Szacowany czas czytania: 7 minut
Kwas moczowy
Kwas moczowy powstaje jako produkt przemian metabolicznych puryn, czy związków chemicznych, z których zbudowane nukleotydy, będące „cegiełkami” budującymi DNA, czyli materiał genetyczny każdej komórki. Ponieważ pokarmy zjadane na co dzień to także w dużej mierze komórki roślin, zwierząt czy grzybów, puryny są dostarczane do organizmu z dietą. Powstały z puryn kwas moczowy jest rozpuszczany w wodzie i wydalany w większości z moczem. Mniejsza część jest wydalana z kałem po wcześniejszym rozłożeniu przez bakterie. Te zamieszkujące jelita drobnoustroje są kluczowe, dlatego że człowiek nie posiada oksydazy moczanowej – enzymu zdolnego rozłożyć kwas moczowy.
Norma kwasu moczowego
Stężenie kwasu moczowego w krwi powinno wynosić 3-7 mg/dl u osób zdrowych, a u osób leczonych z powodu hiperurykemii cel terapeutyczny wynosi <6 mg/dl.
Hiperurykemia to stan, w którym stężenie kwasu moczowego w krwi jest zbyt duże. Najczęściej spowodowane jest to niewłaściwą dietą i stylem życia. Hiperurykemii sprzyja spożywanie dużej ilości mięsa i wywarów mięsnych, fruktozy (zawartej w słodkich owocach i napojach słodzonych syropem glukozowo-fruktozowym) oraz napojów alkoholowych, szczególnie piwa. W celu zmniejszenia stężenia kwasu moczowego, oprócz zmiany zwyczajów dietetycznych, zalecana jest także redukcja masy ciała jeżeli rozpoznano nadwagę lub otyłość.
Zbyt duże stężenie kwasu moczowego może powodować wystąpienie dny moczanowej, czyli zapalenia stawów spowodowanego tworzeniem kryształów soli kwasu moczowego. Ostry napad dny dotyczy zwykle dużego palca u stopy i jest nazywany podagrą. Wiąże się z silnym bólem, obrzękiem i zaczerwienieniem stawu. Co ciekawe może się zdarzyć, że w trakcie ataku dny stężenie kwasu moczowego w krwi będzie prawidłowe. Dzieje się tak dlatego, że samo zapalenie jest wywoływane przez kryształy w stawie, a ponieważ nie są one już rozpuszczone w krwi, to nie zostają wychwycone podczas badania próbki krwi.
Jeżeli zmiana stylu życia nie przynosi pożądanych efektów, to lekarz może włączyć leczenie farmakologiczne polegające na przyjmowaniu substancji zmniejszających stężenie kwasu moczowego. W takim przypadku okresowe kontrolowanie stężenia kwasu moczowego jest istotne do oceny skuteczności leczenia oraz ewentualnej zmiany dawkowania leku. Warto dodać, że nie zawsze zwiększenie stężenia kwasu moczowego czy jednorazowy atak dny moczanowej są wskazaniami do włączenia leków. Mają one swoje działania niepożądane i za każdym razem lekarz ustala bilans korzyści i ryzyka dla danego pacjenta.
Stężenie kwasu moczowego może się zwiększyć, gdy nie będzie on odpowiednio sprawnie wydzielany do moczu przez nerki. Dzieje się tak na przykład podczas stosowania niektórych leków na nadciśnienie tętnicze. W takim przypadku najczęściej lekarz zadecyduje o zmianie leku. Jak wspomniano wcześniej, kwas moczowy powstaje między innymi jako produkt rozpadu DNA na budujące go puryny. Zwiększona liczba komórek, która się rozpada, uwalniając swoje DNA, również przyczyny się do zwiększenia stężenia kwasu moczowego. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku niektórych nowotworów, ale także podczas rozpoczęcia leczenia niektórych chorób nowotworowych, ponieważ skuteczne leczenie onkologiczne zabija komórki nowotworowe, a one rozpadając się uwalniają swoją zawartość do krwi.
Rzadszą sytuacją jest hipourykemia, czyli zbyt małe stężenie kwasu moczowego w krwi. Dzieję się tak podczas stosowania zbyt dużych dawek leków lub niektórych genetycznych defektach na szlaku metabolicznym puryn. Zbyt małe stężenie kwasu moczowego (<3 mg/dl) może przyczyniać się do rozwoju choroby Alzheimera i choroby Parkinsona.
Warto dodać, że z kwasu moczowego czasem powstają także kamienie w układzie moczowym. W takim przypadku zwykle zwiększone jest wydalanie kwasu moczowego z moczem, co powoduje jego krystalizację w układzie moczowym. Oprócz leczenia zmniejszającego stężenie kwasu moczowego w krwi, zwykle potrzebne jest także leczenie samej kamicy. W niektórych sytuacjach może być konieczne wykonanie zabiegu usunięcia kamieni.
Konsultacja: dr hab. n. med. Agnieszka Mastalerz-Migas; prof.UMW