Badanie ogólne moczu

Materiał oraz przygotowanie do badania ogólnego moczu

Materiałem do badań jest próbka moczu, najlepiej z środkowego strumienia z pierwszej mikcji o poranku. Mocz należy pobrać do specjalnego opakowania, które można zakupić w aptece lub uzyskać z laboratorium. Najlepiej, aby po oddaniu mocz w ciągu 2 godzin został dostarczony do laboratorium. W przypadku niemożności spełnienia tego warunku należy go przechowywać w lodówce.

Bardzo ważne jest prawidłowe przygotowanie się do oddania próbki moczu, w celu zminimalizowana ryzyka jego zanieczyszczenia. W związku z tym przed pobraniem należy przeprowadzić higienę miejsc intymnych wodą z mydłem lub płynem do higieny intymnej. U kobiet należy rozszerzyć wargi sromowe oraz dokładnie przemyć okolice ujścia cewki moczowej od przodu do tyłu. U mężczyzn należy odciągnąć napletek oraz umyć ujście cewki moczowej.

Pobranie próbki moczu u dziecka można przeprowadzić przy pomocy kubeczka plastikowego, a także specjalnych woreczków. Podobnie jak u dorosłych należy najpierw przeprowadzić higienę miejsc intymnych, następnie ściągnąć pieluszkę i dziecko nakarmić lub napoić. Pierwszy strumień moczu należy zebrać do pieluszki, a kolejną część do plastikowego kubka.

W przypadku użycia woreczków należy również najpierw zadbać o higienę, okolice cewki moczowej osuszyć i nakleić woreczek. Po zebraniu moczu woreczek odkleić, zamknąć i przełożyć do plastikowego kubeczka – w takiej postaci dostarczyć do punktu diagnostycznego.

Optymalnie, aby kobiety nie wykonywały badania ogólnego moczu w trakcie miesiączki lub tuż przed – jeśli nie ma ku temu przesłanek klinicznych.

Wskazania kliniczne do badania ogólnego moczu

Badanie ogólne moczu powinno być rutynowo wykonywane u każdego pacjenta przynajmniej 1 raz w roku.

Badanie ogólne moczu należy również wykonać w następujących przypadkach:

• Trudności przy oddawaniu moczu – ból, świąd oraz pieczenie
• Ból w podbrzuszu
• Krwiomocz
• Gorączka o nieustalonej przyczynie – zwłaszcza u dzieci
• Podejrzenia chorób nerek
• Monitorowanie funkcji nerek
• Monitorowanie leczenia kamicy nerkowej
• Podczas ciąży

Interpretacja wyników badania ogólnego moczu

1. Barwa moczu:

Prawidłowo: słomkowa, jasnożółty, bezbarwny

Odchylenia:

• Odcienie czerwieni: najczęściej spowodowany obecnością krwi (krwiomocz), a także hemoglobiny oraz mioglobiny. Inne przyczyny to: leki, barwniki pokarmowe (np. buraki)
• Mocz odbarwiony: choroba nerek, cukrzyca
• Mocz ciemny: odwodnienie organizmu

2. Przejrzystość:

Prawidłowo: przejrzysty

Odchylenia:

• Mocz mętny, który może być spowodowany obecnością leukocytów ( infekcja układu moczowego), bakterii, kryształków związków chemicznych, śluzu.

3. Ciężar właściwy (zakres referencyjny zależy od laboratorium) jednak zazwyczaj ciężar właściwy porannego moczu jest nie mniejszy niż 1.023

Wartość poniżej zakresu referencyjnego świadczy od znacznym rozrzedzeniu moczu i może wynikać z:

• Spożycia znacznych ilości płynów kilka godzin przed badaniem
• Chorób nerek
• Stosowania leków moczopędnych

Wartość powyżej zakresu referencyjnego świadczy o nadmiernym zagęszczeniu moczu i wynikać może z:

• Przyjmowania zbyt małej ilości płynów
• Nadmiernej utraty płynów (np. poparzenia, wymioty, biegunka, gorączka, znaczny wysiłek fizyczny)
• Obecność glukozy w moczu
• Obecność środka kontrastującego w moczu

4. pH moczu prawidłowa wartość mieści się pomiędzy 4.6 a 7.4.

Zbyt niskie wartości pH mogą być związane z niewydolnością nerek oraz hipokaliemią, dieta bogatobiałkowa, gorączka.
Zbyt wysokie wartości pH mogą wynikać z chorób nerek (kwasica cewkowa), infekcji układu moczowego oraz hiperkaliemii, dieta ubogobiałkowa.

5. Glukoza – nie powinna być obecna w moczu, z wyjątkiem ciężarnych, u których śladowa ilość glukozy jest dopuszczalna.
Jej obecność może świadczyć o: nieprawidłowo prowadzonej cukrzycy.

6. Ciała ketonowe : w prawidłowym moczu nie są obecne.
Ich obecność w moczu określana mianem ketonurii wynikać może z:

• Diety o niskiej zawartości węglowodanów
• Głodzenia się
• Źle kontrolowanej cukrzycy
• Śladowe ilości ketonów mogą być również obecne u kobiet w ciąży

7. Białko - nie powinno być obecne w moczu.
Jego obecność może świadczyć o:

• Infekcji układu moczowego
• Chorobach nerek ( cukrzycowe uszkodzenie nerek, kłębuszkowe zapalenie nerek, nefropatia nadciśnieniowa, polekowe uszkodzenie nerek)
• Schorzenia układu krążenia m.in. niewydolność serca, źle kontrolowane nadciśnienie tętnicze
• Nadmierny wysiłek fizyczny
• Gorączka

8. Azotyny: prawidłowo nie są obecne w moczu. Ich obecność świadczy o toczącym się stanie zapalnym w drogach moczowych.

9. Bilirubina (barwniki wątrobowe) w prawidłowym moczu nie są obecne, jeśli zostały wykryte świadczyć to może o chorobie wątroby i/lub dróg żółciowych.

10. Erytrocyty : fizjologicznie w moczu nie powinny być obecne w cale lub niewielka ich ilość do 3 wpw (w polu widzenia).

W przypadku obecności erytrocytów w moczu możemy mówić o krwinkomoczu – gdy liczba erytrocytów jest powyżej 3 wpw, lecz nie zmieniają one zabarwienia moczu. 
W przypadku, gdy liczba erytrocytów jest na tyle duża, że zmienia zabarwienie moczu na czerwone lub brunatne mówimy o krwiomoczu.

Nieprawidłowa liczba erytrocytów w moczu może wynikać z:

• Stanu zapalnego toczącego się w układzie moczowym
• Kamica moczowa
• Nowotwór układu moczowego
• Ciało obce
• Urazy

11. Leukocyty – podobnie jak erytrocyty w warunkach prawidłowych powinny być nieobecne lub maksymalnie 4-5 wpw.

W przypadku ich większej ilości należy podejrzewać:

• Infekcję układu moczowego
• Zapalenie gruczołu krokowego (stercza) u mężczyzn
• Zapalenia nerek

12. Nabłonki płaskie – nieobecne, pojawiają się w trakcie zakażenia układu moczowego. 

13. Kryształy – mogą być obecne u osób zdrowych. 

14. Bakterie – należy pamiętać, że mocz nie jest jałowy i bakterie mogą być w nim obecne, przy czym ich obecność nie świadczy o toczącym się stanie zapalnym. Do weryfikacji bakterii służy posiew moczu. Obecność bakterii w moczu nie jest wskazaniem do antybiotykoterapii.

Badanie ogólne moczu - najważniejsze informacje

Reasumując, badanie ogólne moczu jest relatywnie tanim badaniem, które powinno być rutynowo wykonywane u każdego pacjenta co najmniej 1 raz w roku. Prawidłowy mocz charakteryzuje się przejrzystą barwą, obojętnym pH, odpowiednim ciężarem właściwym, bez obecności glukozy, ciał ketonowych, azotynów a także leukocytów oraz erytrocytów. Sama obecność bakterii w moczu nie świadczy o toczącej się infekcji układu moczowego i nie wymaga wdrożenia antybiotykoterapii, o ile nie ma innych przesłanek do rozpoznania zapalenia układu moczowego.

Konsultacja: dr hab. n. med. Agnieszka Mastalerz-Migas; prof.UMW

Bibliografia

1. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik, Interna Szczeklika 2020/2021
2. Drabczyk, dr M.R. Ogólne badanie moczu Available online: https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/51970,ogolne-badanie-moczu (accessed on Dec 30, 2021)
3. Krwiomocz i krwinkomocz Available online: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/223643,krwiomocz-i-krwinkomocz (accessed on Dec 30, 2021).