzkiej, więc hemoglobina występująca w niektórych produktach spożywczych nie ma wpływu na jego wynik.

iFOBT to prosty test, który nie wymaga żadnego istotnego przygotowania. Próbki kału do badania immunochemicznego zazwyczaj pobiera się w domu. Zestawy testowe zazwyczaj przekazuje lekarz lub technik laboratoryjny, ale można je również kupić bez recepty.

Prawidłowy wynik badania kału na krew utajoną powinien być ujemny. Natomiast dodatni wynik badania świadczy o tym, że w próbce kału zaobserwowana została krew. 

Badanie moczu

Badanie ogólne moczu (BOM) jest jednym z podstawowych testów diagnostycznych, który dostarcza informacji o stanie układu moczowego. Najczęściej pozwala zdiagnozować zapalenie układu moczowego (ZUM), ale także kamicę nerkową, bądź może być pierwszym sygnałem cukrzycy. Więcej na temat badania ogólnego moczu w artykule.

Konsultacja naukowa dr n. med. Wojciech Malchrzak

Referencje

1.    Dwilewicz-Trojaczek J. (2015) OB, czyli obligatoryjne badanie. Medical Tribune 03/2015

2.    Mastalerz-Migas A., Czupryniak L., Fabian W., Kłoda K., Kowalska I., Ledwoch J., i in. (2022) Wytyczne rozpoznawania i leczenia cukrzycy dla lekarzy rodzinnych Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Lekarz POZ. 4(8) 

3.    Sutkowska E. (2017) Jak prawidłowo rozpoznać insulinooporność – czy i jak leczyć? Medycyna po dyplomie. 05/2017

4.    Woźniak M.J., Matyjaszek-Matuszek B. (2022) Najczęstsze błędy w diagnostyce i leczeniu chorób tarczycy. Lekarz POZ 5/2022

5.    Pastusiak K., Michałowska J., Bogdański P. (2017) Postępowanie dietetyczne w chorobach tarczycy. Forum Zaburzeń Metabolicznych. 8(4), s. 155–160.

6.    Wolnicka K., Taraszewska A.M., Łaszewicz M., Jaczewska-Schuetz J. (2023) Zalecenia żywieniowe w dnie moczanowe. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy. Warszawa 2023

7.    Bil-Lula I., Ćwiklińska A., Kamińska D., Kamińska J., Kopczyński Z., Kozłowska D. i in. (2019) Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej dotyczące badania upostaciowanych elementów moczu w medycznym laboratorium diagnostycznym. Journal of Laboratory Diagnostics. 2019; 55(3).s.145-198

8.    Mączyńska J., Dąbrowski R. (2018) Potas i magnez – sztuka suplementacji. Medycyna po dyplomie. 11/2018

9.    Wysocki P., Chłosta P., Antoniewicz A., Chrzan R., Czech A.K., Dobruch J. i in. (2024) Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w raku gruczołu krokowego — stanowisko Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej i Polskiego Towarzystwa Urologicznego. Onkol Prakt Klin Edu 2024;10(1). s.1-72.

10.    Heidenreich A., Bolla M., Joniau S., Mason M.D., Matveev V., Mottet N. i in. (2011) Wytyczne postępowania u chorych na raka stercza. Polskie Towarzystwo Urologiczne. Warszawa 2011.